Με αφορμή την επέτειο των 100 ετών από τη Μικρασιατική Καταστροφή κυκλοφόρησε ένα πλήθος βιβλίων που καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα ενδιαφερόντων: Βιβλία γνώσεων, βιβλία για παιδιά και εφήβους, μυθιστορήματα, ιστορικές μελέτες, μαρτυρίες, ντοκουμέντα…
Πλήθος και οι διάφορες εκδηλώσεις απ’ άκρη σ’ άκρη της χώρας. Το τραύμα, παρά το γεγονός ότι πέρασε ένας αιώνας, δεν έχει ακόμη κλείσει. Άλλωστε σήμερα, λίγο πολύ, όλοι έχουμε και μια μικρασιάτικη ρίζα.
Ο συγγραφέας και εκπαιδευτικός Δημήτρης Φιλελές, που είχα τη χαρά να γνωρίσω σε εξαιρετικές εκπαιδευτικές δράσεις στο 1ο Δημοτικό Σχολείο του Ταύρου όπου υπήρξε διευθυντής, μας παρουσίασε μια δουλειά αναφοράς, με κείμενα πολύ σημαντικά στον συλλογικό τόμο «Από τη γη της Μικρασίας στα μονοπάτια της προσφυγιάς» – ένα οδοιπορικό μνήμης και πολιτισμού με αφορμή τα 100 χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πηγή. Στο βιβλίο υπάρχει και QR CODE με αφηγήσεις των κειμένων.
Είναι ένα πραγματικό πανόραμα μνήμης, γνώσεων και πληροφοριών που μας δίνουν ένα πλήρες πορτρέτο της ζωής και της ιστορίας στις αλησμόνητες πατρίδες… Βιβλίο που δεν προορίζεται μόνο για ανάγνωση, αλλά και για μελέτη.
«Πληθαίνουν οι φωνές που αρνούνται να ωραιοποιήσουν την πραγματικότητα ή να εξακολουθούν να κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου πάνω σε δάφνες προγονικές»
Τι περιλαμβάνει η έκδοση αυτή;
Το βιβλίο «Από τη Γη της Μικρασίας στα μονοπάτια της προσφυγιάς» είναι ένα βιβλίο μνήμης και πολιτισμού, αφιερωμένο στα 100 χρόνια από τη μικρασιατική τραγωδία. Είναι δομημένο σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος, σε τέσσερις ενότητες, παρουσιάζονται διηγήματα Σμυρνιών συγγραφέων σε μεταγραφή, πολεμικές ανταποκρίσεις από το μέτωπο των επιχειρήσεων, αποδόσεις στα ελληνικά ιστορικών κειμένων από τις μέρες της φωτιάς και της καταστροφής, καθώς και διηγήματα που σχετίζονται με την αντιμετώπιση των προσφύγων από τους γηγενείς του ελλαδικού χώρου. Στο δεύτερο μέρος, 14 συγγραφείς δίνουν το στίγμα της επικοινωνίας τους με τον μικρασιατικό πολιτισμό, που μέχρι και σήμερα (σαφέστατα και στο μέλλον) επηρεάζει την πνευματική δημιουργία του τόπου μας. Βιωματικές αφηγήσεις, σύγχρονα διηγήματα, λαογραφικές παραμυθιακές προσεγγίσεις και μελέτες για τη λογοτεχνία, το θέατρο και τη μουσική σχηματοποιούν το σύγχρονο πολιτισμικό αποτύπωμα.
Σε τι διαφοροποιείται από άλλες αντίστοιχες ανθολογίες;
Η παρούσα ανθολογία παρουσιάζει την εξής σημαντική διαφορά σε σχέση με άλλες αντίστοιχες: Τα δύο μέρη της συνδέουν το παρελθόν με το παρόν με μια αόρατη ιστορική κλωστή. Είναι μια ανθολογία που όχι μόνο επιλέγει σημαντικά κείμενα του παρελθόντος, αλλά κυρίως εστιάζει στην επίδραση που αυτά έχουν στο παρόν με ουσιαστικό τρόπο. Θεωρώ ότι αυτή είναι μια προσέγγιση πρωτοποριακή, που ανοίγει τον δρόμο για παρόμοιες προσεγγίσεις με διάφορες άλλες θεματολογίες. Με τον τρόπο αυτό ενώνονται οι ρίζες του δέντρου της λογοτεχνικής μας παραγωγής με τα νέα κλαδιά που ξεπηδούν από τον κορμό του και ανθοφορούν.
