Ας αφήσουμε τις ντουφεκιές στον αέρα κι ας συζητήσουμε ειλικρινά. Του Ερρίκου Φινάλη
Διάφοροι σύντροφοι (που έχουν μεταξύ τους πολύ διαφορετική αντίληψη για το τι είδους νέο κόμμα χρειάζεται) αναφέρθηκαν, σε διάφορες διαδικασίες του ΣΥΡΙΖΑ, στο παράδειγμα του πορτογαλικού Μπλόκου της Αριστεράς. Έτσι, οι υποστηρικτές του «απαράγραπτου» δικαιώματος ύπαρξης διαφορετικών λιστών στις εσωτερικές εκλογικές διαδικασίες, επικαλούνται ότι αυτό ισχύει και στο Μπλόκο. Από την άλλη, οι υπέρμαχοι της αυτοδιάλυσης των συνιστωσών επικαλούνται το γεγονός ότι οι συνιστώσες που ίδρυσαν το Μπλόκο έχουν αυτοδιαλυθεί.
Δυστυχώς οι περισσότεροι, ηθελημένα ή όχι, βλέπουν το δέντρο και χάνουν το δάσος. Δεν έχουμε εδώ τη δυνατότητα να μπούμε στην ουσία της πολιτικής γραμμής του Μπλόκου, που οπωσδήποτε επηρεάζει το οργανωτικό μοντέλο. Επιπλέον, κρατάμε κατά νου ότι ακόμη και το πιο επιτυχές οργανωτικό μοντέλο δεν προσφέρεται για copy-paste από χώρα σε χώρα. Με αυτές τις απαραίτητες διευκρινίσεις, ας προσπαθήσουμε να διακρίνουμε το δάσος που χάνουν ορισμένοι σύντροφοι: πρόκειται για το γεγονός ότι υπήρξε μια ουσιαστική, ειλικρινής πολιτική συμφωνία διαφορετικών δυνάμεων, η οποία οδήγησε στη γέννηση του Μπλόκου ως ενιαίου κόμματος των μελών του. Από τη στιγμή που επιτεύχθηκε μια τέτοια συμφωνία, εύκολα βρέθηκαν λύσεις και στα υπόλοιπα.
Η ίδρυση του Μπλόκου
Ώς το 1999 ο χάρτης της πορτογαλικής Αριστεράς ήταν αδιατάρακτος: υπήρχε μια σημαντική αριστερή πτέρυγα στο Σοσιαλιστικό Κόμμα, έπειτα το Πορτογαλικό Κ.Κ., και τέλος αρκετές μικρότερες οργανώσεις. Από αυτές, η μοναδική αρκετά ισχυρή ώστε να καταφέρνει κατά καιρούς να εκλέγει βουλευτή ήταν η UDP (Λαϊκή Δημοκρατική Ενότητα), που προερχόταν από το μαρξιστικό-λενινιστικό ρεύμα. Όλος αυτός ο χώρος υπέστη ισχυρό σοκ όταν, στο δημοψήφισμα του 1998 σχετικά με τη νομιμοποίηση των εκτρώσεων, ηττήθηκε απρόσμενα από τη συντηρητική δεξιά. Η Άλντα Σόουζα, σήμερα ευρωβουλευτίνα του Μπλόκου, θυμάται: «Η ήττα στο δημοψήφισμα προκάλεσε έντονες συζητήσεις στο εσωτερικό των τριών οργανώσεων που αργότερα ίδρυσαν το Μπλόκο. Ποια είναι η αξία μιας αριστερής οργάνωσης αν είμαστε ανίκανοι όχι μόνο να σταματήσουμε τις επιθέσεις της άρχουσας τάξης, αλλά να κερδίσουμε έστω ένα δημοψήφισμα για τις εκτρώσεις;»
Σ’ αυτό το κλίμα κρίσης ο Λουίς Φασέντα, γενικός γραμματέας της UDP, πήρε την τολμηρή πρωτοβουλία να επικοινωνήσει με τον ανένταχτο Φερνάντο Ρόζας, που είχε διατελέσει μέλος του Κ.Κ., έπειτα του MRPP (μιας μικρότερης μαοϊκής οργάνωσης), και διατηρούσε καλές σχέσεις με το τροτσκιστικό PSR (Επαναστατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα). Με τη διαμεσολάβησή του πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνάντηση μεταξύ των ηγετών της UDP, του PSR και της «Politica XXI», μιας κίνησης πρώην μελών του Κ.Κ. Δέκα χρόνια μετά, ο Φερνάντο Ρόζας θυμόταν: «Η ιδέα του Φασέντα ήταν πολύ σαφής: Να οικοδομήσουμε ένα νέο πολιτικό σχέδιο, όχι απλά μια εκλογική συμμαχία. Νομίζω ότι καθοριστικός παράγοντας ήταν η πολιτική και προσωπική εμπιστοσύνη που οικοδομήθηκε μεταξύ των ιδρυτικών στελεχών, και η δέσμευση μεταξύ μας ότι το Μπλόκο είναι σημαντικότερη υπόθεση από το άθροισμα των συνιστωσών του».
