Η φετινή Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ξεκίνησε στο φόντο των διεθνών κινητοποιήσεων για το κλίμα, της αβεβαιότητας για το πώς θα εξελιχθούν οι τεταμένες σχέσεις μεταξύ των ισχυρών του πλανήτη, της σύγκρουσης μεταξύ οπαδών της παγκοσμιοποίησης από τη μια και της αναδίπλωσης από την άλλη, αλλά και της κλιμακούμενης αντιπαράθεσης σε μια σειρά μέτωπα – με πρώτο αυτό της Μέσης Ανατολής, αφού λίγες μέρες πριν είχε προηγηθεί το πλήγμα στη Σαουδική Αραβία. Αλλά, από τις μέχρι τώρα ομιλίες των αρχηγών κρατών, προκύπτει ένα πρόσθετο ζήτημα: οι «μικρές» χώρες, οι πιο αδύναμες, βλέπουν με ανησυχία τη διαρκή υποβάθμιση του ΟΗΕ και του όποιου διεθνούς δικαίου ρύθμιζε στις προηγούμενες δεκαετίες τις σχέσεις μεταξύ τους και με τους «μεγάλους» του κόσμου.
Στις τοποθετήσεις τους ήταν εμφανής η αγωνία για το σπάσιμο και των τελευταίων κόκκινων γραμμών μιας μεταπολεμικής ρύθμισης που πια δεν ισχύει, εντείνοντας έτσι κινδύνους που μικρές χώρες αδυνατούν να αντιμετωπίσουν σε μια «διεθνή κοινότητα» ξεχαρβαλωμένη, χωρίς ισορροπία και χωρίς κανόνες: υποδαύλιση πολέμων και επεμβάσεων, ασυδοσία των πολυεθνικών κολοσσών, ανατίναξη των οικονομιών τους κ.λπ. Αντίθετα, οι ισχυροί του πλανήτη είτε μιλούν «έξω από τα δόντια», κρύβοντας με δυσκολία την περιφρόνησή τους για όποιους κανόνες επιχειρούν να περιορίσουν την πολιτική τους –χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Τραμπ– είτε απλά… απουσιάζουν.
Στο ίδιο στιλ κινήθηκαν όμως και οι πιο φιλόδοξες περιφερειακές δυνάμεις, με τον Ερντογάν να ξεχωρίζει: τη στιγμή που (υποτίθεται ότι) όλοι ανησυχούν για τα πυρηνικά όπλα και η Γενική Συνέλευση συζητά την πλήρη εξάλειψή τους, ο Τούρκος πρόεδρος τα έβαλε με τα πρωτεία των πέντε μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας και διεκδίκησε… πυρηνικά όπλα για όλους. Ταυτόχρονα έθεσε με έμφαση την τουρκική υποψηφιότητα για την προεδρία της 75ης Γενικής Συνέλευσης: πράγματι, γιατί να μην προεδρεύσει του χρόνου μια χώρα που έχει στρατιωτικά εισβάλει και κατέχει εδάφη τριών άλλων ανεξάρτητων κρατών, τη στιγμή που την προεδρία της «Συμβουλευτικής Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα» έχει ένας… Σαουδάραβας πρίγκιπας; Στο ίδιο μοτίβο κινήθηκε και ο ακροδεξιός Βραζιλιάνος πρόεδρος Μπολσονάρου, που είπε στους ομολόγους του ότι ο Αμαζόνιος δεν είναι «ο πνεύμονας του πλανήτη», αλλά έδαφος προς εκμετάλλευση από την κυρίαρχη χώρα του.
