Το τίμημα της υπο-ιμπεριαλιστικής αφομοίωσης
Του Πάτρικ Μποντ
Μια κοτσάνα που ξεστόμισε ένας απ’ τους ηγέτες της Βραζιλίας τα είπε όλα για τη σύνοδο κορυφής των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική), η οποία πραγματοποιήθηκε το περασμένο Σαββατοκύριακο στην Γκόα της Ινδίας. Συγκεκριμένα, ο Βραζιλιάνος υπουργός Εξωτερικών Ζοζέ Σέρα δήλωσε ότι οι BRICS περιλαμβάνουν την… Αργεντινή. Αυτό οδήγησε τον γνωστό δημοσιογράφο Λουίς Νασίφ να συμπεράνει ότι ο πραξικοπηματίας πολιτικός (που διαθέτει διδακτορικό στα νεοφιλελεύθερα οικονομικά και έχει εμπλακεί σε σκάνδαλα διαφθοράς, μεταξύ των οποίων και εκδουλεύσεις σε δυτικές πετρελαϊκές εταιρείες σε βάρος της ίδιας της κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας της Βραζιλίας, της Petrobras) έχει «νευρολογική βλάβη».
Με ανθρώπους σαν τον ΥΠΕΞ Ζοζέ Σέρα και τον εξίσου διεφθαρμένο και αντιπαθή πρόεδρο της Βραζιλίας Μισέου Τεμέρ στο τιμόνι των BRICS, δεν είναι περίεργο που ολόκληρο αυτό το μπλοκ έχει πάρει την κάτω βόλτα… Έτσι, εξαιτίας των αποκλινόντων, ασυνάρτητων οικονομικών συμφερόντων αλλά και των απρόβλεπτων γεωπολιτικών συνθηκών, ορισμένοι ξεγράφουν ήδη τις BRICS σαν εγχείρημα – αδίκως, θα ισχυριστώ εγώ (με δεδομένες τις υπο-ιμπεριαλιστικές διευκολύνσεις που οι BRICS παρείχαν σε ιμπεριαλιστικές χρηματοπιστωτικές, εμπορικές και κλιματικές συμφωνίες τον περασμένο Δεκέμβριο).
Αριστερή φρασεολογία, δεξιά περπατησιά
Δύσκολα ερωτήματα εγείρονται, πάντως, ως προς τη συνοχή του μπλοκ. Για παράδειγμα στη Νότια Αφρική η αρχισυντάκτρια του Creamer Media, Νέγκαν βαν Βινγκάαρντ, αναρωτήθηκε πρόσφατα: «Με κάθε μία από τις χώρες των BRICS να αντιμετωπίζει τα δικά της προβλήματα, πόσο πιθανό είναι να διαλυθεί το μπλοκ;». Ο Φράνσις Κόρνεγκεϊ, ερευνητής του Ινστιτούτου Παγκόσμιου Διαλόγου, απάντησε ότι «οι BRICS συμπεριφέρονται όλο και περισσότερο σαν RIC», λόγω των κρίσεων στη Βραζιλία και τη Νότια Αφρική…
Πάντως οι BRICS καλοδέχθηκαν τη δεξιά πραξικοπηματική «κυβέρνηση» της Βραζιλίας υπό τον Τεμέρ, παρ’ όλο που σ’ αυτόν «πιστώνεται» και η ακύρωση της αντίθεσης της ανατραπείσας προέδρου Ντίλμα Ρούσεφ στις υποκινούμενες από τις ΗΠΑ συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου. Χαρακτηριστικά, ο υφυπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Ριαμπκόφ δήλωσε την περασμένη εβδομάδα: «Δεν συμμερίζομαι την άποψη ότι η άνοδος στην εξουσία του Μισέου Τεμέρ θα ανακόψει τη διαδικασία εμβάθυνσης της συνεργασίας στους κόλπους των BRICS».