Οι βασικές αρχές λειτουργίας
Η μεγάλη πλειοψηφία των τριών μελλοντικών συνιστωσών, η καθεμιά σε δική της διαδικασία, υποστήριξε την πρόταση δημιουργίας του Μπλόκου ως ενιαίου κόμματος των μελών του – πράγμα που αμέσως προσέλκυσε και αρκετούς ανένταχτους. Σύμφωνα με το ιδρυτικό ντοκουμέντο, «οι συνιστώσες εξακολουθούν να υφίστανται ως κόμματα όσο το θεωρούν αναγκαίο» (χωρίς όμως ιδιαίτερα προνόμια, και με ατομική ένταξη των μελών τους στο νέο φορέα).
Υπήρχαν κι άλλες προβλέψεις: «Διαφορετικές απόψεις μπορούν να εκφράζονται δημόσια, όχι όμως πριν καταβληθεί κάθε προσπάθεια να υπάρξει κοινή θέση» (στην πράξη, από το 1999 μέχρι σήμερα, δεν υπήρξε ούτε μία φορά δημόσια διαφοροποίηση οιασδήποτε από τις τρεις ιδρυτικές συνιστώσες).
Μια τρίτη πρόβλεψη, που εδώ θα σήκωνε κύματα ιερής αγανάκτησης, ήταν η ποσόστωση 50% για τους ανένταχτους σε όλα τα εκλεγμένα όργανα. Το υπόλοιπο 50% μοιραζόταν εξίσου στις τρεις ιδρυτικές συνιστώσες (ακόμη και σήμερα, που αυτές οι ποσοστώσεις δεν χρειάζονται πλέον και καταργήθηκαν, είναι άγραφος κανόνας ότι οι τρεις έχουν ίσο αριθμό μελών στην εθνική καθοδήγηση).
Ας δούμε τώρα πώς λειτούργησε αυτό το μοντέλο στα 14 χρόνια που μεσολάβησαν, και πιο συγκεκριμένα σε σχέση με τα παραδείγματα που επικαλούνται ορισμένοι σύντροφοι στο ΣΥΡΙΖΑ.
Υπάρχουν ξεχωριστές λίστες στο Μπλόκο;
Βεβαίως, και είναι κατοχυρωμένες καταστατικά ως δυνατότητα έκφρασης διαφορετικών πολιτικών προτάσεων. Μόνο που όσοι αναφέρονται στο συγκεκριμένο παράδειγμα «ξεχνούν» κάτι σημαντικό: από το 1999 μέχρι σήμερα οι ηγεσίες των τριών ιδρυτικών συνιστωσών αποτελούν ένα ενιαίο μπλοκ. Σε όλες τις εσωτερικές διαδικασίες συμμετέχουν με ενιαία λίστα και με ενιαία πρόταση προς τα μέλη του κόμματος (το 80% των οποίων την υποστηρίζουν).