Αναζητώντας ανύπαρκτες ισορροπίες
Οι «μικρές» χώρες βλέπουν με ανησυχία τη διαρκή υποβάθμιση του ΟΗΕ και του όποιου διεθνούς δικαίου ρύθμιζε στις προηγούμενες δεκαετίες τις σχέσεις μεταξύ τους και με τους «μεγάλους» του κόσμου
Οι ανήσυχες εκκλήσεις των πιο αδύναμων κρατών για διατήρηση και ενίσχυση του στάτους του ΟΗΕ και για αποκατάσταση μιας διεθνούς «κανονικότητας» που πλέον έχει ανατιναχθεί εκφράζουν τις μάλλον φρούδες ελπίδες τους ότι οι ισχυροί του πλανήτη με κάποιο τρόπο τελικά θα τα βρουν, αποκαθιστώντας έτσι μια στοιχειώδη ισορροπία εντός της οποίας όλοι θα μπορούν να ανασάνουν. Όμως οι όχι και πολύ διπλωματικοί διαξιφισμοί μεταξύ του Τραμπ και των άσπονδων φίλων του έφερναν ξανά και ξανά το ρήγμα μπροστά στα μάτια των φτωχών συγγενών: «Ο δρόμος προς την ειρήνη και έναν καλύτερο κόσμο ξεκινά από το σπίτι μας, και κάθε χώρα πρέπει να κοιτά το συμφέρον της» είπε χωρίς πολλές περικοκλάδες ο Αμερικανός πρόεδρος, προσθέτοντας ότι «το μέλλον ανήκει στους πατριώτες και όχι στους γκλομπαλιστές, ανήκει στα κυρίαρχα και ανεξάρτητα έθνη».
Του απάντησε δυο μέρες αργότερα ο Τουσκ από το ίδιο βήμα, λέγοντας ότι «ο πατριωτισμός του 21ου αιώνα πρέπει να έχει μια παγκόσμια διάσταση» και χαρακτηρίζοντας «πλαστή και επικίνδυνη» την αντιπαράθεση γκλομπαλισμού και πατριωτισμού. Είχε προηγηθεί ο Μακρόν με μια πιο… λεπτεπίλεπτη απάντηση: «Δεν πιστεύω σε έναν γκλομπαλισμό που ξεχνά τους λαούς, και σ’ αυτό συμφωνώ με όσα είπε ο πρόεδρος Τραμπ. Εξίσου δεν πιστεύω, όμως, ότι οι κρίσεις επιλύονται καλύτερα με μια εθνικιστική αναδίπλωση. Πιστεύω βαθιά σε έναν πατριωτισμό που είναι έρωτας για την πατρίδα και ταυτόχρονα παγκόσμιο ιδανικό». Το πρόβλημα είναι ότι ο Τραμπ ούτε καταλαβαίνει ούτε μιλά τέτοιου είδους γαλλικά…
Τα κοινά –και αμοιβαίως επωφελή– ταμπού
Από την κόντρα αυτή κερδίζουν και οι δύο: το γεγονός ότι έννοιες όπως η εθνική κυριαρχία γίνονται σήμερα σημαίες ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και αντιδραστικών ηγετών προσδίδει στους Μακρόν και Σία μια επίφαση προοδευτικότητας που χρειάζονται περισσότερο από ποτέ. Η ενδόρρηξη είναι γεγονός, η συνεννόηση μεταξύ τους γίνεται όλο και πιο δύσκολη, αλλά αμφότεροι επωφελούνται, στοιχίζοντας πίσω τους μάζες. Υπ’ αυτήν την έννοια, η αντιπαράθεση πατριωτισμού και γκλομπαλισμού είναι όντως «πλαστή και επικίνδυνη», αφού εμποδίζει την ανάδυση ενός τρίτου μπλοκ το οποίο θα υπερασπιστεί τη γη, την ελευθερία και την ανεξαρτησία των καταπιεζόμενων τάξεων, λαών και εθνών – που συνιστούν μια συντριπτική πλανητική πλειοψηφία.
Από τη μια το παγκοσμιοποιητικό στρατόπεδο προμοτάρει μια «πράσινη ανάπτυξη», από την άλλη ακροδεξιοί σαν τον Μπολσονάρου λένε «δικός μου ο Αμαζόνιος, τον κάνω ό,τι θέλω». Αλλά και για τα δύο μπλοκ μαζί αποτελούν ταμπού οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι που απειλούν την ανθρωπότητα: οι πόλεμοι, τα πυρηνικά όπλα, η πυρηνική ενέργεια συνολικά – μόνο το πρόβλημα των πυρηνικών αποβλήτων και «ατυχημάτων» και της ανεπανόρθωτης μόλυνσης που αυτά προκαλούν, με ανυτπολόγιστες συνέπειες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, αρκεί για να χάσει τον ύπνο της η ανθρωπότητα. Οπότε και τα δύο μπλοκ βοηθούν να «ξεχαστεί» η κάθε Φουκουσίμα…
Ένα βαρίδι που ακόμη δεν παρακάμπτεται
Οι εργασίες της Γενικής Συνέλευσης δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί, αλλά η μέχρι τώρα συζήτηση δεν δίνει βάση για μεγάλη αισιοδοξία: οι μεγάλοι ακολουθούν ο καθένας την ατζέντα του, χωρίς δεσμεύσεις και κανόνες, και οι μικροί είναι πολλοί αλλά δίχως συντονισμό και άρα δίχως ειδικό βάρος. Φαίνεται ότι η ετήσια συνάντηση της «διεθνούς οικογένειας» είναι ακριβώς αυτό: μια συνάντηση-ευκαιρία για επαφές, βολιδοσκοπήσεις, προπαγανδιστικές ασκήσεις και εκτόξευση προειδοποιήσεων. Λίγα πράγματα πια αποφασίζονται (πόσο μάλλον εφαρμόζονται) από αυτό το σώμα, που έχει χάσει την όποια παλιότερη επιρροή του.
