Διαβάστε τα προηγούμενα (Μέρος Α’ Μέρος Β’ Μέρος Γ’)
του Δημήτρη Μπελαντή
Πέρα όμως από το ζήτημα των χρονικών ορίων της ηθικής κατακραυγής, υφίσταται και το ζήτημα της μετάβασης από τη συλλογική ηθική διαμαρτυρία στην ποινική και ηθική σκληρότητα, στην ίδια τη νομική Δικαιοσύνη ως μορφή εκδίκησης ή αυτοδικίας και στην κατάργηση των εγγυήσεων του κράτους δικαίου. Summum jus, summa injuria, έλεγαν ορθά οι Ρωμαίοι νομικοί: Η ύψιστη ή η απόλυτη δικαιοσύνη είναι η απόλυτη αδικία. Οι πιο ακραίοι/ες υποστηρικτές του κινήματος Me Too (ΜΤ) υποστηρίζουν τη μεγάλη διεύρυνση ή και κατάργηση των ορίων ποινικής παραγραφής στα αδικήματα βιασμού, ασέλγειας, παρενόχλησης, γενικότερα στα σεξουαλικά εγκλήματα κ.λπ. Τα αντιμετωπίζουν σαν να είναι «αδικήματα κατά της ανθρωπότητας», ενώ είναι ηθικά απαράδεκτες/αποτρόπαιες και ποινικά κολάσιμες πράξεις του κοινού Ποινικού Δικαίου. Λογική που ουσιαστικά υποβαθμίζει και ευτελίζει την ιδιαίτερη σημασία των «εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας» (γενοκτονία, εθνοκάθαρση, επιθετικός πόλεμος κ.λπ.).
ΟΜΩΣ, ο θεσμός της ποινικής παραγραφής, ακόμη και για το ύψιστο κακούργημα, τη βασίλισσα των κακουργημάτων, δηλαδή την ανθρωποκτονία εκ προθέσεως (299 ΠΚ) αποτελεί εγγύηση του κράτους δικαίου και της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για τους εξής λόγους:
- Η για απεριόριστο χρονικό διάστημα μη παραγραφή συνιστά μιαν νόμιμη μορφή αυτοδικίας. Το Ποινικό Δίκαιο επιζητεί την απόδοση ποινικής δικαιοσύνης και την κρίση όσων κατηγορούνται μέσα σε ανθρωπίνως εύλογα διαστήματα, που η διάρκειά τους συγκρίνεται λογικά και με την διάρκεια της ανθρώπινης ζωής. Σε διαφορετική περίπτωση, ο ποινικός δικαστής μετατρέπεται σε ανθρώπινη Ερινύα, και αυτό στρέφεται κατά της κοινωνικής ειρήνης και υπέρ μιας «βεντετοποίησης» της ποινικής Δικαιοσύνης. Ο δικαστής και ο εισαγγελέας γίνονται διαχρονικοί Ιαβέρηδες. Οι σήμερα υφιστάμενες παραγραφές για τα κακουργήματα είναι βασικά εύλογες (20 χρόνια για την ανθρωποκτονία, 15 για τα λοιπά κακουργήματα).
- Η σημαντική υπέρβαση των παραπάνω ορίων παραγραφής, πολλώ δε μάλλον η άρση τους, οδηγεί σε ποινικές διερευνήσεις χωρίς αποδεικτικό υλικό και μόνο επί τη βάσει μαρτυριών μετά από δεκαετίες. Θέλουμε μια τέτοια ποιότητα απόδοσης Ποινικής Δικαιοσύνης;
- Η άρση των ορίων παραγραφής ανοίγει τον δρόμο για μαζικά εγκλήματα εκβιασμών, χρηματικών απαιτήσεων κ.λπ. στο διηνεκές. Όπως και αντεκδικήσεων.
Τέλος, ένα πρόβλημα της διαλεκτικής της αρένας είναι η δημιουργία μιας τέτοιας ηθικής εχθροπάθειας, που αντικειμενικά αυτό θα ξαναβάλει στο τραπέζι το ζήτημα των σωματικών ποινών και τελικά της θανατικής ποινής.
Ένα πρόβλημα της διαλεκτικής της αρένας είναι η δημιουργία μιας τέτοιας ηθικής εχθροπάθειας, που αντικειμενικά αυτό θα ξαναβάλει στο τραπέζι το ζήτημα των σωματικών ποινών και τελικά της θανατικής ποινής
Ο βασικός λόγος που δεν υπάρχει πια θανατική ποινή είναι ο σχετικός εξανθρωπισμός του ποινικού και σωφρονιστικού συστήματος τα τελευταία πενήντα ως εκατό χρόνια. Μόλις πενήντα χρόνια πριν, στην Ελλάδα, στη Βρετανία, στη Γαλλία, στην Ισπανία κ.α. καταδικάζονταν άνθρωποι σε θάνατο και εκτελούνταν ‒ από το εκτελεστικό απόσπασμα, στη λαιμητόμο, στην αγχόνη, στον θάλαμο αερίων ή στραγγαλίζονταν με τη γκαρότα (φρανκιστική Ισπανία). Πλέον, στην Ευρώπη (αλλά όχι στις ΗΠΑ) καλώς θεωρούμε ότι και ο πιο αιματηρός δολοφόνος ή serial killer δεν αξίζει την ποινή του θανάτου: α) διότι παραμένει άνθρωπος ως είδος παρά τα εγκλήματά του και δεν χάνει αυτήν την υπόσταση παρά τα εγκλήματά του, β) διότι είναι απάνθρωπο ένας άνθρωπος να περιμένει την επικείμενη εκτέλεσή του (1) και γ) διότι όπως έδειξε ο Μ. Φουκώ, μια από τις κρίσιμες όψεις του Διαφωτισμού, αν και κάπως αμφιλεγόμενη, είναι η αντικατάσταση των προδιαφωτιστικών βάρβαρων σωματικών ποινών με τον διαφωτιστικό θεσμό του Εγκλεισμού (2). Και μάλιστα με το αμφίβολο πρόγραμμα της αναμόρφωσης του εγκλειόμενου (που βεβαίως στη σημερινή συζήτηση για τα σεξουαλικά εγκλήματα δεν αφορά πλέον απολύτως κανέναν εν θερμώ συνομιλητή/τρια ‒κανείς δεν πιστεύει πια, δυστυχώς, ότι ο σεξουαλικός εγκληματίας μπορεί να αναμορφωθεί και να επανενταχθεί κοινωνικά).
