Κείμενα: Ερρίκος Φινάλης
Όλα άρχισαν εκείνο το βράδυ του Α΄ γύρου των γαλλικών προεδρικών εκλογών, όταν ο Μελανσόν «ανέλπιστα» κόντεψε να περάσει στον Β΄ γύρο αντί για την Λεπέν (χαλώντας έτσι την αναμενόμενη… αντιφασιστική σταυροφορία του Μακρόν). Τότε, αντί να πάει σπίτι του ικανοποιημένος, όπως εύχονταν σχεδόν οι πάντες, ο «αχώνευτος» από το σύστημα 71χρονος πολιτικός κάλεσε στη μετατροπή των βουλευτικών εκλογών σε Γ΄ γύρο των προεδρικών. Στις λίγες εβδομάδες που ακολούθησαν φάνηκε ότι το εννοούσε, κοψοχολιάζοντας το προεδρικό στρατόπεδο.
Κάπως έτσι οι συνήθως βαρετές βουλευτικές εκλογές απέκτησαν διακύβευμα: Θα διατηρούσε ο Μακρόν τον απόλυτο έλεγχο επί της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης, ή όχι; Μήπως, ακόμη «χειρότερα», επιβεβαιώνονταν οι φόβοι των ελίτ για εκτίναξη του μελανσονικού λαϊκισμού; Το εκλογικό σύστημα, που εγγυάται στον εκάστοτε πρόεδρο ότι μετά την εκλογή του θα έχει και μια βουλή του χεριού του, θα έκανε τη δουλειά του; Ή δεν αρκούσε πια για να κουκουλώσει την πλήρη έλλειψη κάθε κανονικότητας στην πραγματική ζωή; Τα ερωτήματα πολλά, η αβεβαιότητα μεγάλη.
Ένας επίμονος και απειλητικός ψίθυρος
Κι όμως. Τίποτα από αυτά δεν συγκίνησε την πλειοψηφία των Γάλλων αρκετά για να πάει στην κάλπη. «Ό,τι και να ψηφίσω, δεν αλλάζει κάτι»: αυτή η βεβαιότητα, θρεμμένη από δεκαετίες οδυνηρών διαψεύσεων και διαρκούς χειροτέρευσης της ζωής των πολλών, ανεξαρτήτως του ποιος διαχειρίζεται την εξουσία, είναι συντριπτική. Η πολιτική και οικονομική αφρόκρεμα μόνο υποκριτικά παριστάνει ότι την εξορκίζει, αφού αυτοί που δεν ψηφίζουν είναι κυρίως οι νέοι και οι φτωχοποιημένοι: οι δυνητικοί δηλαδή υποστηρικτές των «άκρων». Η αλήθεια είναι ότι ούτε τα «άκρα» έχουν βρει τρόπο να ραγίσουν αυτήν την παγιωμένη πια αδιαφορία ή και απέχθεια για την «κεντρική πολιτική σκηνή».
Αποχή λοιπόν: αυτή τη φορά έφτασε –παρά το διακύβευμα– το 53,8%… Επιπλέον, τα λευκά και άκυρα υπετριπλασιάστηκαν σε σχέση με τον Α΄ γύρο, φτάνοντας το 8% όσων ψήφισαν. Αυτοί οι αριθμοί είναι ίσως οι πολιτικά σημαντικότεροι της εκλογικής μάχης της περασμένης Κυριακής. Η αποχή ίσως να βολεύει άμεσα την αφρόκρεμα, αλλά από ένα σημείο και πέρα της αφαιρεί κάθε νομιμοποίηση. Αυτές οι εκλογές, πέρα από την επιβεβαίωση του διαζυγίου της πλειοψηφίας με τους «ταγούς του έθνους», επισφράγισαν όντως την απονομιμοποίηση των σχεδιασμών του μακρονισμού, καθώς και γενικότερα του πολιτικού συστήματος και των ελίτ. Δεν πείθουν πια όσοι αναλύουν τις κάλπες παριστάνοντας ότι δεν ακούν τον επίμονο, απειλητικό ψίθυρο της αποχής.