Από την άλλη, ο ΟΗΕ αποτελεί ακόμη ένα βαρίδι που οι μεγάλοι δεν μπορούν να παρακάμψουν ή να ξεφορτωθούν πλήρως. Είναι κρατούν τα προσχήματα, εκτός κι αν δεν τους συμφέρει: οι ΗΠΑ και άλλα κράτη τον αγνόησαν επιδεικτικά ήδη από τις αρχές του αιώνα μας, όταν άνοιξαν τον ασκό του μεσανατολίτη Αιόλου με την εισβολή στο Ιράκ. Σε κάθε περίπτωση, οι εργασίες του μεγαλύτερου διεθνούς οργανισμού έχουν ενδιαφέρον πολύ ευρύτερο από αυτό που τους δίνουν τα ελληνικά ΜΜΕ, τα οποία επικεντρώνουν στο αν συναντήθηκε ο Μητσοτάκης με τον Τραμπ κι αν είπαν κάτι παραπάνω από «χαίρετε!» στη διάρκεια της φωτογράφισής τους. Η αδιαφορία για τις διεθνείς εξελίξεις είναι άλλη μια ένδειξη της μοιρολατρικής και εκούσιας υποβάθμισης της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής…
Η ταυτότητα της Γενικής Συνέλευσης
Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών συνεδριάζει μια φορά το χρόνο. Η φετινή, 74η Γενική Συνέλευση ξεκίνησε στη Νέα Υόρκη την Τρίτη 24 Σεπτεμβρίου και θα ολοκληρωθεί την ερχόμενη Δευτέρα. Είχε προηγηθεί, τη Δευτέρα 23 Σεπτεμβρίου, η πολυσυζητημένη Σύνοδος για το Κλίμα [βλ. σελ. 20-21 αυτού του φύλλου], καθώς και η Συνάντηση Κορυφής για την Παγκόσμια Υγεία – που πέρασε μάλλον απαρατήρητη. Τέτοιες μονοήμερες «θεματικές» συναντήσεις κορυφής συνεχίζονται αυτές τις μέρες, παράλληλα με τη Γενική Συνέλευση, και αφορούν τη βιώσιμη ανάπτυξη, τη χρηματοδότησή της, την πλήρη εξάλειψη των πυρηνικών όπλων, το μέλλον των μικρών νησιωτικών κρατών κ.ο.κ. Η προσοχή όμως είναι πλέον στραμμένη στην πασαρέλα της Γενικής Συνέλευσης, από το βήμα της οποίας συνεχίζονται οι ομιλίες των αρχηγών ή εκπροσώπων κρατών επί παντός του επιστητού, κι ας υπάρχει θεωρητικά μια συγκεκριμένη θεματολογία: «Εμψυχώνοντας τις πολυμερείς προσπάθειες για την εξάλειψη της φτώχειας, την ποιοτική εκπαίδευση, τη δράση για το κλίμα και την ένταξη».