Επιπλέον, το διαφωτιστικό ποινικό σύστημα θεωρεί ότι ο βαρύς κακουργηματικός εγκληματίας (ο δολοφόνος, ο βιαστής κ.λπ.) οδηγήθηκε στην πράξη του σαφώς με καταδικαστέα κίνητρα και δόλο αλλά ότι η πράξη του μπορεί να κατανοηθεί κοινωνιολογικά, ψυχολογικά, με βάση ατέλειες του ηθικού του συστήματος αυτού του ίδιου και όλης της κοινωνίας, από προσωπικά πάθη κ.λπ., όλα αυτά για να τον κατανοήσει ως φαινόμενο και όχι για να τον δικαιολογήσει ηθικά ή νομικά. Γι αυτό, άλλωστε, υπάρχει η Εγκληματολογία, η Δικαστική Ψυχολογία, η Κοινωνιολογία του Ποινικού δικαίου και τόσοι άλλοι γνωστικοί κλάδοι.
ΑΝ ΒΡΕΘΟΥΜΕ πάλι στην θέση, όπως συνέβαινε στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης κατά των «μαγισσών» ή σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, και κυρίως τον ναζισμό, να θεωρούμε τον εγκληματία ως φορέα του Απόλυτου Ηθικού Κακού (The Evil, κατά την αμερικανική πουριτανική ηθική, η οποία σήμερα πολύμορφα αναγεννάται και μέσα στον δικαιωματισμό), ως «Τέρας» κατά την εγκληματολογία-ιατρολογία του Φουκώ (3), ως φορέα του Σατανικού και του Απόλυτου Ηθικού Κακού, ξαναγυρνάμε σε μια απόλυτη ηθικοποίηση της ποινικής διαδικασίας και μάλιστα θρησκευτικού ή θρησκειολογικού τύπου. Όταν ο κακουργηματικός εγκληματίας αναγορευθεί και πάλι σε φορέα του απόλυτου Ηθικού Κακού (Evil) ή σε «εχθρό της ανθρωπότητας», ο δρόμος προς την επαναφορά της θανατικής ποινής και γιατί όχι της κρεμάλας ή της πυράς θα έχει ξανανοίξει διάπλατα. Ο εγκληματίας θα ξαναγίνει, κατά την περίφημη έκφραση του Τζόρτζιο Αγκάμπεν, «homo sacer» (άνθρωπος θυσιάσιμος), στα πλαίσια μιας νέας φάσης σκοταδισμού. Πέραν της «λεπτομέρειας» ότι θα θανατώνονται όχι μόνο βιαστές και δολοφόνοι του κοινού Ποινικού δικαίου αλλά και εγκληματίες με πολιτικά κίνητρα («τρομοκράτες» που θα έχουν τελέσει ανθρωποκτονίες), ακόμη και αυτοί με αριστερό ιδεολογικό πρόσημο, στις σκληρές θεοκρατικές κοινωνίες, που μπορεί να έρθουν και κατά εδώ, «σεξουαλικά παρεκκλίνοντες», κατανοεί κανείς ότι το φαινόμενο του ΜΤ, ιδίως στις πιο ακραίες μορφές και εκδηλώσεις του, μπορεί να αποτελέσει την θρυαλλίδα όχι μόνο για το ξεσκέπασμα αδικιών και αποτρόπαιων πράξεων αλλά ‒σε μια περίοδο όπου οι αυταρχικοί πειρασμοί της κρατικής εξουσίας είναι εμφανώς ισχυρότατοι‒ και το πρόσχημα για την πλήρη αποδόμηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ιδίως των εγγυήσεων του κράτους δικαίου στην απόδοση και απονομή Δικαιοσύνης.
Μέσα από την αποδοχή και προώθηση των πιο ακραίων όψεων του κινήματος ΜΤ, ένα τμήμα της liberal-δικαιωματικής κατ’ όνομα Αριστεράς ξαναγυρνά στις πιο αρνητικές και ολοκληρωτικές γενεαλογίες της ιστορικής του παράδοσης. Επίσης, όπως και σε άλλα ζητήματα (πχ κοινωνικοοικονομικά, Μνημόνια κ.λπ.), ένα μεγάλο τμήμα της Αριστεράς, και μάλιστα και της κοινωνικής και όχι μόνο της πολιτικής, μετατρέπεται διαλεκτικά στο αντίθετό του: γίνεται Δεξιά.
Υποσημειώσεις
1) Δες και το βιβλίο του Β. Ουγκώ «Μπροστά στην λαιμητόμο», βασικό έργο συνηγορίας για την κατάργηση της θανατικής ποινής.
2) Μ. Φουκώ «Επιτήρηση και Τιμωρία. Η Γέννηση της Φυλακής», Αθήνα 1989, εκδόσεις Ράππα.
3) Βλ. σε Μ. Φουκώ «Οι μη κανονικοί-Διαλέξεις στο Κολλέγιο της Γαλλίας 1974-975», Αθήνα 2011, Πλέθρο.