Τα λοιπά βασικά εξαγόμενα της κάλπης
Έχοντας τονίσει αυτή την πτυχή όσο της αξίζει (δηλαδή εμφατικά), μπορούμε να προχωρήσουμε στις ακόλουθες επισημάνσεις:
- Το γαλλικό εκλογικό σύστημα, κι αυτός καθαυτός ο ορισμός διεξαγωγής των βουλευτικών εκλογών αμέσως μετά τις προεδρικές (πριν δηλαδή προλάβει να θυμώσει ο πολίτης από τη διάψευση των προεκλογικών υποσχέσεων), έχει φτιαχτεί ακριβώς για να παρέχει στον πρόεδρο άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Αυτή τη φορά όμως η συσσωρευμένη δυσαρέσκεια είχε τέτοιο βάθος, ώστε το σύστημα ρετάρισε. Οι ψηφοφόροι πέτυχαν το απίθανο: να μετατρέψουν ένα απόλυτα και ακραία πλειοψηφικό σύστημα (577 μονοεδρικές περιφέρειες και δύο γύροι) σε σχεδόν απλή αναλογική! Για πρώτη φορά τα μεγάλα αλλά «ακραία» κόμματα, που έπαιρναν διψήφια ποσοστά αλλά μετά βίας έβγαζαν μια χούφτα βουλευτές, κάνουν βροντερή είσοδο στο ναό της δημοκρατίας των ολίγων [βλ. πίνακα αποτελεσμάτων].
- Ο προεδρικός συνασπισμός «Μαζί!» χάνει την κοινοβουλευτική αυτοδυναμία. Μάλιστα θα κατέρρεε χωρίς την ένεση 7 κομμάτων που πριν τις εκλογές προστέθηκαν άρον-άρον στις γραμμές του. Αυτό καθαυτό το κόμμα του προέδρου Μακρόν χάνει πάνω από τους μισούς βουλευτές του (153 τώρα, από 308 στην προηγούμενη βουλή). Μόνο χάρη στους συμμάχους του, που αποσπούν 92 έδρες, το προεδρικό μπλοκ φτάνει τους 245 βουλευτές. Και πάλι, είναι πολύ μακριά από τους 289 που απαιτούνται για αυτοδυναμία. Εφεξής ο καλομαθημένος Μακρόν, συνηθισμένος σε μια διακοσμητική βουλή η οποία ήταν σε ακραίο βαθμό μη αντιπροσωπευτική της λαϊκής ψήφου, θα πρέπει να ιδρώσει για να κυβερνήσει. Είχε το 60,7% των εδρών με 32,3% των έγκυρων ψήφων. Τώρα, με 25,7% στις κάλπες, έχει «μόνο» το 42,5% των βουλευτικών εδρών.
- Ο βασικός αντίπαλος του Μακρόν, ο συνασπισμός Νέα Λαϊκή Ένωση υπό την ηγεμονία του «ακροαριστερού» ή/και «εθνολαϊκιστή» Μελανσόν, ισοψήφισε στον Α΄ γύρο με τον προεδρικό συνασπισμό. Όμως στον Β΄ γύρο οι μονομαχίες και ο λυσσαλέος πόλεμος εναντίον του τον περιόρισαν σε 131 έδρες. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι μακρονικοί έφτασαν να παραβιάσουν ανοιχτά τον «ρεπουμπλικανικό κανόνα», που επιτάσσει τη στήριξη οποιουδήποτε υποψηφίου βρίσκεται απέναντι σε υποψήφιο της Λεπέν – θεωρώντας, ίσως όχι άδικα, ότι η έμμεση πριμοδότηση της Λεπέν είναι μικρότερο κακό μπροστά στον κίνδυνο να αποσπάσει πλειοψηφία ο Μελανσόν. Αν μη τι άλλο, πάντως, η δυναμική που απέκτησε η Νέα Λαϊκή Ένωση συνέβαλε καθοριστικά στην απώλεια της προεδρικής αυτοδυναμίας.
