Βαθιά συνεχίζει να αφήνει το αποτύπωμά του ο Covid-19. Παρά τα λοκντάουν, το δεύτερο κύμα της πανδημίας συνεχίζει ακάθεκτο, με τα καταγεγραμμένα κρούσματα παγκοσμίως να φτάνουν τα 86 εκατ. και τους καταγεγραμμένους θανάτους από Covid-19, να προσεγγίζουν τα 2 εκατ. Μόνο κατά την πρώτη βδομάδα του 2021, καταγράφηκαν περίπου μισό εκατομμύριο νέα κρούσματα, ενώ σε πολλές χώρες καταγράφηκαν αρνητικά ρεκόρ νέων θανάτων και κρουσμάτων. Το βασικό επίκεντρο του ιού παραμένει στις ΗΠΑ, οι οποίες κατέγραψαν για πρώτη φορά αρνητικό ρεκόρ 4.051 νέων θανάτων την προηγούμενη Πέμπτη, σύμφωνα με το πανεπιστήμιο Johns Hopkins. Από κοντά οι χώρες τις Ευρώπης, όπου και πάλι είναι ορατός ο κίνδυνος μιας νέας έξαρσης, παρά την τεχνητή ευφορία που καλλιεργήθηκε τις προηγούμενες βδομάδες με την έναρξη των εμβολιασμών, και με τις κυβερνήσεις σε διάφορες χώρες να παίρνουν μέτρα αυστηρών λοκντάουν, εν όψει και της νέας μετάλλαξης που εμφανίστηκε στην Αγγλία. Δυσκολίες αρχίζουν να επανεμφανίζονται και στις χώρες της Ανατολής, με την Ιαπωνία να εμφανίζει για τρεις συνεχείς μέρες αρνητικό ρεκόρ νέων κρουσμάτων, την Κίνα να βάζει σε καραντίνα την επαρχία της Hebei και την Ινδία να σκαρφαλώνει στη δεύτερη θέση, πίσω από τις ΗΠΑ στον συνολικό αριθμό κρουσμάτων και στην τρίτη, πίσω από ΗΠΑ και Βραζιλία, στον αριθμό θανάτων. Την ίδια στιγμή αρχίζουν να γίνονται όλο και πιο ορατά τα οικονομικά και κοινωνικά αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης που επιτάχυνε και γιγάντωσε η πανδημία, με ένα από τα πρώτα θύματα, να είναι η Βραζιλία, ο πρωθυπουργός της οποίας, Ζ. Μπολσονάρου, ανακοίνωσε κυνικά πως «η Βραζιλία χρεοκόπησε, δεν μπορώ να κάνω τίποτα», επιρρίπτοντας τις ευθύνες στον ιό, του οποίου την ύπαρξη είχε πολλές φορές στο παρελθόν αμφισβητήσει.
Οι πανδημίες ως φυσικό φαινόμενο
Στην κυρίαρχη αφήγηση, οι πανδημίες μοιάζουν με φυσικό φαινόμενο. «Are pandemics the new normal?» («Είναι οι πανδημίες η νέα κανονικότητα;»), αναρωτιέται το BBC σε βίντεο που δημοσίευσε τη βδομάδα που μας πέρασε, την ίδια στιγμή που πληθαίνουν οι αναφορές άρθρων και αναλύσεων που διαστρεβλώνουν επισημάνσεις της επιστήμης και καλούν την ανθρωπότητα να συνηθίσει να ζει με τις νέες ασθένειες. Εδώ και πάνω από μια δεκαετία, διάφοροι επιστήμονες και ο ίδιος ο ΠΟΥ έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με την πορεία της ανθρωπότητας προς μια νέα εποχή των πανδημιών. Παρά την εξέλιξη της ιατρικής και τη βελτίωση των συνθηκών ζωής κατά τον τελευταίο αιώνα, που αύξησε το προσδόκιμο ζωής και περιόρισε άλλοτε θανατηφόρες ασθένειες, η ανθρωπότητα φτάνει σε έναν νέο όριο. Η διαβίωση δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε πόλεις-τέρατα, η επιτάχυνση της μεταφοράς προϊόντων και ανθρώπων σε ένα όλο και πιο διασυνδεδεμένο κόσμο, η καταστροφή παρθένων οικοσυστημάτων στο όνομα της «ανάπτυξης» που εκθέτει τον άνθρωπο σε νέα παθογόνα και η εκθετική αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων αποτελούν τις αιτίες αυτού του νέου κινδύνου. Όλα τα παραπάνω δεν είναι φυσικά φαινόμενα, είναι επιλογές του καπιταλισμού. Αυτές είναι που αποτελούν τη γενεσιουργό αιτία για την πανδημία αλλά για την πολύπλευρη κρίση που βιώνουμε – οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική κ.ο.κ.
