του Νικόλα Καρυδιά
Η έννοια «λαός» έχει αποδυναμωθεί και απαξιωθεί από πολλές μετανεωτερικές θεωρήσεις. Αυτό συμβαίνει και με το προσδιοριστικό επίθετο «λαϊκός»-«λαϊκή» που προηγείται διαφόρων ουσιαστικών. Η ιδιαιτερότητα και η ειδική ταυτότητα παίρνουν μια πρωτεύουσα θέση, ενώ το «λαϊκό» μοιάζει να αναφέρεται σε μια παρελθούσα εποχή, κάτι σαν την παλιά ταινία «Οικογένεια Χωραφά».
Πλην όμως η τελευταία δεκαετία χρωματίστηκε από το φαινόμενο που μπορούμε να ονομάσουμε «λαϊκή διαθεσιμότητα» με την έννοια της ενεργοποίησης θετικών χαρακτηριστικών των λαϊκών τάξεων και στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας προς τρεις κατευθύνσεις: α) την αντίσταση προς τις μνημονιακές πολιτικές και τις ευθύνες του πολιτικού κόσμου για αυτές – γεγονός που επέφερε πολλές ανατροπές στην πολιτική γεωγραφία και τον πολιτικό χάρτη της χώρας, β) την εκδήλωση σημαντικών τάσεων και δράσεων αλληλεγγύης προς όσους πλήττονταν με ειδικό και έντονο τρόπο από τις πολιτικές αυτές, αλλά και απέναντι στο πρώτο μεγάλο κύμα προσφύγων και μεταναστών με αποτελέσματα να μπορούν να λειτουργούν ορισμένοι σημαντικοί κοινωνικοί χώροι όπως νοσοκομεία, σχολεία, συσσίτια κ.λπ. αφενός και αφετέρου να μην σημειωθούν φαινόμενα ρατσισμού και επιθετικότητας απέναντι στους μετανάστες όπως παρατηρήθηκαν σε άλλες χώρες της Ευρώπης. γ) Εκδηλώθηκε και σε πατριωτικό επίπεδο όταν χρειάστηκε ενάντια στη Συμφωνία των Πρεσπών με τα συλλαλητήρια, τη συγκίνηση για την αιχμαλωσία των δύο Ελλήνων στρατιωτικών από τις τουρκικές αρχές και την ιδιαίτερη ανησυχία για την τουρκική προκλητικότητα.
Ιδιαίτερα ρευστή, πυκνή και δυσπρόσιτη
Αυτή η λαϊκή διαθεσιμότητα δεν είναι ένα μασίφ κομμάτι συνείδησης που δεν επηρεάζεται, δεν κουράζεται, δεν έχει αυξομειώσεις, δεν γνωρίζει υποχωρήσεις και αποπροσανατολισμούς. Μπορεί να ξεφουσκώνει, να υποστέλλεται, να αλλάζει μορφές, να εκτονώνεται, να ενσωματώνεται, να εγκλωβίζεται, να ακυρώνεται, να διαψεύδεται, να απογοητεύεται, να γνωρίζει διάφορες διακλαδώσεις, διαχωρισμούς, διχασμούς.
Σήμερα η λαϊκή διαθεσιμότητα είναι ιδιαίτερα ρευστή, πυκνή, δυσπρόσιτη, δύσπιστη και πτητική. Λειτουργεί σε συνθήκες διάλυσης των κλασικών μορφών έκφρασης της λαϊκής δυσαρέσκειας και σε απουσία μαζικών διαδικασιών ή διεργασιών ζύμωσης και διαμόρφωσης στους κοινωνικούς χώρους. Επομένως είναι ακέφαλη, αδιαμόρφωτη, διάχυτη, κατατεμαχισμένη και σε μεγάλη σύγχυση. Είναι απογοητευμένη, δεν περιμένει κάτι από πουθενά, δέχεται το ένα πλήγμα μετά το άλλο. Ξυπνά κάθε μέρα και βομβαρδίζεται από αρνητικές ειδήσεις, από υπαρκτές απειλές (λογαριασμοί, εργασία, υγεία – πανδημία, εγκληματικότητα, πόλεμος, κοινωνική υποβάθμιση). Επιπλέον υποκρισία, βοθροκαναλίαση, κοροϊδία και δούλεμα, χοντρό δούλεμα.
