Αυλαία στο 10ο Φεστιβάλ Κουίρ Ταινιών Outview
Της Ιφιγένειας Καλαντζή*
Η αθόρυβη πρεμιέρα μιας τολμηρής ταινίας και δυο αλληλοσυμπληρούμενα εξαιρετικά ντοκιμαντέρ επισφράγισαν το ενδιαφέρον του φετινού αντισυμβατικού 10ου Outview Κινηματογραφικού Φεστιβάλ Κουίρ Ταινιών (Ταινιοθήκη 14-24/4/2016).
Ο 74χρονος σκηνοθέτης Πίτερ Γκρίναγουέι σκανδάλισε πέρυσι, στην 65η Μπερλινάλε, με την ταινία του Eisenstein in Guanajuato, αναφερόμενος στη σεξουαλική απελευθέρωση του νεαρού Αϊζενστάιν, κατά το ταξίδι του στο Μεξικό. Πιστός στην εικαστική κινηματογραφική γλώσσα του, ο Γκρίναγουέι μεταφέρει το απενοχοποιημένο, ανέμελο και με χιούμορ κλίμα του ερωτικού παιχνιδιού ανάμεσα στον Αϊζενστάιν και τον πνευματώδη νεαρό Μεξικάνο ξεναγό του, σε μια χαρούμενη ατμόσφαιρα, με έντονα χρώματα και μουσικές Προκόφιεφ, μέσα από τη συγκρουσιακή σύζευξη ρώσικης και μεξικάνικης κουλτούρας. Ενθουσιασμένος ο Γκρίναγουέι με τον σκηνοθέτη της Επανάστασης, σε μια επίσης επαναστατημένη χώρα, παίζει με το αρχαïκό δίπολο Έρως-Θάνατος, σε ένα άψογα ενορχηστρωμένο οπτικοακουστικό δημιούργημα, με χρήση ψηφιακής τεχνολογίας. Ταυτόχρονη προβολή έγχρωμου/ασπρόμαυρου, με σχολιασμένα αποσπάσματα από τα μνημειώδη έργα του Αϊζενστάιν, παράλληλη δράση με διαίρεση της οθόνης, κυκλική κίνηση της κάμερας και προοπτική με παραμορφωτικά εφέ διευρύνουν το χωροχρονικό σημαινόμενο του φιλμικού κάδρου. Διατηρώντας θεατρική συμμετρία, ο Γκρίναγουέι τεκμηριώνει την «καρικατουρίστικη» διάσταση της ταινίας, με την ένταξη εμβόλιμων εικόνων από τα σεξουαλικά σκίτσα του Αϊζενστάιν, αλλά και φωτογραφικών συμπλεγμάτων του ίδιου, καβάλα σε φαλόσχημους κάκτους. Σε ένα σωματοποιημένο ρόλο, ο κατά Γκρίναγουέι Αϊζενστάιν, με σαρκική υπόσταση αντρικού γυμνού, υπογραμμίζει και τη φθαρτή ανθρώπινη κατάσταση, ενώ το εκκεντρικό ντύσιμο, με κίτρινες πιτζάμες, κόκκινες τιράντες και λευκό λινό κοστούμι, παραπέμπει στην εμμονικά φετιχιστική διάσταση ενός συστήματος εικαστικών αναφορών του Γκρίναγουέι, πλάι στην αρχιτεκτονική αισθητική.
Το ντοκιμαντέρ Uncle Howard, του Άαρον Μπρούκνερ, που πρωτοπαρουσιάστηκε στη φετινή 66η Μπερλινάλε, αναφέρεται στη βραχύβια πορεία του θείου του Χάουαρντ Μπρούκνερ, αντισυμβατικού σκηνοθέτη και δημιουργού του ντοκιμαντέρ Burroughs: The Movie (1983), για τον μπίτνικ συγγραφέα Γουίλιαμ Μπάροουζ. Η ανακάλυψη αμοντάριστου υλικού μαζί με σημειώσεις του Χάουαρντ, σε ένα υπόγειο, ώθησαν τον Άαρον να δημιουργήσει ένα συγκινητικό ντοκιμαντέρ για τον θείο του, που χάθηκε μόλις 34 ετών από aids, το 1989. Τριάντα χρόνια μετά, ο Άαρον εντοπίζει τους ζώντες συντελεστές του θρυλικού ντοκιμαντέρ, ανάμεσά τους και τον φίλο του θείου του Τζιμ Τζάρμους, της γενιάς των ανεξάρτητων Νεοϊορκέζων σκηνοθετών, στην οποία ανήκε και ο Χάουαρντ. Οι αφηγήσεις και τα συγκινητικά στιγμιότυπα συνθέτουν παράλληλα και ένα ντοκουμέντο για την πρωτόγνωρη τότε μάστιγα του AIDS, που σχεδόν ξεκλήρισε τη νεοϊορκέζικη γκέι κοινότητα, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί φόρο τιμής στη γενιά του Χάουαρντ που τόλμησε να ζήσει ανοιχτά, εκτός περιθωρίου, τις μη αποδεκτές τότε, ομοφυλοφιλικές σχέσεις.