Στη χώρα μας, τα λοκνταουν, από τα αυστηρότερα στην Ευρώπη, χρησιμοποιήθηκαν από την κυβέρνηση ως μέσο πολιτικής διάσωσης. Το κόστος τεράστιο, και σε οικονομικό επίπεδο, με εκατοντάδες λουκέτα για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και μεγάλης κλίμακας φτωχοποίηση για την κοινωνία. Ενώ εκθετικά αυξάνονται οι κοινωνικές και οι ψυχολογικές επιπτώσεις του εγκλεισμού ή των κλειστών σχολείων κ.ο.κ
Με την εμφάνιση του Covid-19, κυβερνήσεις και διακρατικοί υπερεθνικοί οργανισμοί, πολιτικές, οικονομικές και επιστημονικές ελίτ, σε παγκόσμια κλίμακα, βάλθηκαν να αποκρύψουν τις ευθύνες τους, κρύφτηκαν πίσω από έξυπνους αλγόριθμους, αγιοποίησαν την επιστήμη και την τεχνολογία και τα επιτεύγματά τους σαν το κλειδί για τη λύση των πραγμάτων, επέβαλλαν τον φόβο και την ατομική ευθύνη και απέτυχαν παταγωδώς να περιορίσουν την πανδημία. Τώρα όλος ο πλανήτης κινείται στον ρυθμό των εμβολίων, και αναμένει, άγνωστο σε πόσους μήνες από τώρα, να επανέλθει μια νέα μορφή κοινωνικής μοντελοποίησης. Ως τότε χάνονται χιλιάδες ζωές από τον κορωνοϊό ή και άλλες ασθένειες, δισεκατομμύρια άνθρωποι τελούν υπό περιορισμό και τα κοινωνικά προβλήματα πληθαίνουν τροφοδοτώντας μια γενικευμένη κρίση σε πλανητική κλίμακα.
Πλανητική μοντελοποίηση
Απ’ την πρώτη στιγμή της πανδημίας προσπαθήθηκε να επιβληθεί ως μονόδρομος η αντίληψη πως οι κοινωνίες πρέπει να προσαρμοστούν σ’ αυτή την νέα εποχή των πανδημιών. Στην αρχή δειλά-δειλά, και με το πρόσχημα του αόρατου εχθρού, στη συνέχεια πιο θαρρετά με το μανιφέστο της «Μεγάλης Επανεκκίνησης, οι ελίτ δηλώνουν ξεκάθαρα πως η πανδημία, παρά τους θανάτους, παρά την απόρριψη ενός τεράστιου τμήματος των εργαζομένων, μπορεί να γίνει ευκαιρία μιας νέας μεγάλης πλανητικής προσαρμογής.
Οι καραντίνες γρήγορα μετατράπηκαν σε ένα μεγάλο εργαστήρι κοινωνικής μοντελοποίησης. Οι διάφορες μορφές του «τηλέ» –στην εργασία, την εκπαίδευση, το εμπόριο, τη διασκέδαση– αντικατέστησαν πτυχές της κοινωνικής δραστηριότητας, ορίζοντας ένα νέο πεδίο κερδοφορίας για τις επιχειρήσεις του κλάδου της ψηφιακής οικονομίας. Η οικονομική δραστηριότητα συγκεντροποιήθηκε ακόμα περισσότερο και υπάχθηκε στις νόρμες της αυτοματοποίησης και των έξυπνων αλγορίθμων. Ο δημόσιος χώρος έμεινε προσβάσιμος μόνο για ό,τι παράγει κέρδος, αποβάλλοντας όλες τις υπόλοιπες πτυχές της κοινωνικής δραστηριότητας στη σφαίρα του ατομικού ή του ψηφιακού. Νέα πολιτικά μοντέλα, πιο αυταρχικά παρά τις προοδευτικοφανείς μεταμορφώσεις τους, δοκιμάζονται στο όνομα της έκτακτης κατάστασης. Μοντέλα λήψης αποφάσεων, που εμποδίζουν τον έλεγχο, τη διαφάνεια, την κριτική ήρθαν για να μείνουν και μετά την πανδημία.
Αποτυχία του δυτικού μοντέλου
Η πανδημία αποκάλυψε τη γύμνια του δυτικού μοντέλου ζωής και οργάνωσης των κοινωνιών, που τις προηγούμενες δεκαετίες, μέσω της παγκοσμιοποίησης, επιδιώχτηκε να επιβληθεί ως το μόνο συμβατό με την εξέλιξη της ανθρωπότητας. ΗΠΑ και Ε.Ε., τα δυο διαχρονικά επίκεντρα της «προόδου», αποτέλεσαν από την πρώτη στιγμή, το έδαφος στο οποίο η πανδημία βρήκε της ιδανικές συνθήκες εξάπλωσής της. Ακόμη και σήμερα, με όλη την γνώση που έχει συσσωρευτεί για την πανδημία, ΗΠΑ και ΕΕ, συγκεντρώνουν σχεδόν το 80% των νέων κρουσμάτων και θανάτων. Αιτίες: Η άρνηση προετοιμασίας μπροστά στον κίνδυνο νέων ασθενειών καθ’ όλη την προηγούμενη δεκαετία, μιας και ο SARS ή ο Εμπολα θεωρήθηκαν ασθένειες του Τρίτου Κόσμου. Η απαξίωση των συστημάτων υγείας και ο αποκλεισμός απ’ αυτά εκατομμυρίων φτωχών ανθρώπων – ιδίως στις ΗΠΑ. Η επιμονή των δυτικών κυβερνήσεων σε επικοινωνιακά, οριζόντια μέτρα και όχι σε ουσιαστικές κινήσεις περιορισμού της πανδημίας και προφύλαξης των πιο ευάλωτων ομάδων. Η ηθελημένη απουσία συντονισμού των κρατικών μηχανισμών στα ζητήματα της ιχνηλάτησης κρουσμάτων και του εμβολιασμού και κυρίως η επιμονή στην οικονομία ως βασικό οδηγό για την λήψη αποφάσεων αποκαλύπτουν το πραγματικό πρόσωπο της Δύσης.