Ο τριπλός κλοιός (τουρκική απειλή, κορωνοϊός, οικονομική κρίση) δεν αφήνει πολλά περιθώρια για εύκολες «ανατάσεις» της λαϊκής διαθεσιμότητας και την ίδια στιγμή βλέπουμε μια αναδίπλωση προς την ατομική στάση και την επιλογή δραστηριοτήτων μικρής κλίμακας
Η συνθήκη του κορωνοϊού στερεί από τους ανθρώπους την κοινωνικότητα, την επαφή, τη χαρά, τη διαφυγή έστω και για λίγο από τους ρυθμούς μιας απάνθρωπης συνθήκης. Το τραύμα είναι μεγάλο. Σε όλες τις ηλικίες και ιδιαίτερα στους νέους. Η ανθρώπινη επαφή, από τη χειραψία, την αγκαλιά, τον χορό, το πανηγύρι κ.λπ. δέχεται μεγάλο πλήγμα αλλά –και αυτό πρέπει να τονιστεί– καταργείται ο δημόσιος χώρος σαν ιδιαίτερο και απαραίτητο στοιχείο της κοινωνικής υπόστασης. Δεν υπάρχει δημόσιος χώρος. Δεν υπάρχει καλλιτεχνική επαφή και δράση, δεν υπάρχει συμμετοχή όποιας μορφής. Δεν υπάρχει συγκέντρωση, δεν υπάρχει πολιτική δραστηριότητα, δεν υπάρχει καλά-καλά και το καφενείο. Τα ωράρια έχουν αλλάξει, η τηλεεκπαίδευση και η τηλεργασία τείνουν να πάρουν μεγάλες διαστάσεις.
Κίνδυνος πολέμου, πανδημία και κλείσιμο δραστηριοτήτων, κρίση και καλπάζουσα ανεργία (πολύ μεγάλο μέρος της κοινωνίας θα ζει με μια σύνταξη παππού-γιαγιάς ή με ένα επίδομα και κάποιο συσσίτιο), αβεβαιότητα για την επόμενη εβδομάδα και γενική αδυναμία να γίνει ο πιο στοιχειώδης προγραμματισμός – ατομικός, οικογενειακός, συλλογικός, πολιτικός, καλλιτεχνικός κ.ο.κ.
Υποστροφή και τριπλός κλοιός
Όμως η υποχώρηση της λαϊκής διαθεσιμότητας δεν οφείλεται στην πανδημία. Η υποχώρηση έχει συντελεστεί εδώ και χρόνια – η υποστροφή της είχε, επί της ουσίας, ήδη συντελεστεί από το 2015. Ο τριπλός κλοιός (τουρκική απειλή, κορωνοϊός, οικονομική κρίση) δεν αφήνει πολλά περιθώρια για εύκολες «ανατάσεις» και την ίδια στιγμή βλέπουμε μια αναδίπλωση της διαθεσιμότητας προς την ατομική στάση και την επιλογή δραστηριοτήτων μικρής κλίμακας – που δεν κρίνονται από παρεμβάσεις «επιτήδειων» της πολιτικής και της κομπίνας. Άλλοι προφυλάσσονται και σκέφτονται, άλλοι ενδίδουν σε ανορθολογικά σχήματα: δεν μπορεί να είναι αληθινά όσα συμβαίνουν κ.λπ. Άλλοι κουράστηκαν μετά από 10 χρόνια χωρίς σταματημό και χωρίς μια χαραμάδα ελπίδας. Άλλοι οι σημερινοί 15ρηδες-20άρηδες διαμορφώθηκαν μέσα στα μνημόνια και τώρα ζουν μια πανδημία και ίσως να θεωρούν αυτά ως μια «κανονικότητα». Η «μισή ζωή» που επιβάλλεται μπορεί να μοιάζει και για ολόκληρη. Και το χέρι έχει προεκταθεί στο κινητό. Με το κινητό ψιλουπάρχω, ψιλοεπικοινωνώ, ψιλοενημερώνομαι και ψιλοολοκληρώνομαι ανεβάζοντας σέλφι που «εγώ» τράβηξα.
Κι όμως η επιβαλλόμενη «μισή ζωή» δεν μπορεί να καταστρέψει τη ζωή γενικά. Τη συγκίνηση, το συναίσθημα, την ελπίδα, την ανάσα, την ανάγκη επικοινωνίας, την κοινωνικότητα.
Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο αναζητείται μια «άλλη πολιτική» κοινωνικότητας, επικοινωνίας, ανάγκης, αγώνα, ανθρωπιάς. Η «λαϊκή υπόθεση» πρέπει να περάσει μέσα από άλλα καλούπια, μη κατασκευασμένα ακόμα.