- Το έτερο «άκρο», η Εθνική Συσπείρωση της Λεπέν, όχι μόνο αύξησε θεαματικά τα ποσοστά της, αλλά και κοντράρισε στα ίσα (όπως και ο σχηματισμός του Μελανσόν) τους αντιπάλους της στις μονομαχίες του Β΄ γύρου – κάτι που ήταν απλά αδιανόητο το 2017. Εξέλεξε λοιπόν 89 βουλευτές με 18,7% στον Α΄ γύρο (στην προηγούμενη βουλή είχε μόλις 8 με 13,2%). Η «απρόσμενη» επικράτηση των λεπενιστών σε 89 μονοεδρικές περιφέρειες εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από το γεγονός ότι το λεγόμενο δημοκρατικό τόξο εγκατέλειψε τον «ρεπουμπλικανικό κανόνα», και οι «μετριοπαθείς» ψηφοφόροι συμφώνησαν: έτσι οι λεπενιστές απέσπασαν δεκάδες έδρες στις μονομαχίες με τους «ακροαριστερούς».
- Υπάρχει όμως άλλος ένας λόγος για την ανάδειξη της Εθνικής Συσπείρωσης σε τρίτη κοινοβουλευτική δύναμη: το μεγάλο άχτι των λαϊκών στρωμάτων ενάντια στον Μακρόν. Αυτό έδωσε στη Λεπέν τον βασικό όγκο της κοινοβουλευτικής της εκπροσώπησης, καθώς οι υποψήφιοί της κέρδισαν τις μισές σχεδόν μονομαχίες με υποψηφίους του προεδρικού συνασπισμού [βλ. πίνακα «Οι μονομαχίες»].. Διότι, άπαξ και έσπασε το αντιλεπενικό ταμπού στις μονομαχίες Μελανσόν-Λεπέν, γύρισε μπούμερανγκ ενάντια και στον εμπνευστή αυτής της… μεγαλειώδους τακτικής. Με άλλα λόγια, πολλοί δημοκρατικοί ψηφοφόροι απλώς αγνόησαν την οδηγία «ούτε μία ψήφο στην Λεπέν» όταν απέναντι στον υποψήφιό της βρισκόταν υποψήφιος του Μακρόν.
- Η παραδοσιακή Κεντροδεξιά κατρακύλησε σε σχέση με το 2017, αλλά δεν υπέστη ξανά τον εξευτελισμό των προεδρικών εκλογών. Είναι λοιπόν ευχαριστημένη, κι ας έχασε τη μισή κοινοβουλευτική της δύναμη: οι 64 έδρες που της απέμειναν θα είναι πολύτιμες στον αγώνα για «σταθερότητα». Ήδη ο επικεφαλής των Ρεπουμπλικάνων δήλωσε ότι είναι έτοιμος να στηρίξει «αναγκαία για το έθνος» σχέδια, όπως η αντιδημοφιλής «συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση». Της Κεντροδεξιάς έπεται μια πανσπερμία «διαφόρων», πολλούς από τους οποίους ελπίζει να γοητεύσει ο Μακρόν ώστε να μειώσει το χάσμα που τον χωρίζει από την αυτοδυναμία. Ας σημειωθεί ότι ο ακροδεξιός Ζεμούρ, αφού αποδείχθηκε «αντιπαραγωγικός», χάθηκε κάπου στη διαδρομή…
Ορισμένες γενικότερες σκέψεις
