Σε τρία προηγούμενα σημειώματα εξετάσαμε (όσο επέτρεπε ο χώρος) τρία θέματα: τους γενικούς αντικειμενικούς όρους μέσα στους οποίους αναπτύσσεται η πολιτική των κυρίαρχων και η αντίσταση των κυριαρχούμενων, τα αναγκαία προαπαιτούμενα διαζύγια από τρόπους, σχήματα και στερεότυπα ώστε να αναπτυχθούν σύγχρονα πολιτικά κινήματα, και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις απαιτήσεις που οφείλει να υπηρετεί ένα σύγχρονο πολιτικό κίνημα. Θα κλείσουμε την ενότητα αυτή με ορισμένες παρατηρήσεις για το πολιτικό κίνημα στην Ελλάδα.
Τόπος φορτωμένος με ιστορία, πολιτισμό και πολιτική
Το πολιτικό στοιχείο, η σημασία του, η εμπλοκή του πληθυσμού σε αυτό, τα πάθη και οι συζητήσεις, οι κινήσεις και τα κόμματα, καθώς και η κεντρικότητα της πολιτικής, είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικά –και μάλιστα σε ανεβασμένο επίπεδο– σε ολόκληρη τη σύγχρονη ιστορία της χώρας. Κι όχι μόνο. Θα λέγαμε ότι οι σχέσεις πολιτικής εξουσίας (ή και κατεστημένου) και κοινωνίας υπήρξαν ταραγμένες, ταραχώδεις, με πολλές εναλλαγές και ξαφνικές διακοπές ή παρεμβάσεις, μη ομαλές – λες και το πολιτικό σύστημα να μην ήταν σταθεροποιημένο, νομιμοποιημένο, σίγουρο για τον εαυτό του, προστατευμένο από «μπόρες» ή «θύελλες». Ακόμα και στην περίοδο της πιο ομαλής λειτουργίας του (1974-2020) ταρακουνήθηκε πολλές φορές, και χρειάστηκε ειδικά καθεστώτα και παρεμβάσεις για να ξεπεραστούν πολιτικές κρίσεις και ριζοσπαστικά κινήματα.
Επομένως, οποιοσδήποτε λόγος για πολιτικό κίνημα στη χώρα μας δεν μπορεί να μην εδράζεται στον χώρο και στον χρόνο, στην ιστορία και τα ειδικά στοιχεία του πολιτικού συστήματος στη χώρα μας. Αυτό είναι τόσο ιδιαίτερο που οι «αντιγραφές» από άλλα κέντρα ή δήθεν πιο ανεπτυγμένες χώρες δεν βοηθούν πολύ, ή φαίνονται εντελώς ως ατελείς προσπάθειες. Συνήθως τα συνθήματα περί «εκσυγχρονισμού» στις διάφορες παραλλαγές τους τα τελευταία 40-50 χρόνια έρχονταν αντιμέτωπα με ισχυρά κύματα λαϊκών (κυρίως) αντιδράσεων αλλά και εσωτερικών αντιφάσεων, ακόμα και του πολιτικού στοιχείου στο σύνολό του.
Σε ποιο «έδαφος» πατάμε;
Η είσοδος στον 20ό αιώνα βρήκε τη χώρα κολοβή, περιορισμένη, και κληροδότησε από τις πρώτες δύο δεκαετίες έναν εθνικό διχασμό που ενέπλεκε ευρύτατες λαϊκές μάζες γύρω από δύο αστικά κέντρα: το υπερσυντηρητικό λαϊκό δεξιό φιλοβασιλικό στρατόπεδο, και το βενιζελικό κεντρώο δημοκρατικό στρατόπεδο. Οι κορυφές και των δύο μπλοκ είχαν ισχυρές διασυνδέσεις με τον ξενικό παράγοντα, που είχε ενεργητική δράση στη χώρα μας και στην περιοχή. Αλλά οι συγκρούσεις τους δεν ήταν επιφανειακές: είχαμε στην ουσία μια περίοδο με δύο κράτη, με εμπλοκή στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, και συσπείρωση γύρω από τον πόθο απελευθέρωσης εδαφών και περιοχών όπου ζούσαν ελληνικοί πληθυσμοί.
Ακολούθησε η Μικρασιατική Καταστροφή και η δίκη των 6, οπότε εκτελέστηκαν ανώτατα στελέχη του πολιτικού συστήματος και του κρατικού μηχανισμού. Ο μεσοπόλεμος στην Ελλάδα (1920-1940) διακρίνεται από πλήθος στρατιωτικών κινημάτων, δικτατοριών, ανατροπών, διώξεων και κοινωνικών-εργατικών αγώνων. Προς το τέλος του, η φασιστική δικτατορία του Μεταξά ζάλισε πολλούς συγχρόνους της για το σε ποιο στρατόπεδο θα ενταχθεί η Ελλάδα, αφού ο ανταγωνισμός Αγγλίας και Γερμανίας είχε φουντώσει και διαβρώσει πολλούς από τους μηχανισμούς του κρατικού και πολιτικού συστήματος.
