Στο Β-Fest, στην Πανεπιστημιούπολη, η Ναόμι Κλάιν δεν επανέλαβε στοιχεία από το σπουδαίο της βιβλίο Το Δόγμα του Σοκ που είναι άφθονα και συναρπαστικά στην ολότητά τους και σίγουρα θα μας εντυπωσίαζαν, επικαιροποιημένα από την ίδια, με την επιβεβαιωμένη τους αλήθεια και τη μεγάλη τους βαρύτητα, ειδικά σήμερα που κι εμείς έχουμε την ανάλογη εμπειρία. Ούτε καν μας είπε καινούργια πράγματα. Έκανε, όμως, κάτι που ίσως χρειάζεται περισσότερο απ’ όλα τ’ άλλα. Προσπάθησε να μας επισημάνει, μεταξύ άλλων, την ανάγκη να δούμε το μέλλον διαφορετικά, να χτίσουμε το μέλλον διαφορετικά. Κάτι που η κοινωνία προσδοκά, αλλά δεν βλέπει ακόμα. Μια εναλλακτική πρόταση στο μοντέλο που όλοι συμφωνούμε, αδαείς και ειδήμονες, ότι είναι καταστροφικό και ξεπερασμένο. Μια εναλλακτική πρόταση ρεαλιστική.
Μίλησε για την ανάγκη μιας διαφορετικού τύπου ανάπτυξης, και εξήγησε γιατί. Κάτι που ακούγεται ως αυτονόητο, αλλά δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι είναι. Γιατί αν ήταν αυτονόητο, θα σκεφτόμαστε όλο και περισσότερο πώς θα του δώσουμε σάρκα και οστά, πώς θα το συγκεκριμενοποιήσουμε. Ο επίσημος λόγος της Αριστεράς απέχει απ’ αυτό. Το ΚΚΕ λέει ότι ο μοναδικός στόχος είναι η ανατροπή του καπιταλισμού. Συμφωνούμε. Αλλά πώς, πότε και από ποιους; Με ποια βήματα; Με ποιο επίπεδο κοινωνικής συνείδησης και με ποιους συμμάχους, εσωτερικούς και εξωτερικούς; Και με πολλά άλλα ποιο, ποιοι, πώς. Ο καθημερινός θάνατος του ανθρώπου και του τόπου μετατίθεται ουσιαστικά σε ένα, από άποψη προθέσεων, πιο ρόδινο μέλλον, αλλά απροσδιόριστο, απώτερο, αβέβαιο.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, πιο άμεσος, επιδιώκει την κατάργηση του Μνημονίου, αλλά, στο διά ταύτα, οι προτάσεις που εκστομίζονται από τα στελέχη του, από κανάλι σε κανάλι, είναι -κατά κανόνα- αφοριστικές και γενικόλογες και, στην καλύτερη περίπτωση, μεταρρυθμιστικές, άλλες λίγο περισσότερο άλλες λίγο λιγότερο. Οι εναλλακτικές προτάσεις με αρχή, μέση και τέλος, δεν έχουν διατυπωθεί ακόμα. Ούτε βέβαια, ένα συνολικό σχέδιο. Αλλά και στον πιο ζωηρό σε επίπεδο ιδεών αντιεξουσιαστικό χώρο, πραγματοποιούνται δράσεις που έχουν τον χαρακτήρα και τη σημασία του «παραδείγματος», σε κλίμακα μικρών ομάδων, και, από κει και πέρα, ευγενείς αοριστίες. Κυριαρχούν βολικές εμμονές που αντιμετωπίζουν την κοινωνία σαν ένα κατακερματισμένο σώμα που κάθε της κομμάτι αναζητεί, και μπορεί ενδεχομένως να βρει, εξ ιδίων, τη δική του λύση. Ενδιαφέρον είναι, αλλά φτάνει;
Κανένας δεν φαίνεται να βλέπει την κοινωνία στο σύνολό της, σαν ένα σώμα που ανεξάρτητα από τις πάρα πολλές εσωτερικές ιδιαιτερότητές του, τείνει και πιέζει για μία αλλαγή κατεύθυνσης σε μεγάλη κλίμακα, που θα αγκαλιάζει όλο τον οργανισμό και όχι ξεχωριστά την καρδιά από το συκώτι και το χέρι από το πόδι. Κανένας δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται ότι είμαστε στο σήμερα και όχι στο προχτές. Ότι, εκτός από τις ξεχωριστές δράσεις, χρειάζεται ένας συνολικός προσανατολισμός με πολύ εξειδικευμένες και σαφείς πολιτικές στην πολιτική, την οικονομία, το περιβάλλον, τη δικαιοσύνη, την υγεία, την παιδεία, τον πολιτισμό, την εξωτερική πολιτική κ.λπ.
Η Ναόμι Κλάιν εξήρε την προσπάθεια αυτοδιαχείρισης που γίνεται στο εργοστάσιο της ΒΙΟΜΕ, αλλά η ίδια έθεσε την ανάγκη μιας διαφορετικής θεώρησης του τι κάνουμε και πώς το κάνουμε υπό τις παρούσες συνθήκες, θέτοντας με έμφαση το θέμα του τύπου ανάπτυξης που θα προτείνουμε και θα ακολουθήσουμε εάν αποκτήσουμε τη δυνατότητα να διαχειριστούμε τις τύχες του τόπου. Πολύ σωστά συνέδεσε την ανάπτυξη με το περιβάλλον, τον καταναλωτισμό, τους ρύπους και τη μόλυνση που συνεπάγεται το μέχρι σήμερα είδος ανάπτυξης που επιβάλλουν οι αγορές. Μίλησε για αποανάπτυξη, δηλαδή για την υποχρέωση που έχουμε να απορρίψουμε ορισμένες μορφές ανάπτυξης, να τις εγκαταλείψουμε, να τις επιβραδύνουμε ή να τις συρρικνώσουμε. Δεν μπορεί να αυξάνουμε την παραγωγή παρασιτικών ή τριτεύουσας σημασίας προϊόντων που είναι ενεργοβόρα και έχει τεράστιο κόστος η αποκατάσταση των παράπλευρων βλαβών που επιφέρει, καταστρέφοντας όχι μόνο τη φύση, αλλά και την υγεία των ανθρώπων. Οι δυτικοί βρήκαν τη «λύση». Μεταφέρουν τα ενεργοβόρα και ρυπογόνα εργοστάσιά τους σε τρίτες χώρες. Έτσι, εκμεταλλεύονται το φτηνότερο εργατικό δυναμικό και ταυτόχρονα εξάγουν τη ρύπανση που προκαλεί η παραγωγική διαδικασία των προϊόντων που οι ίδιοι καταναλώνουν. Οι Αμερικάνοι και οι Ευρωπαίοι αγοράζουν τα προϊόντα της Apple και της Nike, που παράγονται στην Κίνα και το Μπανγκλαντές, αλλά οι Κινέζοι και οι Μπανγκλαντεσιανοί αναπνέουν τις δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις των εργοστασίων που τα κατασκευάζουν. Έτσι, μειώνονται οι καρκίνοι στη Δύση και αυξάνονται στην Κίνα και το Μπανγκλαντές. Γι’ αυτό έχει μεγάλη σημασία, για το κοινό καλό, τι είδους ανάπτυξη επιλέγεις, ποια προϊόντα θεωρείς συμβατά με την εναλλακτική ανάπτυξη, με τι καύσιμη ύλη παράγονται, σε ποια περιοχή, με τι επιπτώσεις στο περιβάλλον, τι εκπτώσεις στην εργασία κ.λπ.
Για να μην πελαγώσουμε
Είμαστε εκ των πραγμάτων υποχρεωμένοι, για εκατό λόγους, παίρνοντας υπόψη την ελληνική ιδιαιτερότητα και τη διεθνή εμπειρία, να εκπονήσουμε και να καταστρώσουμε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα δράσης και ανάπτυξης που θα είναι αφενός άμεσα εφαρμόσιμο και αφετέρου συμβατό με ένα από κάθε άποψη καλύτερο μέλλον. Αλληλένδετα, τι δεν θα επιλέξουμε και τι θα επιλέξουμε. Αλλιώς, εάν δεν δουλέψουμε πάνω σ’ αυτό, όταν έρθει η ώρα, θα πελαγώσουμε. Και ξέρουμε τι πάθανε οι Πολωνοί. Οι εργάτες που συσπειρώθηκαν στην Αλληλεγγύη, δεν πάλευαν για να χαρίσουν την εργατική τους δύναμη και τη χώρα τους σε μερικά αμερικάνικα και ευρωπαϊκά ολιγοπώλια. Δεν πάλευαν για να εκποιηθούν και να κλείσουν μέσα σε λίγα χρόνια τα ναυπηγεία στο Γκντανσκ, μετά την κατάρρευση του καθεστώτος του υπαρκτού σοσιαλισμού. Να κάνουν σοσιαλιστικό το σοσιαλισμό ήθελαν, όσο κι αν διάβρωνε την ηγεσία τους το Βατικανό και η CIA.
Αλλά δεν είχαν σχέδιο συνολικότερο για την μετά-εποχή, που, βέβαια, δεν φαντάζονταν ότι θα έρθει τόσο ξαφνικά και γρήγορα με την αναπάντεχη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Συνέβη, όμως, το απίθανο, και βρέθηκαν στην εξουσία με τον πρόεδρό τους πρόεδρο της χώρας. Και… πελάγωσαν. Ελλείψει σχεδίου και ελλείψει κοινωνικής συμφωνίας, οι Αμερικανοευρωπαίοι κάλυψαν το κενό προσφέροντάς τους ένα πακέτο «σωτηρίας». Χωρίς, όμως, λεφτά, για να μην τους δώσουν περιθώρια αυτοσχεδιασμών, αλλά με συνταγές κατ’ ευθείαν από τη Σχολή του Σικάγου. Μπροστά στην αδυναμία τους, οι Πολωνοί, κάτω από την ασφυκτική πίεση των περιστάσεων και των νέων συμμάχων τους, ενέδωσαν και το πήραν. Ιδιωτικοποιήσεις, κλεισίματα εργοστασίων, απορρύθμιση του κοινωνικού κράτους, όλα τα γνωστά… Σε λίγο καιρό, ο Λεχ Βαλέσα, ο επικεφαλής των Πολωνών εργατών και ήρωας των δυτικών Μέσων Ενημέρωσης, απαξιώθηκε σαν τον Γκορμπατσόφ και πήγε σπίτι του φορτωμένος μια επανάσταση, ας πούμε, και μια τεράστια αποτυχία, στην κυριολεξία.
Οι νεότεροι από τους συναδέρφους του στα μεγάλα ναυπηγεία της Πολωνίας, άνεργοι πλέον, έγιναν μετανάστες και ανέλαβαν την επιδιόρθωση όχι των πλοίων, αλλά των αποχετευτικών συστημάτων της Βρετανίας και της Γερμανίας. Και παραπέρα, η κοινωνία σε αποσύνθεση από την κατάρρευση του υπαρκτού και την επιδρομή της οικονομίας της αγοράς, ζαλισμένη και απογοητευμένη, χωρίς Αριστερά, χωρίς δημοκρατική παράδοση, με μεταλλαγμένους κομμουνιστές, στράφηκε στα πιο ακροδεξιά πολιτικά στοιχεία που αναδύθηκαν μέσα από την κρίση, σαν τους ανεκδιήγητους αδερφούς Κατσίνσκι, όπως έγινε με τη Χρυσή Αυγή, εδώ, που από το 0,2%, το 2009, εκτινάχθηκε στα ύψη και στο προσκήνιο, με βιτρίνα μια χούφτα οπαδών του φασισμού που γυαλίζει το μάτι τους.
Ούτε, όπως αποπροσανατολίζουν τη διψασμένη για λύση κοινωνία οι ΑΟΖόπληκτοι, έχουμε ρέον το πετρέλαιο που αξιοποίησε ο Τσάβες για να κάνει αναδιανομή του πλούτου, σε κάποιο αισθητό βαθμό, ούτε έχουμε φιλικά διακείμενο ένα σημαντικό κομμάτι του στρατού που θα μας κάνει πλάτες για εθνικοποιήσεις και κρατικοποιήσεις του ξεπουλημένου δημόσιου πλούτου μας, ούτε είμαστε σε ένα περιβάλλον κρατών ευνοϊκό για ρήξεις και αλλαγές όπως αυτό που έχει διαμορφωθεί στη Λατινική Αμερική.
Έχουμε και μπορούμε
Έχουμε, όμως, κι εμείς, τα δικά μας πλεονεκτήματα, που πρέπει να τα επισημάνουμε, να σχεδιάσουμε με αυτά σαν βάση, να τα αναδείξουμε και να πολεμήσουμε. Αν πρόκειται κι εμείς, να υπερθεματίσουμε στον τουρισμό, λέγοντας ότι θα φέρουμε άλλα δέκα εκατομμύρια τουρίστες, από 17 να τα κάνουμε 27, 37, 47 και βάλε, ή να κοιτάξουμε τι θα πουλήσουμε από τα νησιά και τα βουνά μας με πιο ανώδυνο τρόπο, δεν έχουμε λόγο ύπαρξης. Ας συνεχίσουν αυτές τις πολιτικές αυτοί που δεν έχουν ούτε ιερό ούτε όσιο, και το κάνουν με μεγάλη ευχαρίστηση και χωρίς τύψεις, οι Σαμαράδες, οι Βενιζέλοι και οι Κουβέληδες. Και το κρίμα στο λαιμό τους.
Εμείς, εάν σκύψουμε με διαύγεια μέσα στην κοινωνία, θα συνειδητοποιήσουμε ότι μπορούμε να αναπτύξουμε πολλούς τομείς της οικονομίας που δεν βλάπτουν το περιβάλλον, που δημιουργούν θέσεις εργασίας και έχουν προοπτική περαιτέρω ανάπτυξης. Με συλλογική εμπειρία εκατοντάδων ετών, με ένα υψηλό μορφωτικό επίπεδο που διαθέτουμε, κι ας συκοφαντούν οι αγύρτες τα πανεπιστήμιά μας, με επιστήμονες που σπούδασαν στο εξωτερικό και με μια υπέροχη φύση, παραγωγική και ποιοτική, μπορούμε, όπως είπε, παραδειγματικά, η Ναόμι Κλάιν, να δώσουμε μεγάλη αναπτυξιακή προτεραιότητα στους τομείς της υγείας και της παιδείας, που δεν ρυπαίνουν και δεν υποβαθμίζουν το βιοτικό μας επίπεδο. Να γίνει η Ελλάδα κέντρο της υγείας και της παιδείας. Και όχι μόνο. Με το εκπληκτικό κλίμα που διαθέτουμε και το γεωφυσικό μας περιβάλλον, να αναπτύξουμε τις βιολογικές καλλιέργειες παράγοντας προϊόντα που είναι καλά για την υγεία μας, και ιδίως των παιδιών μας, αλλά έχουν και πάρα πολύ μεγάλη ζήτηση στις αναδυόμενες αγορές, όπως είναι η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία και η Βραζιλία. Και γιατί όχι, στην πλούσια Ευρώπη.
Υπάρχουν ήδη εκατοντάδες μονάδες, αγροτουριστικές, αυτοσχέδιες και ανυποστήρικτες. Ένα κίνημα αθόρυβο, αλλά πάρα πολύ ουσιαστικό μιας μορφής ανάπτυξης ήπιας και συμβατής με το περιβάλλον, μικρής τοπικής διάστασης, αλλά μεγάλης εθνικής κλίμακας, που δεν χρειάζεται ούτε μονοπώλια ούτε μεγάλα δημόσια έργα για να λειτουργήσει και να εξελιχθεί. Για να μην αναφερθώ στις τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης που έχει ο πολιτισμός μας, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ή στο εμπορικό μας δαιμόνιο, που σήμερα το καταδιώκουν φορολογώντας και απαξιώνοντας τις βιοτεχνίες και το εμπόριο, που σε κάθε προηγμένη χώρα, βρίσκεται προστατευμένο μέσα στη σπονδυλική της στήλη. Εδώ, οι άχρηστοι, αποσπούν βίαια ζωτικές αρτηρίες από την κοινωνία και τις εμφυτεύουν στα ολιγοπώλια και τα τραστ τροφίμων. Και το ψωμί στα σουπερμάρκετ, και τα τσιγάρα, και τα φάρμακα, για να κλείσουν χιλιάδες φούρνοι, περίπτερα και φαρμακεία. Για να μείνουν μόνο οι μεγάλες ξένες αλυσίδες. Και για να γίνουν όλοι οι Έλληνες έμποροι και βιοτέχνες άνεργοι και τα μορφωμένα παιδιά τους ενοικιαζόμενοι υπάλληλοι των πολυεθνικών.
Κι αντί, να βγαίνουμε μπροστά, δυναμικά και με αυτοπεποίθηση, να πούμε στην κοινωνία όχι μόνο τι της συμβαίνει με στοιχεία και αποδείξεις, αλλά και τι θα κάνουμε, χωρίς υπερβολές και ανέφικτες φλυαρίες, ξοδευόμαστε στις τηλεοράσεις σε συζητήσεις επί συζητήσεων, ανιαρών πλέον και ανούσιων, με τα σκουπίδια της πολιτικής, και με την ατζέντα που αυτοί καθορίζουν. Και τι να πούμε. Ψελλίζουμε κάτι μισόλογα, αδικώντας τους εαυτούς μας, αδικώντας την Αριστερά, αδικώντας την κοινωνία που θέλουμε να υπηρετήσουμε.
Με αυτή την έννοια, οι επισημάνσεις της Ναόμι Κλάιν στο B-Fest, μπροστά σε ένα από τα μεγαλύτερα σε πλήθος ακροατήρια που έχει ποτέ μιλήσει, όπως μας διαβεβαίωσε η πολυπράγμων και κοσμογυρισμένη Καναδή συγγραφέας και ακτιβίστρια, έχουν ξεχωριστή σημασία. Μας είπε για πράγματα που πρέπει να συζητάμε στις συνεδριάσεις της Κεντρικής Επιτροπής, αντί να ξοδευόμαστε με τα εύκολα, αλλά ατελή και αντιπαραγωγικά σενάρια περί ευρώ ή δραχμής, ή, ακόμα χειρότερα, για το μερίδιο που θα έχει η κάθε ομάδα στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, σήμερα, και στην κυβέρνηση, αύριο.
Ο νέος ΣΥΡΙΖΑ για να είναι νέος, υγιής και ελπιδοφόρος, χρειάζεται αρετή και τόλμη, αλλά και βάθος και διαύγεια, φίλες και φίλοι, σύντροφοι και συντρόφισσες…
Στέλιος Ελληνιάδης