Στη Γενική Συνέλευση συμμετέχουν τα 193 κράτη που αναγνωρίζονται πλήρως ως τέτοια από τον ΟΗΕ, καθώς και εκπρόσωποι «ημιαναγνωρισμένων» κρατών όπως η Παλαιστίνη και η Δυτική Σαχάρα. Συμμετέχει επίσης και ο διορισμένος Ντόναλντ Τουσκ, συνοδευόμενος από δεκάδες εξίσου διορισμένους κομισάριους και λοιπούς υπαλλήλους της Ε.Ε. (κάτι σαν να «εκπροσωπεί» την Ελλάδα ο… κ. Στέλιος Πέτσας). Η Γενική Συνέλευση ξεκίνησε με την παρουσίαση, από τον γενικό γραμματέα του διεθνούς οργανισμού Αντόνιο Γκουτέρες, της ετήσιας έκθεσής του: «Ζούμε σε έναν ανήσυχο κόσμο» είπε, καλώντας τους επικεφαλής των κρατών μελών του ΟΗΕ «να προωθήσουν το κοινό καλό, διαφυλάσσοντας την ανθρωπιά και τις αξίες της». Δύο μεγάλες απουσίες είναι φέτος αυτές του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ και του Ρώσου ομολόγου του Βλαντιμίρ Πούτιν, που ερμηνεύονται ως ντε φάκτο υποβάθμιση του διεθνούς οργανισμού από τις αντίστοιχες δυνάμεις – μένει να φανεί αν αυτή είναι μια νέα μόνιμη τάση ή μια παροδική συμπεριφορά. Μέχρι τώρα πάντως ήταν οι ΗΠΑ που «με άποψη» υποβάθμιζαν τον ΟΗΕ και αργά αλλά σταθερά υπονόμευαν το κύρος του και τα μέσα που έχει στη διάθεσή του.
Μια γεύση από ομιλίες, χωρίς σχόλια
Αντόνιο Γκουτέρες, γενικός γραμματέας του ΟΗΕ: Καλώ τους παγκόσμιους ηγέτες να διατηρήσουν έναν πολυπολικό κόσμο, στον οποίο κανείς δεν θα αμφισβητεί τον σεβασμό στο διεθνές δίκαιο. Πρέπει να αποφύγουμε μια μεγάλη ρήξη, με τις δύο μεγαλύτερες οικονομίες της γης να δημιουργούν δύο χωριστούς και ανταγωνιστικούς κόσμους, καθέναν με τους δικούς του κανόνες, τα δικά του μέσα, και τις δικές του γεωπολιτικές και στρατιωτικές στρατηγικές… Οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να ζουν εν ειρήνη, και γι’ αυτό είναι αναγκαίο μεταξύ άλλων να διαφυλάξουμε την πρόοδο της διαδικασίας μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων, και να προωθήσουμε τον στόχο της πλήρους κατάργησής τους… Σήμερα όλο και περισσότεροι άνθρωποι φοβούνται ότι θα τσαλαπατηθούν, θα εμποδιστούν, θα αφεθούν πίσω, καθώς βλέπουν τις μηχανές να τους κλέβουν τις δουλειές, τους διακινητές ανθρώπων να τους κλέβουν την αξιοπρέπεια, τους πολέμαρχους να τους κλέβουν τη ζωή, και τα ορυκτά καύσιμα να κλέβουν το μέλλον τους… Ζούμε σε έναν ανήσυχο κόσμο, αλλά οι άνθρωποι διατηρούν την πίστη τους στο πνεύμα και τις ιδέες που διαπερνούν τα Ηνωμένα Έθνη. Όμως πρέπει να δουν ανταπόκριση και από τους ηγέτες τους…
Σίνζο Άμπε, πρωθυπουργός της Ιαπωνίας: Είναι απόλυτα αναγκαία η μεταρρύθμιση των Ηνωμένων Εθνών, και ιδίως του Συμβουλίου Ασφαλείας. Στα πλαίσια αυτά, ζητώ την υποστήριξη των κρατών μελών για την είσοδο της Ιαπωνίας στο Σ.Α. ως μη μόνιμο μέλος… Η Ιαπωνία σκοπεύει να παράσχει εκπαίδευση για τουλάχιστον 9 εκατομμύρια παιδιά σε έθνη της υποσαχάριας Αφρικής και της Ασίας, όπως η Ρουάντα και η Σρι Λάνκα… Είμαι κι εγώ αποφασισμένος, όπως το έκανε ο πρόεδρος Τραμπ, να συναντήσω τον πρόεδρο της Λ.Δ. Κορέας Κιμ Γιονγκ-ουν, χωρίς να θέτω όρους, ώστε να ομαλοποιηθούν οι σχέσεις μας με αυτή τη χώρα… Χαιρετίζω τη διακήρυξη του Αλί Χαμενεΐ, Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν, ότι η χώρα του δεν θα αποκτήσει και δεν θα χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα.
