Το βιβλίο της Berenice Levet (Μπερενίς Λεβέ): «Η θεωρία του φύλου ή Ένας κόσμος αγγελικά πλασμένος» (Εκδόσεις Ποικίλη Στοά, Μάιος 2019) κυκλοφόρησε στην Γαλλία το 2014 και προκάλεσε έντονες συζητήσεις στην γαλλική διανόηση. Στις 268 σελίδες του βιβλίου, η Leve αναπτύσσει δυναμικά την κριτική της σε αυτό που η ίδια ονομάζει παρά τις αντιρρήσεις, θεωρία του φύλου. Αποτελεί μια τολμηρή παρέμβαση της συγγραφέως, αν αναλογιστούμε την δημοφιλία των σπουδών/θεωρίας φύλου τα τελευταία χρόνια σε όλο τον δυτικό κόσμο. Αυτή η διαπίστωση αφορά και την χώρα μας, αλλά και την Γαλλία από το 2010 και μετά, πολύ πιο έντονα (πρόσφατο παράδειγμα, η αλλαγή στη νομοθεσία για «Γονέα 1 και 2»). Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, αυτή η νέα κουλτούρα εκφράστηκε με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ που εξάντλησε τον «προοδευτισμό» της στην μάχη ενάντια στον σεξισμό (εκτός από τον εθνικισμό…).
Όπως αναφέρει η Μπερενίς Λεβέ στον πρόλογο του βιβλίου της η θεωρία του φύλου την άφηνε αδιάφορη για καιρό. Σκεφτόταν «μια θεωρία που δεν αρνείται μόνο τις ανατομικές, βιολογικές, σωματικές διαφορές των φύλων, αλλά βλέπει στην διαφοροποίηση μεταξύ αντρών και γυναικών, μόνο μυθοπλασία κατασκευασμένη από την κοινωνία, θα κατέληγε μοιραία να σκοντάψει στην απτή εμπειρία».
Και όμως όπως αποδεικνύεται η θεωρία του φύλου προωθείται και αποκτά μια θεσμική αναγνώριση σε πανεπιστημιακό, πολιτικό, κοινωνικό και φιλοσοφικό επίπεδο και λαμβάνει χαρακτηριστικά μιας «νέας ανθρωπολογίας». Ο μεταφεμινισμός είναι πλήρως συνυφασμένος με την μεταμοντέρνα συνθήκη. « Όλα είναι κοινωνική κατασκευή» και τέλος (και της ιστορίας)! Η κριτική προσέγγιση της Λεβέ αναδεικνύει αυτή ακριβώς την σχέση: «Οφείλουμε να έχουμε το θάρρος να παλέψουμε σώμα με σώμα με το ζήτημα της ανθρώπινης υπόστασης του ανθρώπου. Διότι η θεωρία του φύλου, από την μεριά της, το απαντά ακόμα και αν το κάνει με μια άρνηση: ο άνθρωπος δεν είναι τίποτα, είναι όλος μεταβλητός και πρέπει να μπορεί να δοκιμάζει τα πάντα».
ΣΤΑ ΠΡΩΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ του βιβλίου προσπαθεί να σκιαγραφήσει την γέννηση της θεωρίας του φύλου, τα κύρια αξιώματα/επιχειρήματα και την εξέλιξη της: οι αμερικανικές ρίζες, gender studies, η έννοια του φύλου και του γένους, βιολογικό και κοινωνικό φύλο, σεξουαλική και έμφυλη ταυτότητα, η διαφορά των φύλων, η υπέρβαση των φύλων και η «άφυλη» απελευθέρωση, η επιτελεστικότητα του φύλου, η ρευστότητα των φύλων, ετεροφυλοφιλία και ομοφοβία. Ξεκινά με σύγχρονα παραδείγματα από την γαλλική κοινωνία που δείχνουν τους τρόπους με τους οποίους η θεωρία του φύλου διεισδύει στο πανεπιστήμιο, στα σχολεία, στην πολιτική, στα ΜΜΕ, στην γαλλική νομοθεσία, στην ιατρική και την αναπαραγωγή. Ιδιαίτερα αιχμηρή έως σαρκαστική, βάζει στο στόχαστρο την Τζούντιθ Μπάτλερ η οποία θεωρείται μία από τους βασικούς εκπροσώπους των θεωριών για τις έμφυλες ταυτότητες και ιδιαίτερα της queer θεωρίας με το πασίγνωστο βιβλίο της «Αναταραχή φύλου» και τον Γάλλο κοινωνιολόγο Ερίκ Φασάν, κύριο εκφραστή της θεωρίας στην σύγχρονη Γαλλία.