Χάρη στην εμπνευσμένη ιδέα της διοργάνωσης του φεστιβάλ, προβλήθηκε στη συνέχεια και το ίδιο το περίφημο ντοκιμαντέρ του Χάουαρντ Μπρούκνερ Burroughs: The Movie (1983) που επί πέντε χρόνια συνέθετε το πορτρέτο ενός γνήσιου εκπροσώπου της γενιάς των μπίτνικ, οι οποίοι αντιτάχθηκαν στη μαζική κουλτούρα της μεταπολεμικής αμερικανικής κοινωνίας, που μετέτρεψε τέχνη και έρωτα σε προϊόντα. Ωθώντας στα άκρα τους πειραματισμούς στο πεδίο της γραφής, ο Γουίλιαμ Μπάροουζ, καθιέρωσε με ασυγκράτητη ορμή λέξεις αργκό, θεματικές ταμπού, και χαρακτήρες του περιθωρίου, προκαλώντας τον αμερικάνικο πουριτανισμό. Με ωμό τρόπο έκφρασης, διανθισμένο με χιούμορ και ειρωνεία, ο Μπάροουζ αποκάλυψε ανοιχτά την ομοφυλοφιλία και τις εξαρτήσεις του στα γεμάτα από βιογραφικές λεπτομέρειες βιβλία του Γυμνό Γεύμα και Νόβα Εξπρές, που στο ντοκιμαντέρ εμφανίζεται να διαβάζει ο ίδιος μπροστά σε κοινό. Σε μια ανεκτίμητη κινηματογραφική αποτύπωση, παρουσιάζει ο ίδιος τον τρόπο που επεξεργάστηκε ερωτικές εμπειρίες, πρόσωπα, όνειρα και ουσίες, στις πολύχρονες περιπλανήσεις του σε Μεξικό, Μαρακές και Ταγγέρη, συλλέγοντας σε σημειώσεις υλικό για τα βιβλία του. Περιγράφει την τεχνική κολάζ κείμενων, από συμμετρικά κομμένες δαχτυλογραφημένες σημειώσεις που συνταίριαζε τυχαία, δημιουργώντας νέες λέξεις με αλλόκοτα νοήματα, στα χνάρια σουρεαλιστικών συνειρμών, ενώ αποκαλύπτει ότι το γράψιμο ήταν μια επίπονη και πολύωρη καθημερινή διαδικασία, στο δίχως παράθυρα, υπόγειό του στη Νέα Υόρκη, όπου μας ξεναγεί. Χάρη στον Χάουαρντ περισώθηκαν σε φιλμ η ψιλόλιγνη φιγούρα του, πάντα με κοστούμι, καπέλο και μπαστουνάκι, η αποστεωμένη ανέκφραστη φυσιογνωμία και οι κινήσεις του, στο κατώφλι της τρίτης ηλικίας. Ανάμεσα στις ολιγόλεπτες εμφανίσεις των Άντι Γουόρχολ, Πάτι Σμιθ και Φράνσις Μπέικον, ο γλυκομίλητος Άλεν Γκίνσμπεργκ, επιστήθιος φίλος και νεανικός εραστής του Μπάροουζ, αποκαλύπτει τις τραγωδίες του, την εύθραυστη σχέση του με τον γιο που έχασε νωρίς από αρρώστια, αλλά και το ατύχημα που στοίχισε τη ζωή της συζύγου του. Στο ντοκιμαντέρ, αποτυπώνεται παράλληλα και η τελευταία γενιά της ανεξάρτητης πρωτοποριακής νεοϊορκέζικης σκηνής, συνέχεια των μπίτνικ και των χίπηδων, που γέμιζε τα θέατρα για να ακούσει τις χειμαρρώδεις πρόζες του αγέλαστου Μπάροουζ, ανάμεσα σε φρι και πανκ αυτοσχεδιασμούς, επιδιώκοντας συλλογικά την ανασύσταση ενός αντισυμβατικού πλουραλισμού στην τέχνη, λίγο πριν ισοπεδωθούν όλα από τον οδοστρωτήρα του παγκοσμιοποιημένου φιλελευθερισμού, το ’90.
Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου
