Ο βανδαλισμός από βουλευτή του κόμματος «Νίκη», έργων που παρουσιάζονται στην Εθνική Πινακοθήκη ως μέρος έκθεσης με τίτλο «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου» δεν είναι η είδηση της «πρώτης σελίδας» σε μια τόσο ταραγμένη βδομάδα σαν αυτή που πέρασε. Όμως το ίδιο το γεγονός και οι κυματισμοί που προκάλεσε –οι τοποθετήσεις «φίλων» και «αντιπάλων»‒ μπορούν να λειτουργήσουν σαν ακτινογραφία που αν προσπαθήσουμε να τη «διαβάσουμε», αποκαλύπτει βαθύτερα προβλήματα.
Τα γεγονότα συνοπτικά
Ο βουλευτής Ν. Παπαδόπουλος του κόμματος «Νίκη» μπήκε στο χώρο της έκθεσης, απέσπασε και πέταξε στο πάτωμα τρεις πίνακες που αναπαριστούσαν με «αλλόκοτο», γκροτέσκο τρόπο θρησκευτικά σύμβολα – την Παναγία βρεφοκρατούσα, τον Αγ. Γεώργιο στην πάλη του με τον δράκο κ.λπ. Είχε προηγηθεί σχετική του ερώτηση προς την υπουργό Πολιτισμού στην οποία η Λ. Μενδώνη είχε απαντήσει «ότι είναι πάγια πολιτική να μην γίνεται λογοκρισία στην Τέχνη». Ο ίδιος και το περιβάλλον του δήλωσαν ότι τους κίνησε η αγανάκτησή τους μπροστά στη βεβήλωση ιερών χριστιανικών συμβόλων και η υποχρέωση υπεράσπισής τους.
Η ελευθερία της έκφρασης και οι περιπέτειές της
Αφετηριακή θέση: Για τις προσπάθειες της κοινωνικής απελευθέρωσης και τις προοπτικές της δεν βγήκε ποτέ τίποτα θετικό από το κάψιμο βιβλίων, από την καταστροφή έργων Τέχνης, από την απαγόρευση της διάδοσης των ιδεών και την φίμωση του δημόσιου Λόγου. Τεράστιο ζήτημα με μεγάλο ιστορικό βάθος και αμέτρητες περιπέτειες μέσα στις πιο διαφορετικές περιστάσεις. Εδώ θα περιοριστούμε μόνο στο εξής που αποκτά επίκαιρη σημασία γιατί τελευταία «γίνεται δουλειά» για την εξιδανίκευση «του παλιού καλού, παραδοσιοκρατικού, ελληνικού τρόπου ζωής». Μέσα σε συνθήκες που δίνουν βάση για να έχουν απήχηση τέτοια μηνύματα. Είναι αρκετό λοιπόν να σημειώσουμε ότι η μισαλλοδοξία και ο σκοταδισμός, το κυνήγι των προοδευτικών ιδεών, ο συνδυασμός του χωροφύλακα και της παπαδοκρατίας στα μετεμφυλιακά χρόνια μέχρι και την πτώση της Χούντας (αλλά και σε ευρύτερες περιόδους στο διάβα του 20ού αιώνα), είναι πολύ πρόσφατες οδυνηρές εμπειρίες και οι συνδέσεις τους με σημερινούς πολιτικούς χώρους, ορατές.
Όμως σήμερα αυτή είναι μόνο η περιφέρεια του ζητήματος. Από πού έρχονται οι απειλές για την ελευθερία της έκφρασης και τη δημοκρατία, ποιος είναι ο εχθρός τους με τις μεγαλύτερες ευχέρειες και επιδραστικότητα; Στο κέντρο των συστημάτων εξουσίας έχει εγκατασταθεί ένας ογκούμενος απολυταρχισμός κοσμοπολίτικου – παγκοσμιοποιητικού χαρακτήρα. Στον αντίποδα των ψευδών απεικονίσεων του τύπου που αναπαράγει η Μενδώνη λέγοντας «ότι είναι πάγια πολιτική να μην γίνεται λογοκρισία στην Τέχνη», αρκεί μόνο κάποιος να σκεφτεί ποια τύχη έχουν διανοήματα ή έργα Τέχνης που θα τολμήσουν μια κριτική ματιά απέναντι στην πολιτική του Ισραήλ και του σιωνιστικού σχεδίου. Σε όλη την «Ευρώπη», για ένα διαρκώς διευρυνόμενο φάσμα ιδεών και τοποθετήσεων αρκεί ο χαρακτηρισμός τους ως αντισημιτικά, ρωσόφιλα, σεξιστικά, «αντιεπιστημονικά – ανορθολογικά» ή γενικώς υποθάλποντα «τη ρητορική μίσους και εχθροπάθειας» για να καταδικαστούν στην αφάνεια ή και να διωχθούν οι φορείς τους. Μια «απορία» λοιπόν. Πώς είναι άραγε δυνατόν η «αριστερά» να περιορίζεται να βλέπει μόνο τον σκοταδισμό μιας ούτως ή άλλως περιφερειακής πολιτικής δύναμης και να είναι εντελώς «τυφλή» μπροστά στον απολυταρχισμό και την ανελευθερία των παγκοσμιοποιητικών δυνάμεων του «εξτρεμιστικού κέντρου» που κυριαρχεί και βρίσκεται στο τιμόνι των εξελίξεων;
«Αλλόκοτα» και απανωτά επεισόδια ενός «πολέμου των πολιτισμών»
Η ποιότητα της Τέχνης εν τέλει δεν αποφασίζεται με εξουσιαστικά διατάγματα. Κρίνεται από το πώς «συνομιλεί» (ακόμη και με τους πιο τεθλασμένους τρόπους) με τα ευρύτατα κοινωνικά στρώματα, από το πώς εκφράζει τις βαθύτερες κοινωνικές ανάγκες και αναζητήσεις της εποχής της. Κι όταν τις εκφράζει σε τέτοιο βάθος που αγγίζει τον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης, τότε αντέχει στο χρόνο και γίνεται «κλασική».
Μια σύντομη παρέκβαση. Η έκθεση «η Σαγήνη του Αλλόκοτου» στην Εθνική Πινακοθήκη έχει στο επίκεντρό της μια σειρά από γκροτέσκα – «αλλόκοτα» σκίτσα του Φ. Γκόγια, εμβληματικού ζωγράφου του 18ου-19ου αιώνα (1746-1828). Αντανακλάσεις υψηλής Τέχνης, των συνειδησιακών συγκλονισμών μιας πολύ ταραγμένης εποχής με επίκεντρο την Γαλλική Επανάσταση. Που είδε ‒στην Ισπανία‒ ταυτόχρονα την απελευθέρωσή της από τη θεοκρατική εξουσία της Ιεράς Εξέτασης από τον στρατό του Ναπολέοντα, μόνο και μόνο για να τη διαδεχθεί η σκληρότατη καταδυνάστευση από το καθεστώς που επέβαλε ο ίδιος, απέναντι στο οποίο οι Ισπανοί εξεγέρθηκαν μ’ έναν απίστευτα ηρωικό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Το έργο του Γκόγια, οι κάποτε «αλλόκοτες» μορφές του, είναι γεμάτο αντιμοναρχική, αντικληρικαλιστική και αντιδυναστική κριτική απέναντι στις εξουσίες του καιρού του.
Ας μεταφερθούμε στις σημερινές συνθήκες και στα «αλλόκοτά» τους (γιατί είναι κακό να συμφύρονται με ιδεολογική σκοπιμότητα και ανιστόρητα «όλα τα αλλόκοτα μαζί» και ό,τι αποπροσανατολισμός βγει): Οι επαναλαμβανόμενες σήμερα γκροτέσκες, «βέβηλες» παραστάσεις θρησκευτικών θεμάτων ή ο χλευασμός εθνικών συμβόλων δεν διαθέτουν χειραφετητικό (αντιθεοκρατικό – διεθνιστικό) περιεχόμενο. Λειτουργούν περισσότερο σαν «σημαιούλες» της εξουσιαστικής ύβρης και της σκόπιμης προσβολής του λαϊκού αισθήματος που εξυπηρετούν και υποστυλώνουν την εξουσιαστική επιβολή από μέρους των ελίτ. Το θέμα έρχεται σε πολλές παραλλαγές. Σε μια νεοαποικιοκρατική εκδοχή με την προσβολή συμβόλων του Ισλάμ στη Γαλλία, στην Ολλανδία ή στη Δανία (το «πακέτο» αξιοποιεί και τις επαγόμενες απάνθρωπες αρκετές φορές αντιδράσεις). Ακόμη και η ευρύτερη «ανεξιθρησκεία» υποστυλώνει έναν «πόλεμο πολιτισμών» που έχει επιλεγεί σαν στρατηγικής σημασίας μοτίβο των κυρίαρχων κύκλων στη Δύση.
Στα καθ’ ημάς. Οι δυτικές ελίτ (και οι εγχώριες υποτελείς ελίτ βεβαίως πλειοδοτούν) έχουν πολλούς λόγους να βάλουν κατά των αξιακών κωδίκων που υποστηρίζουν το φρόνημα και τη συνοχή της ελληνικής κοινωνίας. Η θρησκευτική λαϊκή ορθόδοξη ιδιοσυστασία είναι κομβικός στόχος τους. Ακόμη και για τον «άβολο να υπαχθεί σε εύκολα πολιτικά σχήματα» λόγο των δυτικών γεωπολιτικών επιδιώξεων απομείωσης του ορθόδοξου χώρου (ρωσικού, βαλκανικού, μεσανατολικού και άλλου). Η ειρωνεία είναι ότι πίσω από μια «αριστερά» που υποδύεται ότι διεξάγει αγώνα «κατά του σκοταδισμού» και υπέρ της εκκοσμίκευσης, αυτό που προάγεται είναι οι πολιτικές επιδιώξεις, οι «αξίες», η ιδεολογία και ο υποκριτικός ηθικισμός του πιο απεχθούς (είτε γερμανικού – καλβινιστικού είτε αγγλοσαξονικού / αμερικανικού) προτεσταντισμού. Με την «επιχειρηματική ορθολογική» του βία και με τη χαρακτηριστική προσπάθεια διάδοσης της συλλογικής ενοχής και αυτοτιμωρίας στα θύματα.
* * *
Λέμε συχνά ότι η εποχή μας είναι μεταιχμιακή. Με πρωτεύοντα τρόπο είναι και γιατί οι ευρύτατες λαϊκές κοινωνικές απαιτήσεις για αυτεξουσιότητα, για πολιτική κυριαρχία και κοινωνική συνοχή απέναντι στην επιχείρηση κοινωνικής θραυσματοποίησης από πλευράς των ελίτ δεν συναντιώνται με αριστερές πολιτικές και ιδεολογικές εκφράσεις (στον δυτικό χώρο τουλάχιστον). Αντίθετα η «αριστερά» βρίσκεται «αλλού» και «απέναντι», συστημοποιείται και χρεοκοπεί. Η σημερινή άνοδος νεοδεξιών «λύσεων» πάσης φύσεως δεν είναι το «κινούν αίτιο», αλλά η αντανάκλαση αυτού του κενού. Και επειδή η νέα φάση στην οποία μπαίνουμε πάει να κυριαρχηθεί από τη διαπάλη δύο κόσμων, της κλονισμένης αλλά με βαθιές αγκυρώσεις παγκοσμιοποίησης που πάει για την ώρα να οχυρωθεί στην Ευρώπη, και ενός νεόκοπου συστημισμού που αναζητεί (;) το κέντρο του στις ΗΠΑ του Τραμπ –και αυτό αντανακλάται πολύ έντονα και στους κλονισμούς των εννοιών και των λογικών σχημάτων που υποστηρίζουν τη ζωή και τη σκέψη («ο μπούσουλας είναι που στρέφει ή το καράβι;» του τίτλου)– γίνεται πρωτεύουσα ανάγκη η διανοητική και πρακτική-πολιτική απελευθέρωση και από τις δύο πλευρές αυτού του διπόλου.
* Στίχος από το ποίημα Kuro Siwo του Νίκου Καββαδία
