του Θανάση Μουσόπουλου*
Έφυγε! Είναι πολύ βαριά και σκληρή λέξη. Ο Χρόνης Αηδονίδης, που στις 23 του Οκτώβρη εγκατέλειψε τα εγκόσμια, πετάει στης Θράκης τα ψηλά λημέρια, στους τόπους της αρμονίας και του ρυθμού.
Από τη μία μεριά της εισόδου τον υποδέχονται δύο Θρακιώτες υμνουργοί. Ο Γεώργιος Βιζυηνός ψάλλοντας:
Θρᾳκῶν ᾎσμα / Ἀπὸ τὴ Θρᾴκη, βρὲ παιδιά,
ἀπ᾿ τὸν Ὀρφέα ἐγείνη / ἡ πρώτη ψαλτοσύνη.
Από την άλλη ο Κώστας Βάρναλης καλωσορίζει τον Χρόνη Αηδονίδη τραγουδώντας του Αηδονιού το μέλος:
Ὤ! δὲ θαμπώνει τὴ λαλιά μου θανάτου φοβέρα :
γῆς καὶ νεροῦ κι᾿ ἀγέρα
δὲν ξέρουνε τὰ γένη,
πὼς ὅ,τι ζεῖ καὶ χαίρεται, σύντομ᾿ ἀργὰ πεθαίνει.
Ὁ χορτασμένος ἔρωτας, τῆς ζωῆς οἱ γλυκάδες,
τῆς πλάσης οἱ ὀμορφάδες
ἔτσι βαθιά με ὁρίζουν,
ποὺ τῆς καρδιᾶς τὸ ξέσπασμα λυγμό μου τὸ γυρίζουν!
***
Είχα τη μεγάλη χαρά και τύχη να ακούσω πολλές φορές ζωντανά τον Χρόνη Αηδονίδη σε πολιτιστικές εκδηλώσεις της Θράκης. Συζητήσαμε και εκτίμησα την απλότητα, ειλικρίνεια και αμεσότητά του. Δεν τραγουδούσε συναρπαστικά, έβαζε όλη τη λαϊκή ψυχή της Θράκης σε ό,τι έκανε. Θυμάμαι το βλέμμα του που ήταν γεμάτο αγάπη για τον συνομιλητή του – κυρίως για τους νέους. Περιέβαλλε με αγάπη και εμπιστοσύνη τους νεότερους. Σε μια εκδήλωση που θυμάμαι είχε μια νεαρή τραγουδίστρια μαζί του – τη Νεκταρία Καραντζή, που ήδη είναι μια διακεκριμένη εκτελέστρια του βυζαντινού μέλους.
***
Το Αρχείο Μουσικολαογραφικής Παράδοσης «Χρόνης Αηδονίδης», που δημιούργησε ο ίδιος το 2002, με την εκδημία του Χρόνη στις 23 Οκτωβρίου 2023 εξέδωσε την παρακάτω ανακοίνωση:
«Με μεγάλη οδύνη ανακοινώνουμε πως ο αγαπημένος μας Δάσκαλος Χρόνης Αηδονίδης δεν είναι πια μαζί μας.
Σε ηλικία 95 ετών και μετά από 75 χρόνια συνεχούς διακονίας και προσφοράς στη διδασκαλία, διάσωση, διάδοση και καταγραφή της μουσικής παράδοσης της Θράκης, οδεύει για τον Παράδεισο, αφήνοντας πίσω του πολύτιμες μουσικές καταγραφές και τέσσερις γενιές μαθητών και συνεργατών που θα διαιωνίσουν το όνομα, το όραμα και τη διδασκαλία του ες αεί.
Αιωνία η μνήμη του και η ευγνωμοσύνη όλων μας για την προσφορά του.
Για το Αρχείο Μουσικολαογραφικής Παράδοσης «Χρόνης Αηδονίδης»
Ο πρόεδρος
Απόστολος Ευφραιμίδης»
Για τη ζωή και το έργο του Χρόνη Αηδονίδη πήραμε στοιχεία από τα δημοσιεύματα του Αρχείου. Θα παραθέσουμε ένα εργοβιογραφικό σημείωμά του:
Γεννήθηκε στις 23 Δεκεμβρίου του 1928, στην Καρωτή, ένα χωριό κοντά στο Διδυμότειχο. Γιος του ιερέα Χρήστου και της Χρυσάνθης Αηδονίδη, είναι ο δεύτερος από τα πέντε αδέλφια του. Στο χωριό του, στην Καρωτή, πέρασε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια κι εκεί έμαθε τα πρώτα του τραγούδια και μυήθηκε στον κόσμο της παραδοσιακής μουσικής, πρώτα από τη μητέρα του, που γνώριζε τα περισσότερα τραγούδια της Θράκης κι έπειτα απ’ τους πλανόδιους μουσικούς.
Μαθητής ακόμα, διδάχθηκε βυζαντινή μουσική από τον πατέρα του και μετά από τον δάσκαλο Μιχάλη Κεφαλοκόπτη και ολοκλήρωσε αργότερα τις σπουδές του στη βυζαντινή μουσική, στην Αθήνα, στο Ελληνικό Ωδείο, κοντά στον Θεόδωρο Χατζηθεοδώρου.
Αργότερα διορίστηκε ως κοινοτικός δάσκαλος στα Πετρωτά Ροδόπης προς τις ακτές του Αιγαίου. Το 1950 βρέθηκε στην Αθήνα και εργάστηκε στο Σισμανόγλειο Νοσοκομείο ως λογιστής.