Η ήττα του προεδρικού μπλοκ δεν αποτυπώνεται μόνο στην απώλεια της κοινοβουλευτικής αυτοδυναμίας: σε σύνολο 49 εκατομμυρίων πολιτών με δικαίωμα ψήφου, ο μακρονικός συνασπισμός «Μαζί!» πήρε μόνο 5,8 εκατομμύρια ψήφων στον Α΄ γύρο και 8 εκατομμύρια στον Β΄. Μετά από μεγάλα και παρατεταμένα ξεσπάσματα, όπως αυτό των Κίτρινων Γιλέκων, ήρθαν και οι κάλπες να επιβεβαιώσουν ότι υπάρχει μένος εναντίον του Μακρόν στα λαϊκά στρώματα. Κι ότι η ήδη ισχνή κοινωνική του βάση διαρκώς περιστέλλεται, αυξάνοντας την αβεβαιότητα. Το εκλογικό αποτέλεσμα και οι ευρύτερες κοινωνικές διαθέσεις δεν δίνουν αέρα στον Μακρόν να συνεχίσει τη θύελλα αντιδραστικών «μεταρρυθμίσεων». Πόσο μάλλον που δεν διαφαίνεται εύκολη –και κυρίως βιώσιμη μακροπρόθεσμα– λύση στο πρόβλημα της «κυβερνησιμότητας» [βλ. πλαίσιο «Και τώρα τι;»].
Στην απέναντι πλευρά, τα δύο «άκρα» απέσπασαν ποσοστά και έδρες που δεν αρκούν για το σχηματισμό κυβέρνησης, αλλά περιπλέκουν κι άλλο τα «διαχειριστικά» και στρατηγικά προβλήματα των ελίτ. Τόσο ο Μελανσόν όσο και η Λεπέν μετέφεραν στις κάλπες ένα τμήμα της ογκούμενης λαϊκής δυσαρέσκειας, και μάλιστα σε περίοδο βαθιάς κρίσης και πολεμικών εμπλοκών. Αν και κανένα από αυτά τα 2 μπλοκ δεν κατάφερε να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει όσους θεωρούν πως «η ψήφος μου δεν θα αλλάξει τίποτα».
Πολιτικό εργαστήρι της Ευρώπης
Ο παραπάνω χαρακτηρισμός αποδίδεται κατά καιρούς στη Γαλλία, και τον επιβεβαιώνουν οι «απρόσμενες» εξελίξεις. Διόλου απρόσμενες βέβαια για όσους αποφεύγουν να στρουθοκαμηλίζουν. Διότι μια φιγούρα σαν του Μακρόν, και μια πολιτική σαν αυτή που εφαρμόζει από τότε που πρωτοεκλέχθηκε (και μάλιστα με άρωμα έντονης περιφρόνησης των πληβείων), δεν μπορεί παρά να προκαλούσαν ταραχή σε μια χώρα με μεγάλη παράδοση κοινωνικών εκρήξεων. Οι πάτρωνες του συγκεκριμένου μοντέλου διακυβέρνησης νόμισαν προς στιγμή ότι, χάρη στην επιβολή κατάστασης έκτακτης ανάγκης με πρόσχημα την πανδημία, ξεμπέρδεψαν με την πολλαπλών εκφράσεων λαϊκή διαμαρτυρία. Διαψεύστηκαν, και οι επιπτώσεις ξεπερνούν τα γαλλικά σύνορα.
Η γαλλική περίπτωση δεν δείχνει, όπως λένε ορισμένοι, την «ελπίδα που φέρνει η ενότητα της αριστεράς». Αυτά είναι αστειότητες, και δη θρασείες (αν σκεφτεί κανείς πόσοι εξ αυτών έφτυναν εκεί που σήμερα γλείφουν – να δούμε για πόσο ακόμη). Η γαλλική περίπτωση δείχνει, ατελώς βέβαια, τις δυνατότητες πολιτικοποίησης και έκφρασης της κοινωνικής δυσαρέσκειας στη βάση ενός «εθνικού» σχεδίου που βασίζεται στη σύμπηξη ενός πλατιού κοινωνικού μπλοκ – με προτεραιότητες και ορολογίες πολύ διαφορετικές της παλιάς, απαξιωμένης και θνήσκουσας αριστεράς (δεν είναι τυχαίο ότι ο Μελανσόν στις ομιλίες του δεν χρησιμοποιεί καν τον όρο «αριστερά»).
