«Ακυρώνω τη συμμετοχή μου εξαιτίας προβλημάτων ελληνικού τύπου». Με αυτά τα λόγια ο 79χρονος Ζαν-Λικ Γκοντάρ ανακοίνωσε την αποχή του από την πρεμιέρα της νέας του ταινίας Film Socialisme στο κινηματογραφικό Φεστιβάλ των Καννών.
Η κίνησή του παρέπεμπε στο 1968, όταν μαζί με τον Φρανσουά Τρυφό, είχαν πρωτοστατήσει στη ματαίωση του φεστιβάλ, διασπείροντας την εξέγερση. Σε συνδυασμό με πρόσφατες δηλώσεις του πως «η Δύση χρωστάει στην Ελλάδα», η είδηση χτύπησε, δικαιολογημένα, πρώτους τίτλους στη χώρα μας. Με την στάση του ο Γκοντάρ όχι μόνο διεκδικεί να παρέμβει σε όσα συμβαίνουν γύρω του, αλλά, εκμεταλλευόμενος την προβολή ενός διεθνούς καλλιτεχνικού γεγονότος, αποδομεί τη «βάρβαρη» απεικόνιση του ελληνικού λαού, θυμίζοντας εμμέσως την αποικιοκρατία της Δύσης. Η αποχή του ερμηνεύεται επιπροσθέτως και ως σχόλιο, απέναντι στην εμπορευματοποίηση του κινηματογράφου της κυριαρχίας της αγοράς στην τέχνη, τον ευτελισμό του πνεύματος και των αξιών του.
Ωστόσο, οι σημασίες των λεγομένων του Γκοντάρ είναι το ίδιο γριφώδεις με τις ταινίες του, και ιδιαιτέρως της καινούργιας. Το πλαίσιο μέσα στο οποίο διαβάζονται, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και αλλάζει το περιεχόμενο τους, κρύβοντας ίσως παγίδες. Η αναφορά του στον ελληνικό πολιτισμό ως μία αδιάσπαστη συνέχεια, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ικανοποιεί ταυτόχρονα τις προδιαγραφές κατασκευής του ενιαίου ευρωπαϊκού πολιτισμού και τον ευρωποκεντρισμό του κυρίαρχου ελληνοκεντρικού φαντασιακού (αυτού που εκκολάπτει τη λογική της Ψωροκώσταινας και της ανάγκης του ΔΝΤ και της Ε.Ε. για να γίνουμε, επιτέλους, άνθρωποι).
Αν αυτό μοιάζει προωθημένη ανάγνωση ή αντίφαση με τα περί καταγγελίας της υποκρισίας της Δύσης, αρκεί να τεθεί η ερμηνεία τους μέσα στο περιβάλλον της αντιπαράθεσης σχετικά με την κρίση στη Γαλλία και να συσχετιστούν με την ίδια την ταινία.
Ο υπέρτιτλός της είναι Quo Vadis Europa; Το θέμα της: μια περιπλάνιση, σαν κολάζ στιγμών μιας αποσπασματικής μνήμης, ανάμεσα σε ετερογενή στοιχεία, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, που θα μπορούσαν να συγκροτήσουν τα θεμέλια μιας κοινής πολυπολιτισμικής ευρωπαϊκής ιστορίας και ταυτότητας ή, αλλιώς, η αγωνιώδης έκφραση γύρω από την κρίση του ενωτικού ευρωπαϊκού ονείρου. Μια αγωνία που, ο Ετιέν Μπαλιμπάρ, περιέγραψε αρκετά καθαρά σε διάλεξή του στο Πανεπιστήμιο του Μπίρμπεκ, εστιάζοντας στη διαφαινόμενη άνοδο εθνικιστικών τάσεων, τον κοσμοπολιτισμό και την ευρωπαϊκή ενοποίηση σαν απελευθερωτικό πρόταγμα από το οδυνηρό εθνικιστικό παρελθόν της Γηραιάς Ηπείρου.
Σε ένα τέτοιο σχήμα τα «προβλήματα ελληνικού τύπου» ίσως να αποκτούν άλλο νόημα, ενισχύοντας τις ιδεολογικές αυταπάτες που έδωσαν κάλυψη στην υποταγή των λαών στο ευρωπαϊκό όνειρο.
Χρήστος Γιοβανόπουλος