Ακόμα χειρότερα, η φετινή σύνοδος του μπλοκ φιλοξενήθηκε από την ινδουιστική-σοβινιστική κυβέρνηση του Νέου Δελχί, που είναι πολιτικά και στρατιωτικά προσκολλημένη στην Ουάσιγκτον (αλλά και στο Τελ Αβίβ). Ο Βραζιλιάνος σχολιαστής Πέπε Εσκομπάρ επισήμανε πρόσφατα στο Russia Today: «Η σύσφιξη των σχέσεων με το Πεντάγωνο παρατηρείται λίγους μόνο μήνες μετά την ομιλία του Ινδού πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι σε συνεδρίαση του Κογκρέσου, όπου σε δραματικούς τόνους δήλωσε ότι ΗΠΑ και Ινδία είναι φυσικοί σύμμαχοι».
Όσον αφορά τη Νότια Αφρική, οι πολιτικοί της μιλούν ως συνήθως με αριστερή φρασεολογία, αλλά βαδίζουν δεξιά. Πράγματι, όταν καταλαγιάσει ο ιδεολογικός κουρνιαχτός, γίνεται εμφανές τουλάχιστον ένα κοινό σημείο μεταξύ των ελίτ των BRICS: ένας χείμαρρος αντιιμπεριαλιστικής φιλολογίας, ακόμα κι όταν η στόχευσή τους είναι να αφομοιωθούν από τον ιμπεριαλισμό. Προ ημερών για παράδειγμα ο Γκουέντε Μαντάσε, γενικός γραμματέας του κυβερνώντος Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου, δήλωσε ότι «η Νότια Αφρική θα συνεχίσει να ζητά το μετασχηματισμό των θεσμών του Bretton Woods (Παγκόσμια Τράπεζα και ΔΝΤ) και των ολιγοπωλιακών οίκων αξιολόγησης»… Όμως το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι πλέον οι διεθνείς πιστωτές ελέγχουν πλήρως την Πρετόρια μέσω του εξωτερικού χρέους…
Χαμένες ευκαιρίες και μαγειρέματα
Στο σημείο αυτό οι BRICS παρουσιάζουν τις μεγαλύτερες δόσεις αυτοκαταστροφής, δεδομένου ότι είχαν την ευκαιρία να αλλάξουν τους θεσμούς του Bretton Woods μεταξύ άλλων αμφισβητώντας τους επικεφαλής τους. Το τι (δεν) έκαναν τους τελευταίους μήνες είναι αποκαλυπτικό. Αναμφίβολα, σε ένα δίκαιο κόσμο τόσο ο Βορειοαμερικανός πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας Τζιμ Κιμ όσο και η Γαλλίδα διευθύντρια του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ θα αντικαθίσταντο. Αλλά αυτό δεν θα συμβεί, διότι οι BRICS δεν το προσπάθησαν καν…
Σε αμφότερους επιτράπηκε να παραμείνουν στις θέσεις τους, αν και η Λαγκάρντ αντιμετωπίζει δίκη για σκάνδαλο διαφθοράς λόγω της «γενναιοδωρίας» της –ύψους 400 εκατομμυρίων ευρώ– όταν ήταν υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας, με αποδέκτη έναν επίσης γαλαντόμο δωρητή του κόμματος της, τον Μπερνάρ Ταπί. Ο Κιμ, πάλι, έχει γίνει γνωστός για ένα στιλ διοίκησης που ο πολιτικός επιστήμονας του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια Ντεβές Καπούρ χαρακτηρίζει ως «ξέχειλο από αυταρχισμό και ιδιοτροπία»…
Αν οι BRICS ήθελαν να ορθώσουν το ανάστημά τους απέναντι στην ιμπεριαλιστική παράδοση να διοικούνται από Δυτικούς το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, δεν υπήρχε πιο ιδανικό έτος από το 2016. Αλλά, όπως παρατηρεί ο Καπούρ, η «συνταγή της Παγκόσμιας Τράπεζας περί ασυμβατότητας» έχει σε ένα βαθμό καταστρωθεί στην κουζίνα των BRICS διότι «στην επίσημη ηγεσία της Παγκόσμιας Τράπεζας, οι τρεις πρώτοι στην ιεραρχία μετά τον πρόεδρο –από τη Βραζιλία, την Κίνα και την Ινδία αντίστοιχα– κατανέμονται προσεκτικά βάσει εθνικότητας»…
Καθαρές επιλογές
Σε διαφορετικό κλίμα και σε πιο αισιόδοξη ατμόσφαιρα, μια ομάδα ακτιβιστών από την Ινδία συγκρότησαν πριν την επίσημη σύνοδο το «Φόρουμ των Λαών για τις BRICS», με στόχο «να συνδεθούν τοπικές φωνές και ανησυχίες από την Γκόα με το παγκόσμιο σκηνικό και με τρόπο κριτικό να αλληλεπιδράσουν με τις BRICS… οικοδομώντας την αλληλεγγύη στον αγώνα για μια πιο δίκαιη και ίση κοινωνία». Στον απόηχο μιας μαζικής εθνικής απεργίας στην Ινδία τον περασμένο μήνα, στην οποία πήραν μέρος πάνω από 150 εκατομμύρια Ινδοί εργάτες που αντιτίθενται στο νεοφιλελευθερισμό του Μόντι, μια τέτοια κοινωνία δεν περιλαμβάνεται στο οπτικό πεδίο των ηγετών των BRICS – εξαιρουμένης βέβαια της ρητορικής τους.