Φελίξ Τσισεκέντι, πρόεδρος της Λ.Δ. του Κονγκό: Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν ανάγκη από μια ολιστική μεταρρύθμιση, όπως υπενθυμίζει και το γεγονός ότι η Αφρική δεν διαθέτει μόνιμη εκπροσώπηση στο Συμβούλιο Ασφαλείας… Πρέπει να ισορροπήσουμε μεταξύ της προστασίας της βιοποικιλότητας και μιας αποτελεσματικής στρατηγικής για φιλική προς το περιβάλλον χρήση της, έχοντας ως στόχο τη δημιουργία δουλειών για νέους ανθρώπους. Ο μέσος όρος ηλικίας του πληθυσμού στη χώρα μου είναι 17,5 χρόνια – μόλις λίγο πάνω από την ηλικία της ακτιβίστριας Γκρέτα Τούνμπεργκ. Και σας διαβεβαιώ ότι μοιράζονται τις ανησυχίες της. Αλλά πώς μπορούν να συμμετάσχουν στη μάχη της όταν δεν έχουν ούτε νερό ούτε φως; … Παρά τη μακρά παρουσία κυανόκρανων στη χώρα μου, οι ελπίδες των Κονγκολέζων για ειρήνη και ανάπτυξη διαψεύστηκαν. Αναρωτιόμαστε, τι θα είχε συμβεί αν δεν είχε δολοφονηθεί ο Πατρίς Λουμούμπα; Αν είχαμε αφεθεί να βρούμε μόνοι το δρόμο μας, αντί να μας φέρνουν ξενοκίνητους πολέμους;
Αλεξάνταρ Βούτσιτς, πρόεδρος της Σερβίας: Κάθε χρόνο οι περισσότεροι από εμάς συγκεντρωνόμαστε εδώ σαν ανήλικα παιδιά, για να ακούσουμε τι σκέφτονται για εμάς οι Μεγάλες Δυνάμεις – και όποτε δεν μας αναφέρουν καθόλου, νιώθουμε ανακούφιση. Έρχομαι από μια μικρή χώρα που υπέφερε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και υπέστη γενοκτονία στον Β΄, οπότε σας διαβεβαιώνω ότι αυτό που θέλει ο σερβικός λαός, περισσότερο από κάθε τι, είναι ειρήνη και ευημερία. Γι’ αυτό ακριβώς υποσχόμαστε ότι θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε τα δικαιώματα, την κυριαρχία και την ανεξαρτησία των μικρών εθνών… Ορισμένοι δελεάζονται από την προοπτική διαχωρισμού του κόσμου σε «καλούς» και «κακούς». Εμείς πάλι προτιμούμε τον διάλογο και την επιδίωξη φιλίας, πάντα εντός των ορίων του διεθνούς δικαίου.
Μουν Τζάε-ιν, πρόεδρος της Ν. Κορέας: Έχουμε επωφεληθεί πολύ από τα Ηνωμένα Έθνη, που μας βοήθησαν να ξεπεράσουμε τη μάστιγα του πολέμου. Παρά τις αρχικές επιφυλάξεις, διοργανώσαμε τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ειρήνης, οι οποίοι έδωσαν την ευκαιρία επανάληψης του διακορεατικού διαλόγου, οδηγώντας τελικά σε απευθείας διάλογο μεταξύ ΗΠΑ-Λ.Δ. Κορέας. Η ειρήνη στην κορεατική χερσόνησο είναι αξεδιάλυτα δεμένη με την παγκόσμια ειρήνη: γι’ αυτό θα συνεχίσουμε το διάλογο με τη Λ.Δ. Κορέας και μαζί θα βρούμε τρόπο για να φτάσουμε στην πλήρη αποπυρηνικοποίηση και τη διαρκή ειρήνη… Έναν αιώνα μετά το Κίνημα Ανεξαρτησίας εναντίον του ιαπωνικού αποικιακού ζυγού, η Κορέα πρωτοστατεί στις προσπάθειες για ειρηνική συνύπαρξη και ισότητα.