Η Γαλλία μπαίνει σε περίοδο μονιμότερης αβεβαιότητας, δυσχεραίνοντας και τα φιλόδοξα σχέδια των γαλλικών ελίτ για αναβαθμισμένη διεθνή θέση. Σε εποχή παροξυσμού των αντιπαραθέσεων των Μεγάλων και συνακόλουθης εκποίησης μιας «ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης» που ήδη παρέπαιε, οι βαριές επιπτώσεις της κρίσης και του πολέμου στην καθημερινότητα της λαϊκής πλειοψηφίας περιπλέκουν κι άλλο την κατάσταση. Στην περίπτωση που οι κυβερνώντες επιχειρήσουν να συνεχίσουν «όπως πριν», μπορεί να νοσταλγήσουν την εποχή που είχαν να κάνουν με τα άκακα (και παρ’ όλα αυτά αιματοκυλισμένα) Κίτρινα Γιλέκα.
Ο Μακρόν χρειάστηκε λίγα 24ωρα για να συνέλθει. Κι όταν επιτέλους ξεκίνησε τις διαβουλεύσεις, προκάλεσε αμηχανία στους χειροκροτητές του. Διότι όσα ανακοίνωναν οι συνομιλητές του προέδρου δεν ταίριαζαν με το κυρίαρχο καθησυχαστικό αφήγημα («θα συμπληρώσει τις έδρες που του λείπουν συνεργαζόμενος με τους Ρεπουμπλικάνους ή/και με άλλους βουλευτές, και θα κυβερνήσει “κανονικά”»). Δύο εκ των συνομιλητών, οι πιο… κομβικοί, δηλαδή η Λεπέν και ο κομμουνιστής μεν, σοβαρός δε Ρουσέλ (καμία σχέση με τον ανεύθυνο Μελανσόν), βγαίνοντας από το προεδρικό μέγαρο δήλωσαν το τελευταίο πράγμα που θα περίμενε κανείς: ότι δηλαδή ο Μακρόν τους βολιδοσκόπησε για την πιθανότητα σχηματισμού κυβέρνησης εθνικής ενότητας, α λα Ντράγκι!
Ο Γάλλος πρόεδρος δεν διέψευσε τους συνομιλητές του. Με προχθεσινή του δήλωση επιβεβαίωσε τις «διαρροές», προσθέτοντας όμως πως οι αντιδράσεις των περισσότερων τον έπεισαν ότι μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας δεν είναι «της στιγμής». Σχεδίαζε πράγματι να τεθεί επικεφαλής μιας συγκυβέρνησης και με την επάρατη Λεπέν; Πιθανά αφήνοντας έξω μόνο τον κακότροπο Μελανσόν; (Ήταν ο μόνος που δεν προσήλθε στο Ελιζέ, στέλνοντας στη θέση του έναν νεαρό βουλευτή – ο οποίος του κατέστησε σαφές να μην υπολογίζει στην Ανυπότακτη Γαλλία). Και τώρα τι; Τώρα φαίνονται οι δυσκολίες που κουρελιάζουν τα καθησυχαστικά αφηγήματα και οδηγούν σε «αψυχολόγητες» βολιδοσκοπήσεις.
