Μη, το ’μαθα πια
τα παλιά βιβλία, τα παλιά τραγούδια
για πάντα φύγαν.
Πέρασαν οι μέρες που μας πλήγωσαν.
Γίνανε παιχνίδι στα χέρια των παιδιών.
Διονύσης Σαββόπουλος, Οι παλιοί μας φίλοι
Καθώς όλοι κόπτονται υποκριτικά για το «καλό των παιδιών», εγώ αναρωτιέμαι σε ποια σκοτάδια έχουμε οδηγήσει όλοι τα δικά μας τα παιδιά. Με ένα σχολείο που τα υπερφορτώνει άχρηστες γνώσεις, με ένα ασφυκτικό πλαίσιο, με στόχο ήδη από το… νηπιαγωγείο την εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο.
Οι γειτονιές είναι ένα παρελθόν. Δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Και ας με συγχωρέσουν οι δήμαρχοι, αλλά δεν μου λένε τίποτε οι «παιδικές χαρές», περιφραγμένες και πιστοποιημένες. Σαν ένα μικρό γκέτο.
Λένε για τα κλουβιά της Κιβωτού, αλλά τα κλουβιά που ζουν σήμερα τα παιδιά πόσο καλύτερα είναι;
Η τεχνολογία έχει κάνει τα παιδιά πειθήνιους σκλάβους. Οι δρόμοι έχουν καταληφθεί από τα αυτοκίνητα και οι ζωές των παιδιών από κάθε είδους «δραστηριότητες» που έχουν υποκαταστήσει το ελεύθερο παιχνίδι.
Είναι σαν να συγκρίνουμε το κολύμπι στην ανοικτή θάλασσα με το κολύμπι σε πισίνες γεμάτες χλώριο.
Είναι εξέλιξη αυτό; Είναι βήματα προς τα μπρος;
Πού πήγαν οι αλάνες; Πού πήγε ο αυτοσχεδιασμός;
Πολλές σκέψεις μού ήρθαν καθώς άρχισα να δουλεύω πάνω σε μια έρευνα για τα παλιά παιχνίδια. Δεν εννοώ τα αντικείμενα, αλλά αυτά τα ομαδικά παιχνίδια που παίζαμε εμείς, οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας. Αυτά που εμείς οι μεγαλύτεροι θυμόμαστε με αγαλλίαση και νοσταλγία.
Παιχνίδια που τείνουν να χαθούν στη λήθη. Κι όμως. Όποτε κάποια καλοκαίρια έχουμε δοκιμάσει να παίξουμε με τα παιδιά, βλέπω πως αφήνουν πίσω –επιτέλους– τα κινητά και ρίχνονται με ζέση στο παιχνίδι.
Έχω δει πως σε κάποια διεθνή οργάνωση παιδικών κατασκηνώσεων όπου τα παιδιά δεν χρησιμοποιούν κινητά για τρεις εβδομάδες και παίζουν παιχνίδια με συνομηλίκους τους από διάφορες χώρες, γίνονται κυριολεκτικά «άλλοι άνθρωποι».
Το «διά ταύτα» είναι ένα θέμα: Πώς θα υπάρξει ελεύθερος χρόνος και ελεύθεροι χώροι; Πώς οι δρόμοι και οι πλατείες θα γίνουν χώροι για παιδιά αντί για τραπεζοκαθίσματα και αυτοκίνητα.
Πώς θα πάψει το σχολείο να «φορτώνει» με διάβασμα;
Η αστεία απάντηση όταν ρωτάς ένα παιδί ποιο είναι το καλύτερο μάθημα στο σχολείο, είναι φυσικά «το διάλειμμα». Κι αυτό είναι απολύτως σωστό. Η δική μου γνώμη είναι πως πρέπει να υπάρχουν πιο πολλά/μεγάλα διαλείμματα και μικρότερες/λιγότερες διδακτικές ώρες!
Τουλάχιστον μια ώρα την ημέρα «ελεύθερη δράση». Όπου τα παιδιά θα μάθαιναν και θα έπαιζαν τα ομαδικά/παραδοσιακά παιχνίδια που προτιμούν.
Από τη βιβλιοθήκη μου κατέβασα τρία χρήσιμα βιβλία –δεν ξέρω αν υπάρχουν ή έχουν εξαντληθεί– που μπορούν να δώσουν πολλές ιδέες σε όλους μας:
– Το «μεγαλώνοντας στη Σύμη» (Ιστορίες, τα Παιχνίδια, τα Τραγούδια) της Φωτεινής Κλαδάκη-Μενεμενλή και του Νίκου Βρατσάνου με εικονογράφηση της Μυρτώς Βρατσάνου (έκδοση Μ. Τουμπής) το οποίο περιλαμβάνει 20 παραδοσιακά παιχνίδια, πολλά από αυτά εντελώς άγνωστα σε μένα.
– «Τα παιχνίδια του παππού και της γιαγιάς» της Χρυσής Τζήκα και του Γιώργου Τσιώνα, με εξώφυλλο της Στεφανίας Βελδεμίρη και πλούσιο φωτογραφικό υλικό (Θεσσαλονίκη 2010). Εδώ γίνεται μια σημαντική ταξινόμηση ενώ υπάρχει και ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή. Περιλαμβάνει πάνω από ογδόντα παιχνίδια κάθε είδους.
– «Τα παιχνίδια στην αρχαία Ελλάδα, στο Βυζάντιο και στη σύγχρονη Ελλάδα» της Μαριάννας Κωστελέτου (Andy’s Publishers 2014). Εδώ αξίζει ιδιαίτερη μνεία, καθώς η συγγραφέας είναι ένα –τότε έφηβο– κορίτσι που καταγράφει τα παιχνίδια που της έμαθε η γιαγιά της από την Κέρκυρα, ενώ παράλληλα αναζητά και την ιστορία διαφόρων πολύ γνωστών παιχνιδιών.
Αυτά τα βιβλία θα μπορούσαν να είναι οι οδηγοί μας, τώρα που πλησιάζουν οι γιορτές, και μας δίνουν το έναυσμα να βγούμε έξω να παίξουμε μικροί και μεγάλοι. Να γνωριστούμε με τους γείτονές μας. Να αναζητήσουμε πραγματικά και να διεκδικήσουμε τον χώρο και τον χρόνο που κλέβουν από εμάς και τα παιδιά μας.
Δεν είναι ένα ταξίδι νοσταλγίας η επιστροφή στα παλιά/ομαδικά παιχνίδια. Είναι ταξίδι στη ζωή που μας αξίζει!
Κι ας τελειώσω με Σαββόπουλο, όπως άρχισα:
Ε ε σύντροφέ μου αχ τι κακό
μέρα μ᾿ ήλιο σαν κι αυτό
να την τρώει τ’ αφεντικό
Σήκω ήλιε πιο ψηλά να σε δούνε τα παιδιά
δες χορεύει η κοπελιά με στεφάνι στα μαλλιά
τα παιδιά θα μεγαλώσουν θ’ αγαπούν την κοπελιά
κι όλα τότε θα ’ν’ δικά μας ήλιος, ουρανός, χαρά
Ε ε σύντροφε ήλιε σε ρωτώ
το ποτήρι αν ξεχειλίσει τι θα γίνει τ’ αφεντικό
Ε ε μέρα μ᾿ ήλιο σαν κι αυτό
αλίμονο στ’ αφεντικό.