Η ελληνική περίπτωση
Η Ελλάδα ακολούθησε, ως κομμάτι της περιφέρειας του δυτικού κόσμου, τις τάσεις που υπερίσχυσαν και στις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. Κατά το πρώτο κύμα, χρησιμοποίησε τα εργαλεία και τις αποφάσεις που πήραν και τα υπόλοιπα μέλη της ΕΕ, μετά το σοκ της Ιταλίας, και απέφυγε τα χιλιάδες κρούσματα και νεκρούς των άλλων χωρών. Κυρίως λόγω της μικρότερης διασύνδεσής της με τον υπόλοιπο κόσμο σε σχέση με τις μητροπόλεις της Ευρώπης. Το πλεονέκτημα αυτό, σπαταλήθηκε, κατ’ εντολή των πολυεθνικών του τουρισμού, με την κυβερνητική απόφαση ανοίγματος των συνόρων κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Όλο αυτό το διάστημα δεν έγινε καμία ουσιαστική κίνηση ενίσχυσης του συστήματος Υγείας, που βρέθηκε χωρίς επαρκείς αντοχές απέναντι στο δεύτερο κύμα της πανδημίας. Μοναδικός ορίζοντας της κυβερνητικής στρατηγικής απέναντι στην πανδημία είναι τα οριζόντια λοκντάουν, που μεταθέτουν χρονικά το πρόβλημα, μετακυλύουν την ευθύνη στην κοινωνία, δημιουργώντας όμως ένα εκρηκτικό κοινωνικό μίγμα. Και όλα αυτά χωρίς ορατό ορίζοντα εξόδου, αφού όπως όλα δείχνουν, το εμβόλιο θα μπορέσει πιθανά να έχει αποτελέσματα σε βάθος αρκετών μηνών από σήμερα.
Το εγχώριο πολιτικό σύστημα, ως διαχρονικός μεταπράτης της χώρας, υλοποιεί αποφάσεις που παίρνονται έξω από αυτή και δεν έκανε τίποτα για να θωρακίσει την κοινωνία. Η κυβέρνηση κρύφτηκε πίσω από τον ισχυρισμό πως η πανδημία είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο για το οποίο δεν υπάρχει δυνατότητα να κάνουμε και πολλά. Όταν δεν πανηγυρίζει ότι έχουμε μόλις 50 ή 100 θανάτους, προσπαθεί να πείσει πως έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι της και ρίχνει τις ευθύνες των πολιτικών επιλογών της στην ίδια την κοινωνία. Όπως το είπε ο και ο ίδιος ο πρωθυπουργός: «Οι περιορισμοί θα διατηρούνται, όσο δεν τους τηρείτε». Ένας ιδιότυπος φρονηματισμός που πολύ απέχει από το να θεωρηθεί προσπάθεια για μια συντεταγμένη στάση της κοινωνίας, βασισμένη σε ορθολογική κρίση της κατάστασης και με βάση έναν συγκεκριμένο σχεδιασμό. Στη χώρα μας, τα λοκνταουν, από τα αυστηρότερα στην Ευρώπη, χρησιμοποιήθηκαν ως μέσο πολιτικής διάσωσης. Το κόστος τεράστιο, και σε οικονομικό επίπεδο, με εκατοντάδες λουκέτα για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και μεγάλης κλίμακας φτωχοποίηση για την κοινωνία. Ενώ εκθετικά αυξάνονται οι κοινωνικές και οι ψυχολογικές επιπτώσεις του εγκλεισμού ή των κλειστών σχολείων κ.ο.κ.
Όλο αυτό το διάστημα βέβαια η κυβερνητική πολιτική συνεχίζει το business as usual: Ξεπουλήματα, αφελληνισμός της ελληνικής οικονομίας, πράσινος και ψηφιακός μετασχηματισμός κράτους και οικονομίας, αυταρχισμός, καταστολή, περιστολή του δημόσιου χώρου, ενδοτισμός στα εθνικά θέματα.
Πρέπει να αναζητηθεί διέξοδος από αυτή την κατάσταση με βασικό όχημα τον αγώνα για την προστασία της υγείας και της συνοχής της κοινωνίας κόντρα σε ελίτ, διευθυντήρια, κυβερνήσεις και μέτρα, κόντρα στην επιχειρούμενη αναδιάρθρωση και κοινωνική μοντελοποίηση.