Το 1953 –νομίζω είναι μια σημαντική στιγμή της ζωή του– γνώρισε τον λαογράφο Πολύδωρο Παπαχριστοδούλου, ο οποίος του πρότεινε να συμμετέχει στην εκπομπή του «Θρακικοί Αντίλαλοι», στο κρατικό ραδιόφωνο. Παρότι στην αρχή ο Χρόνης Αηδονίδης θα διστάσει, λέγοντάς του «Τα τραγούδια αυτά τα ξέρω, τα αγαπώ, αλλά… ντρέπομαι να τα πω», τα παραινετικά λόγια και οι συμβουλές του σπουδαίου λαογράφου θα τον επηρεάσουν και θα τον προτρέψουν να αφιερώσει τελικά όλο το υπόλοιπο της ζωής του στην προσπάθεια προβολής και διάδοσης της παραδοσιακής μουσικής.
Από τότε και με τη βοήθεια του Πολύδωρου Παπαχριστοδούλου, άρχισε να παίρνει μέρος στις εκπομπές του, συμμετέχοντας πολύ σύντομα ως μονωδός στη Χορωδία του Παντελή Καββακόπουλου. Αργότερα συμμετείχε και στη χορωδία του Σίμωνα Καρά, ενώ από το 1957 ανέλαβε τακτική εβδομαδιαία εκπομπή στο ραδιόφωνο, προβάλλοντας το μουσικό θησαυρό της πατρίδας του, της Θράκης. Ήταν η πρώτη φορά που τα θρακιώτικα τραγούδια ακούγονταν σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας.
Το θρακιώτικο τραγούδι με την αριστοτεχνική και μελίρρυτη φωνή του, αγαπήθηκε από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Αλλά έχει ταξιδέψει μαζί του στην Αμερική, στην Αυστραλία, σε πολλά κρατίδια της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και στην Ευρώπη. Γι’ αυτό άλλωστε επιλέχθηκε να εκπροσωπήσει την πατρίδα μας στις δύο μεγαλύτερες διοργανώσεις των τελευταίων χρόνων: στο διακρατικό παγκόσμιο τηλεοπτικό εορταστικό πρόγραμμα υποδοχής της νέας χιλιετίας, το 2000, όπου η Ελλάδα καλωσόρισε τη νέα χιλιετία με τη φωνή του, στο Σούνιο και το 2004, όταν πραγματοποίησε την έναρξη της Τελετής Λήξης των Ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας, με το συγκινητικό καθιστικό τραγούδι: «Φίλοι μ’ καλωσορίσατε», απλώνοντας την ιερή μουσική της Θράκης σε κάθε γωνιά του κόσμου.
Φίλοι μ’ καλωσορίσατε, φίλοι μ’ κι αγαπημένοι
κοπιάστε στο τραπέζι μας με τα πολλά καλούδια,
φάτε και πιείτε φίλοι μου, γλεντήστε τραγουδήστε,
αυτόν τον χρόνο τον καλόν τον άλλουν ποιος τον ξέρει
Για ζούμε για πεθαίνουμε, για σ’ άλλον τόπο πάμε
και στην υγειά σας φίλοι μου και γεια σ’ όλον τον κόσμο.
Κορυφαία τιμητική διάκριση είναι η απονομή στο Χρόνη Αηδονίδη του Οφφικίου του «Άρχοντος Υμνωδού της Αγίας Του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας» από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο στις 29/11/2010, μετά από κοινή πρόταση των Μητροπολιτών Διδυμοτείχου Δαμασκηνού και Αλεξανδρουπόλεως Ανθίμου.
***
Ο Χρόνης Αηδονίδης έχει μια πλούσια δισκογραφία (πλέον των 500 τραγουδιών), με τα ωραιότερα τραγούδια της Θράκης. Τα περισσότερα μάλιστα από αυτά τα τραγούδια τα κατέγραψε δισκογραφικά δύο φορές, καθώς, όπως έλεγε ο ίδιος, τα τραγούδια αυτά καταγράφηκαν για πρώτη φορά δισκογραφικά στην Αθήνα, κυρίως τις δεκαετίες ‘60-‘70, κάτω από κακές συνθήκες με πίεση χρόνου εκτελέσεων, με ελάχιστες οικονομικές δυνατότητες παραγωγής και κυρίως με τη συνεργασία άριστων μεν επαγγελματιών μουσικών οι οποίοι όμως ήταν από άλλες περιοχές της Ελλάδας και ως εκ τούτου δεν εκφράζουν και δεν αντιπροσωπεύουν το χρώμα, το ύφος και την πολυμορφία που παρουσιάζεται στη Θράκη, ούτε μπορούν να συγκριθούν με το πρωτογενές υλικό των ντόπιων μουσικών.
Διαμόρφωσε το θρακιώτικο τραγούδι. Ο Χρόνης Αηδονίδης μεγαλωμένος με τους ήχους της βυζαντινής μουσικής και ψάλτης παράλληλα ο ίδιος, πήρε όλο αυτό το πολύτιμο υλικό και το διαμόρφωσε και το διέπλασε με απόλυτο σεβασμό πάνω στους ήχους και στους δρόμους της βυζαντινής μουσικής μας παράδοσης. «Θρακιώτικο Τραγούδι – βυζαντινό τροπάρι» ονομάζεται ένας από τους δίσκους του, τίτλος που εμπεριέχει όλη αυτή την προσωπική του συμβολή στη διαμόρφωση και ποιοτική αναβάθμιση της παραδοσιακής μας μουσικής.
***
Ευγνωμοσύνη εκφράζουμε στον Χρόνη Αηδονίδη, παραθέτοντας μια βαρυσήμαντη δήλωση του Κώστα Ρωμαίου: «Η Θράκη από όλες τις άλλες μεγάλες περιοχές του ελληνικού χώρου, έχει τις πληρέστερες και τις αρχαϊκότερες μορφές ελληνικής λατρείας».
* Ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