Στη δεκαετία του 1940-50 άλλαξαν πολλά πράγματα: πόλεμος, κατάρρευση του πολιτικού συστήματος και καταφυγή στην Αίγυπτο παλατιού και πολιτικού κόσμου, Κατοχή, κυβερνήσεις δοσίλογων συνεργατών των Γερμανών ναζί, ΕΑΜικό κίνημα και εισβολή του λαϊκού παράγοντα, Δεκέμβρης και Άγγλοι ως κατακτητές, Βάρκιζα, εμφύλιος πόλεμος 1946-49. Ο ανταγωνισμός Άγγλων και Γερμανών έληξε με νικητή τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και την επιβολή της αμερικανοκρατίας. Το πολιτικό σκηνικό συρρικνώνεται ανάμεσα στο Παλάτι και τη Δεξιά που οργιάζουν. Το Κυπριακό στα τέλη της δεκαετίας του 1950 ξαναβγάζει τον λαϊκό ριζοσπαστισμό στους δρόμους, η ΕΔΑ αναδεικνύεται αξιωματική αντιπολίτευση με 24%, και φαίνεται ότι η «νίκη» της αμερικανοκρατίας δεν ήταν πολιτική.
Οποιοσδήποτε λόγος για πολιτικό κίνημα στη χώρα μας δεν μπορεί να μην εδράζεται στον χώρο και στον χρόνο, στην ιστορία και τα ειδικά στοιχεία του πολιτικού συστήματος στη χώρα μας
Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 αρχίζει νέος γύρος αντιπαράθεσης Ευρωπαίων και Αμερικανών, και στη χώρα συσπειρώνονται δυνάμεις γύρω από το Κέντρο, η Αριστερά αλλάζει γραμμή και γίνεται ουρά του, ενώ φουντώνει ένα λαϊκό δημοκρατικό και αντιιμπεριαλιστικό κίνημα (Ιουλιανά 1965) ενάντια στο Παλάτι και τα πραξικοπήματα που γίνονται. Το 1967 θα εγκαθιδρυθεί στρατιωτική φασιστική δικτατορία με σχεδιασμό των Αμερικάνων.
Πολυτεχνείο 1973, μεταπολίτευση τον Ιούλιο του 1974, ριζοσπαστισμός και αγώνες 1974-76, προσπάθειες τιθάσευσης του λαϊκού παράγοντα. «Αλλαγή» το 1981 και φαινόμενο ΠΑΣΟΚ, κρίση το 1989-90 και σχήματα συγκυβερνήσεων, πρώτη φάση «μακεδονικού», σχετική ησυχία με τον σημιτισμό (εκτός από παράδοση Οτσαλάν), ρόλος της εκκλησίας υπό τον Χριστόδουλο για ταυτότητες, Καραμανλής ο νεώτερος και παρεμβάσεις εξόφθαλμες της Πρεσβείας με παρακολούθηση των επικοινωνιών του. Μετά ΓΑΠ και είσοδος στα μνημόνια (δηλαδή μια νέα καθεστωτική φάση), Πλατείες, άνοδος ΣΥΡΙΖΑ, νέα φάση του «μακεδονικού», συλλαλητήρια, επάνοδος της Ν.Δ. με αυτοδυναμία, ένταση της επιθετικότητας της Τουρκίας σε βαθμό απειλής πολέμου, λοκντάουν 1 και 2.
Άρα έχουμε μια εντελώς ιδιόμορφη «ελλαδική» κατάσταση, όπου ο ξενικός παράγοντας έχει ιδιαίτερο ρόλο, οι κυρίαρχες δυνάμεις στην Ελλάδα εξαρτώνται από αυτόν και δεν έχουν μια εθνική στρατηγική, ο λαϊκός παράγοντας έχει κάνει ιδιαίτερα αισθητή (κατά κύματα) την παρουσία του και επέδρασε στις εξελίξεις, ενώ καταλήγουμε τώρα σε ειδικά καθεστώτα, μνημονιακά και επιδημιολογικά. Το άδειασμα της δημοκρατίας και η κατάργηση του δημόσιου χώρου γίνονται ειδικό καθεστώς. Σε αυτό το «έδαφος» πατάμε.
Πού λοιπόν μπορεί να «επενδύσει» κανείς;
Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Έχει όμως πρωταγωνιστές και ενεργούς παράγοντες. Στη χώρα μας έχουμε έναν ενεργό παράγοντα, τον λαϊκό ριζοσπαστισμό με τα διάφορα ζικ-ζακ του στην σύγχρονη ιστορία. Τι τον τροφοδοτεί; Τι επιζητά; Τι θέλει; Ποιος είναι καημός του; Ως πού μπορεί να φτάσει; Πόσες και ποιες οι ματαιώσεις του;
Εντελώς συνοπτικά: Η ανεξαρτησία, η δημοκρατία, η κοινωνική δικαιοσύνη, η ειρήνη, η εδαφική ακεραιότητα είναι το αίτημα. Το σύμπλεγμα «πρεσβείες – πολιτικό σύστημα – ΜΜΕ – οικονομικά τζάκια – οικογένειες – δυνάμεις καταστολής – τουρκική απειλή» συγκεντρώνει τη δυσπιστία και την αντίθεση-αντίδραση του λαϊκού ριζοσπαστισμού. Επίσης, η διπλότητα, το δούλεμα, το καπέλωμα συναντούν τον χλευασμό.