Τους ηγέτες των BRICS προστατεύει από τον λαουτζίκο το αυταρχικό αστυνομικό κράτος του Μόντι. Και, για να απογειωθεί η αισθητική του επτάστερου θέρετρου Taj Exotica που φιλοξένησε τη σύνοδο, κατασκευάστηκαν γλυπτά από άμμο προς τέρψη των ηγετών: το Ταζ Μαχάλ της Ινδίας, το Μεγάλο Σινικό Τείχος της Κίνας, ο καθεδρικός ναός του Αγίου Βασιλείου της Μόσχας, το άγαλμα του Χριστού του Ρίο ντε Τζανέιρο και το… Μνημείο της Γλώσσας Αφρικάανς της Νότιας Αφρικής.
Ορίστε; Σίγουρα όλα αυτά τα μνημεία έχουν αμφιλεγόμενες ρίζες που χάνονται μέσα στην πατριαρχία και στη θρησκευτική καταπίεση των φτωχών. Ήταν όμως πριν μόλις 40 χρόνια που το τελευταίο σκέλος των αγώνων κατά του Απαρτχάιντ ξέσπασε στο Σοβέτο της Νότιας Αφρικής, με τους μαύρους σπουδαστές να ξεχύνονται στους δρόμους (όπως έκαναν και τις τελευταίες εβδομάδες κατά των υψηλών διδάκτρων, που εμπίπτουν σε οικονομικές πολιτικές τύπου απαρτχάιντ). Ο άμεσος λόγος της διαμαρτυρίας τους ήταν, τότε, ο εξαναγκασμός τους να μαθαίνουν τη γλώσσα Αφρικάανς των λευκών εποίκων.
Στο «Μνημείο της Γλώσσας Αφρικάανς», το οποίο παραπέμπει ευθέως στην εποχή του καθεστώτος Απαρτχάιντ, κάτω από ένα τεντωμένο δάχτυλο υπάρχει μια γλαφυρή επιγραφή: «Η γλώσσα Aφρικάανς στέκει με το ένα πόδι στην Αφρική, με τ’ άλλο στη Δύση». Αυτή ακριβώς η φράση αντανακλά και την ατζέντα του υπο-ιμπεριαλισμού: τα πέντε τεντωμένα δάχτυλα των χωρών BRICS, ενωμένα με εκείνα των ολοένα και πιο ασταθών Δυτικών δυνάμεων (ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση), σφίγγουν γερά το λαιμό των πιο φτωχών ανθρώπων του κόσμου.
* Ο Πάτρικ Μποντ είναι καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ και συνεκδότης του «BRICS: An Anti-Capitalist Critique» (2015). Το παρόν άρθρο, που εδώ παρουσιάζεται σε συντετμημένη μορφή με μεσότιτλους της Σύνταξης, δημοσιεύθηκε στις 14 Οκτωβρίου στην κοινότητα εναλλακτικής πληροφόρησης Znet (zcomm.org/znet).
Μετάφραση: Ελεάννα Ροζάκη
Επιμέλεια: Νίκος Λάιος
