Συνηθισμένο ακόμα το παράπονο των μεγαλύτερων ότι οι νέοι σήμερα προτιμούν την ευκολία τους. Ότι αποφεύγουν τις δύσκολες δουλειές και ψάχνουν να βολευτούν σε κάτι λιγότερο κουραστικό. «Ποιος θα κάτσει σήμερα να ασχοληθεί με την αγροτική παραγωγή ή την κτηνοτροφία. Ποιος θα μείνει στο χωριό ή το νησί;». Η σχεδόν αντανακλαστική, στερεοτυπική, αριστερή απάντηση είναι ότι το ζήτημα είναι γενικότερο. Σωστό. Παρομοίως δίκαιες είναι οι ενστάσεις ότι η εικόνα με αργόσχολους νέους είναι μερικώς επίπλαστη ή ότι τα δεκάωρα μπροστά στον υπολογιστή, στο μαγαζί, στην εταιρεία, στο εργαστήριο είναι εξίσου εξοντωτικά. Το ζήτημα όμως εδώ τίθεται διαφορετικά. Αφορά στο εάν υπάρχουν σήμερα –εν μέσω ανεργίας και κρίσης– αναξιοποίητες δυνατότητες. Αν υπάρχουν πεδία ενασχόλησης και εργασίας που θα ανακτήσουν το κύρος τους μέσα στην ίδια την κοινωνία. Αν και χωρίς να αρνηθούμε ότι νέες στρατηγικές επιβίωσης θα εμφανίζονται, ότι το παραμικρό εισόδημα είναι σήμερα ζωτικό, ότι οι δουλειές δεν επιλέγονται κατά βούληση, μπορούμε ταυτόχρονα να σκεφτόμαστε για το χαρακτήρα και την ποιότητα αυτού που κάνουμε.
Το ερώτημα του εάν είμαστε εξυπνότερη γενιά από την προηγούμενη στερείται νοήματος. Ουδέποτε η ευφυία και η μόρφωση υπήρξαν ιδιότητες ανεξάρτητες από την κοινωνία, τις αξίες αλλά και τις δομές αναπαραγωγής της. Σίγουρα, η ειδική γνώση έχει προχωρήσει. Μαζί έχουν μειωθεί κατακόρυφα και οι φορείς μιας στοιχειώδους εγγραμματοσύνης ή στην καλύτερη περίπτωση αυτή έχει απωλέσει τον συνδετικό –και ηθικό; – της χαρακτήρα. Παρόλα αυτά, το κρίσιμο είναι να εφεύρουμε νέα κριτήρια. Κάπως στριφνά και στα όρια της παρεξήγησης: Δεν μας ενδιαφέρουν αυτοί που διαπρέπουν γενικώς κι αορίστως. Τα νεανικά μυαλά που μεταναστεύουν και χάνονται. Γιατί τα «μυαλά» δεν είναι μια ουδέτερη έννοια. Η μεγαλύτερη βλακεία σήμερα, είναι να πιστεύεις ότι μπορείς να τη γλυτώσεις, όταν όλα γύρω σου διαλύονται. Και η μεγαλύτερη διαστροφή της μόρφωσης, είναι αυτή η ατομική καπατσοσύνη που καθιστά εαυτόν κέντρο του κόσμου.
Ανάμεσα σε καλές θεατρικές παραστάσεις και survivor. Σαν να έχει χαθεί μια συνεκτικότητα στη συνείδηση και τη συμπεριφορά. Ο εναλλακτικός και ο λαϊκός. Ο συμβιβασμένος και ο εξεγερμένος. Όχι πια τόσο ξεχωριστές φιγούρες, αλλά μορφές που διατρέχουν τον καθένα. Γιατί ο «σύντροφος», ο «του κύκλου σου» αποδεικνύεται ανεπαρκής και λίγος, ενώ ο «στην κοσμάρα του», στα κρίσιμα αυτής της ζωής, κρατάει την αξιοπρεπέστερη στάση. (Άραγε πάντα έτσι ήταν; Και ποια είναι τα κρίσιμα της σημερινής ζωής;). Ταυτίσεις και πρότυπα χωρίς ανάλογο βάθος, περισσότερο ως αισθητική και επιφανειακή καταγραφή. Λογικό, ίσως, για μια τόσο μεταβατική εποχή. Κριτήρια και ταξινομήσεις ρευστοποιούνται. Μπορεί να είναι και για καλό. Να γλυτώσουμε από διαφόρων λογής φετιχισμούς. Πάντως, σήμερα, πέρα από τη μοναδικότητα του καθενός, εγκωμιάζονται και οι κάθε λογής «φυλές». Για καθεμία υπάρχει και ο κατάλληλος χειρισμός. Μάλλον πάνω σε άλλα, νέα θεμέλια, πρέπει να σχεδιάσουμε την κοινή μας μοίρα.