Οι διαβουλεύσεις συνεχίζονται, πιθανά με επιστροφή σε πιο προσγειωμένους στόχους: σαγήνευση (διάβαζε: εξαγορά) κεντροδεξιών και κεντροαριστερών βουλευτών, και βλέπουμε. Το σίγουρο είναι πως ο βασιλιάς φαίνεται πια όπως πραγματικά είναι: γυμνός. Πνίγεται πράγματι τόσο ώστε να προσπαθεί να σωθεί αρπάζοντας τα μαλλιά των «εχθρών της δημοκρατίας»; Στη σημερινή Γαλλία όλα είναι πιθανά!
Η χρήσιμη αριστερά
Ποιος είπε ότι η αριστερά πνέει τα λοίσθια; Υπάρχει, και αποδεικνύεται πάντα χρήσιμη. Το Γαλλικό Κ.Κ. και ο συμπαθέστατος γραμματέας του, ο Φαμπιέν Ρουσέλ (που στη φωτογραφία δεν κρύβει τη χαρά του για το γεγονός ότι έγινε δεκτός στο Ελιζέ), έχουν βαλθεί να το αποδείξουν. Το έπραξαν καταρχήν στις προεδρικές εκλογές, όπου η αυτόνομη κάθοδος του Ρουσέλ στέρησε από τον Μελανσόν την είσοδο στον Β΄ γύρο. Ας είναι όμως, αφού υπήρχαν «αξεπέραστες προγραμματικές διαφορές». Αμέσως μετά, βέβαια, οι διαφορές ξεπεράστηκαν (μάλλον βοήθησε ο κίνδυνος να βρεθεί το Γαλλικό Κ.Κ. εκτός βουλής για πρώτη φορά στην ιστορία του), και ο Ρουσέλ στοιχήθηκε πίσω από τον Μελανσόν. Δηλαδή, περίπου: δεν έχανε ευκαιρία να διαφοροποιηθεί, χειροκροτούμενος από το «δημοκρατικό τόξο» και τα ΜΜΕ. Όπως την παραμονή του Α΄ γύρου, όταν εκδήλωσε την απαρέσκειά του για το γεγονός ότι ο Μελανσόν «αντέδρασε υπερβολικά» στην εν ψυχρώ δολοφονία μιας νεαρής επιβάτιδας αυτοκινήτου από αστυνομικούς. Όπως και τη βραδιά του Β΄ γύρου, όπου έσπευσε να δηλώσει πως η Νέα Λαϊκή Ένωση «δεν τα κατάφερε», και να ανακοινώσει ότι το Γαλλικό Κ.Κ. θα σχηματίσει ξεχωριστή κοινοβουλευτική ομάδα. Ας αναβαθμιστεί δηλαδή η Λεπέν σε αξιωματική αντιπολίτευση, αρκεί να μας κλείνει το μάτι ο Μακρόν και να αγαλλιάζουν για τη σοβαρότητά μας τα συστημικά ΜΜΕ. Οπότε ναι, η χρήσιμη αριστερά ζει και βασιλεύει. Με ξένα κόλλυβα βέβαια, αλλά τέτοιες λεπτομέρειες δεν επηρεάζουν τους σοβαρούς κομμουνιστές.
Ο Δρόμος για τη Γαλλία εν έτει 2022
► «Μια ακόμη κρίσιμη γαλλική μάχη» (φύλλο 595)
► «Γαλλική κουζίνα» (φύλλο 594)
► «Η γαλλική ελίτ ανησυχεί» (φύλλο 591)
► «Γαλλικοί σπασμοί σε μια ρηγματωμένη Ευρώπη» (φύλλο 589)
► «Προσωρινή ανάσα για τη γαλλική ελίτ» (φύλλο 588)
► «Επιλέγοντας “μικρότερο κακό”» (φύλλο 587)
► «Μια Γαλλία κομμένη στα δύο» (φύλλο 586)
► «Υγειονομική ζώνη» (φύλλο 585)
► «Κρίσιμες αναμετρήσεις σε Ουγγαρία και Γαλλία» (φύλλο 584)
► «Μακρόν ελέω… Πούτιν» (φύλλο 581)