Ποια θέματα πιστεύετε πως αναδεικνύει για τα οποία δεν είχαμε επαρκή γνώση;
Είναι μια ποικιλία θεμάτων που καλύπτουν τις σελίδες του βιβλίου, για τα οποία η γνώση μας είναι μέχρι τώρα λιγοστή ή και περιορισμένη στους κύκλους των μελετητών. Χαρακτηριστικά αναφέρω: την ανθηρή λογοτεχνική παραγωγή στη Σμύρνη που έσφυζε από ζωή το ελληνικό στοιχείο, τους συσχετισμούς των πολιτικών δυνάμεων που οδήγησαν στην ανείπωτη καταστροφή του Μικρασιατικού Ελληνισμού, τη γυμνή αλήθεια των δυσκολιών προσαρμογής των προσφύγων στη νέα σκληρή πραγματικότητα, την πραγματική αισθητική της σμυρναίικης κουζίνας, τον παραμυθιακό πλούτο της ελληνικής Ανατολής, την επιθεωρησιακή –και όχι μόνο– θεατρική δραστηριότητα στη Σμύρνη, το βάθος της μουσικής παιδείας, έμπνευσης και δημιουργίας των Σμυρνιών δημιουργών που έχτισε νέα θεμέλια στην Ελλάδα.
Γίναμε σοφότεροι με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή ή μήπως ακόμη συσκοτίζεται η Ιστορία;
Δεν γνωρίζω αν γίναμε σοφότεροι, είναι όμως βέβαιο ότι αρχίζουμε να είμαστε πιο ειλικρινείς. Πληθαίνουν οι φωνές που αρνούνται να ωραιοποιήσουν την πραγματικότητα ή να εξακολουθούν να κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου πάνω σε δάφνες προγονικές. Πληθαίνουν οι μελετητές που, πέρα από πολιτικές σκοπιμότητες, αποφασίζουν να φέρουν στο φως τα πραγματικά γεγονότα και να επιμερίσουν δίκαια τις ευθύνες των πρωταγωνιστών της τραγωδίας. Ασφαλώς, υπάρχουν ακόμα σκοτεινές πτυχές που ίσως και η χρονική απόσταση δυσκολεύει τον σωστό φωτισμό τους και την ορθή τους απόδοση στο παρόν. Όμως, ακόμα κι έτσι, θεμελιώνονται οι συνθήκες για ένα πιο «φωτεινό» ιστορικό τοπίο στο άμεσο μέλλον.
Έχετε εκπαιδευτική εμπειρία 35 ετών. Πώς πιστεύετε πως θα έπρεπε να διδάσκονται τέτοια γεγονότα στο σχολείο;
Η εκπαιδευτική εμπειρία, όσων ετών και αν είναι, οφείλουμε να είναι συνυφασμένη με τη μελέτη, τη γνώση των γεγονότων και την αντικειμενικότητα στην παρουσίασή τους. Αν διαθέτουμε αυτά τα τρία συστατικά, τότε έχουμε δομήσει το πλαίσιο της έκθεσης των ιστορικών γεγονότων στους μαθητές. Επειδή, όμως, η εποχή του διδακτικού βερμπαλισμού έχει ευτυχώς περάσει ανεπιστρεπτί, προτείνω να ωθούμε τους μαθητές μας στην επιλεκτική αναζήτηση των πηγών των γεγονότων, ώστε να σχηματίζουν μια πρώτη εικόνα, που μπορεί να εξελιχθεί σε πεδίο συζήτησης με τη συμμετοχή όλων των μελών της τάξης. Συλλέγουμε τις επιμέρους εικόνες και συνθέτουμε το πλήρες σκηνικό, έχοντας πάντα κατά νου ότι και πάλι καθένας θα σχηματίσει την προσωπική του γνώμη. Με τρόπο εμπειρικό και διαδικασίες δημοκρατικές κατακτούμε βήμα βήμα τη γνώση.
Σας ευχαριστώ πολύ για την ευγενική φιλοξενία.