Το πραγματικό πρόβλημα στο οποίο αδυνατεί να δώσει μέχρι τώρα απάντηση είναι το πώς μπορεί να υπάρξει η χώρα και η κοινωνία μέσα στους ανέμους και τις διεθνείς γεωπολιτικές εξελίξεις, μέσα από ποιες συμμαχίες και πόσες δόσεις ουτοπίας και ρεαλισμού, και σε ποιες δυνάμεις μπορεί να στηριχθεί μια τέτοια κίνηση. Ο λογισμός και το όνειρο σε ποιο σχέδιο, ποια εναλλακτική, ποιο όραμα θα στηριχθεί;
Επενδύουμε λοιπόν στον λαϊκό ριζοσπαστισμό στη χώρα μας και παρακολουθούμε με ενδιαφέρον (και μαθαίνουμε) από όλες τις προσπάθειες ανάπτυξης ενός παγκόσμιου κινήματος χειραφέτησης. Επενδύουμε σε ένα νέο πολιτικό κίνημα που θα εκφράσει βαθύτερους πόθους δυνάμεων της κοινωνίας και θα επιδιώξει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή του τόπου. Προχωρώντας προς αυτό το στόχο, συμβάλλουμε και στο παγκόσμιο κίνημα. Δεν αποκλείουμε να γίνουμε επίκεντρο εξελίξεων, όπως στα χρόνια 2011-2015, και χρειαζόμαστε τη διεθνή αλληλεγγύη. Αναζητούμε μια μεγάλη πολιτική αλλαγή σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως και σχέσεις με όλα τα προοδευτικά κινήματα στην περιοχή μας.
Τίποτα δεν είναι εύκολο. Η παθητική αποδοχή του σημερινού συσχετισμού είναι δρόμος αδιέξοδος. Αν θέλουμε διέξοδο, τότε χρειάζεται (εδώ στην Ελλάδα, τώρα, μέσα σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες) να οικοδομήσουμε ένα πολιτικό κίνημα, να συμβάλλουμε στη διέξοδο της χώρας και της κοινωνίας. Αυτή η συνειδητή στράτευσή μας θα συμβάλλει στο να ανακαλυφθεί ο «τρόπος» της έκφρασης του νέου πολιτικού κινήματος.
Προς περαιτέρω διερεύνηση
Υπάρχουν πολλά ακόμα να εξεταστούν-διερευνηθούν:
► Ο ριζοσπαστισμός, οι στόχοι, το πολιτικό κίνημα, οι αναγκαίες διαμεσολαβήσεις: Από τις αντιθέσεις στις ιδέες, τους στόχους, το πολιτικό ρεύμα, το πολιτικό κίνημα.
► Τρία ισχυρά παραδείγματα: 1973 Πολυτεχνείο, 1992 απεργία ΕΑΣ, 2010-12 αντιμνημονιακό κίνημα και πλατείες. Ταυτόχρονα: «εργαλεία» αναχαίτισης του ριζοσπαστισμού, σχήματα αστικής ηγεμονίας, σχήματα ενσωμάτωσης, σχήματα περιθωριοποίησης. Συστηματική υπονόμευση και άδειασμα του πολιτικού αγώνα.
► Μαζικό κίνημα, αντιστάσεις, η έννοια του κινήματος και οι διαστάσεις του. Το ειδικό στον πολιτικό αγώνα. Η κεντρικότητά του και η «μαγεία» του. Το «πάνω» και το «κάτω» του πολιτικού κινήματος. Διαμεσολαβήσεις. Η συμμετοχή των μαζών και το πολιτικό κίνημα. Η μορφή «κόμμα-κίνημα».
► Ψηφιακός κόσμος, αλλαγές στον δημόσιο χώρο και επιδράσεις στην πολιτική σφαίρα.
► Τι συμβαίνει όταν θέλεις ένα πολιτικό κίνημα που δεν υπάρχει. Βηματισμός, στόχοι, ζύμωση και πράξη. Στρατηγικός στόχος, αρμοί και αναβαθμοί. Προχωρήματα, νίκες, σταθμοί, ήττες, «ξεχειλώματα».
► Τοπικό, εθνικό, κοινωνικό, περιφερειακό, διεθνές. Η σημασία και το βάρος της πολιτικής στο γεωπολιτικό πλαίσιο. Το ενεργητικό κράτος και η ενεργητική κοινωνία.
Η ενασχόληση με αυτά συνεχίζεται…