Στη συνέχεια αναπτύσσει τον προβληματισμό της σχετικά με τους λόγους που αυτή η θεωρία, κατά αυτήν, νέα ιδεολογία, κερδίζει συνεχώς έδαφος και ασκεί γοητεία ιδιαίτερα στους πιο προοδευτικούς και στους πιο νέους σε ηλικία. Αναφέρει «δεν πρέπει να υποτιμάμε το γεγονός ότι παρουσιάζει μια πλευρά μεγάλου αφηγήματος χειραφέτησης» και συνεχίζει «ο προοδευτισμός της Αριστεράς βρήκε στην θεωρία του φύλου την ανέλπιστη μυστική τροφή».
Η συγγραφέας κλείνει αντιτάσσοντας την δική της οπτική για τις σχέσεις των δύο φύλων στην ιστορία: «Το ζήτημα της θέσης της γυναίκας είναι ένα αιώνιο θέμα του φεμινισμού. Η ιστορία του φεμινισμού σημαδεύεται από αυτή την σύγκρουση ανάμεσα στην απαίτηση αναγνώρισης της ισότητας και την διεκδίκηση μιας αναφαίρετης διαφοράς.»
Οι τίτλοι στα υποκεφάλαια του βιβλίου αναδεικνύουν την ποικιλία των θεμάτων με τα οποία καταπιάνεται η συγγραφέας και προκαλούν το ενδιαφέρον, ίσως και έκπληξη. Θα αναφέρω έναν μόνο: «Η θεωρία του φύλου, ένας νέος πουριτανισμός».
ΣΙΓΟΥΡΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ σημεία στην προσέγγιση της Λεβέ στα οποία εύκολα μπορεί να προκύψει διαφωνία. Όμως είναι μια πολύ σημαντική συμβολή, αν αναλογιστούμε ότι όσα βιβλία κυκλοφορούν το τελευταίο διάστημα είναι προς υπεράσπιση και προώθηση αυτής της νέας ανθρωπολογίας και ελάχιστα προς μια κριτική θεώρηση.
Ο Zygmunt Bauman στο δοκίμιο με τίτλο «Υπάρχει μεταμοντέρνα κοινωνιολογία;» («Μεταμοντερνισμός», εκδόσεις Ύψιλον, 2018 ) μιλά για την ανάγκη μιας στρατηγικής που θα κατατείνει σε μια κοινωνιολογία της μετανεωτερικότητας και όχι μιας μεταμοντέρνας κοινωνιολογίας. Είναι άλλο να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε αυτό που βιώνουμε ως μεταμοντέρνα συνθήκη και κατ’ επέκταση μεταφεμινισμό και άλλο να υποταχτούμε σε αυτό. Η Λεβέ δεν υποτάσσεται, αλλά προσπαθεί να αρθρώσει έναν διαφορετικό λόγο και διαλέγει να υπερβεί το δίλημμα «πατριαρχία ή μεταφεμινισμός». Δίνει την δική της απάντηση στο ζήτημα της διαφοράς/ισότητας των φύλων και μπορεί να κωδικοποιηθεί σε έναν από τους τίτλους του βιβλίου: Και γεννιόμαστε γυναίκα και γινόμαστε.
Σε αυτούς τους καιρούς, τους ρευστούς, η εύρεση σημείων αναφοράς και η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας είναι εξαιρετικά δύσκολη, μα εξαιρετικά αναγκαία. Για αυτό το λόγο, το βιβλίο αυτό αξίζει την προσοχή μας και τουλάχιστον μια ανάγνωση…
Αντί επιλόγου: Σε έναν κόσμο αγγελικά πλασμένο, πάντα υπάρχουν και δαίμονες.