Πέρα από την πλειοψηφία, υπάρχουν άλλες δύο ξεχωριστές «πλατφόρμες»: Η πρώτη είναι μια άλλη τροτσκιστική οργάνωση που «πραγματοποιεί ένα είδος άκομψου εισοδισμού και δεν συμβάλλει στην προώθηση της πολιτικής σκέψης μας», σύμφωνα με τον Φρανσίσκο Λούσα (εκ των βασικών ηγετών του Μπλόκου, προερχόμενο από το PSR). H δεύτερη είναι μια συσπείρωση μικρότερων ομάδων και ακτιβιστών, που κατά καιρούς συνεργάζεται με την πλειοψηφία.
Αυτό είναι κάπως διαφορετικό μοντέλο από το πώς κατανοούν εδώ το ρόλο τους οι υπερασπιστές των «απαράγραπτων» δικαιωμάτων. Και αποδεικνύεται από το γεγονός ότι επί 14 χρόνια οι «μαοϊκοί», οι «τροτσκιστές» και οι «πρώην Κ.Κ.» λειτουργούν ενιαία, ισότιμα και συνεκτικά, δίχως ηγεμονισμούς και ιδιαίτερα σχέδια, συγκροτώντας μια κοινή πλατφόρμα. Ο Λουίς Φασέντα δεν βαριέται να επαναλαμβάνει κάτι που εκφράζει τη συντριπτική πλειοψηφία του Μπλόκου: «Η κακοφωνία δεν έχει καμιά σχέση με τον πλουραλισμό»…
Αυτοδιαλύθηκαν οι συνιστώσες του Μπλόκου;
Για πολλά χρόνια, όχι. Δεν είχαν όμως ανταγωνιστικό ρόλο, αφού το Μπλόκο ιδρύθηκε ως ενιαίο κόμμα μελών, στο οποίο οι συνιστώσες ως τέτοιες δεν είχαν κανένα προνόμιο, και επιπλέον οι ηγεσίες τους λειτουργούν από την αρχή ως ένα ενιαίο συλλογικό κέντρο που υποστηρίζει την ίδια πολιτική γραμμή. Η πρώτη συνιστώσα που αποφάσισε να μετασχηματιστεί σε «πολιτική κίνηση» ήταν η μεγαλύτερη, δηλαδή η UDP, το 2005. Τρία χρόνια αργότερα, τη μιμήθηκαν το PSR και η Politica XXI. Και οι τρεις διατηρούν τα δικά τους ΜΜΕ και πραγματοποιούν σε τακτά χρονικά διαστήματα εσωτερικές διαδικασίες και δημόσιες εκδηλώσεις «χωρίς να ανταγωνίζονται τις πρωτοβουλίες του Μπλόκου», όπως τονίζει η Άλντα Σόουζα.
Και στο θέμα των συνιστωσών, λοιπόν, το πορτογαλικό μοντέλο δεν έχει μεγάλη σχέση με τα «δικά μας»… Αφού η αρχική συμφωνία (που τροφοδοτήθηκε από την ειλικρινή αγωνία όλων για μια αποτελεσματική Αριστερά) τηρείται ευλαβικά, χωρίς κληρονομημένες πρωτοκαθεδρίες και συντροφικά μαχαιρώματα, η ύπαρξη ή όχι συνιστωσών δεν έπαιξε ανασχετικό ρόλο στην ενιαία λειτουργία του κόμματος των μελών. Έτσι, η μετατροπή των συνιστωσών σε πολιτικές κινήσεις έγινε ομαλά και φυσιολογικά, όταν η εμπειρία της πολύχρονης κοινής δουλειάς επιβεβαίωσε ότι «δεν το έχουν πια ανάγκη» να παραμείνουν ως αυτοτελή κόμματα.
_______________________________
Ηθικόν δίδαγμα
Μπορεί κάποιος να συμφωνεί ή να διαφωνεί με τη γραμμή και τη λειτουργία του Μπλόκου. Μπορεί και να απορεί με την παραδοχή ότι «σήμερα ούτε μπορούμε ούτε θέλουμε να αποφασίσουμε ποιος είχε δίκιο και ποιος άδικο τον προηγούμενο αιώνα, διότι έχουμε άλλες προτεραιότητες, που σχετίζονται με όσα καίνε το λαό τώρα» (Ζορζ Κόστα, μέλος της εθνικής καθοδήγησης).
Όμως αυτό που δεν πρέπει να κάνει, είναι να «ξεχνά» το όλο πνεύμα που διαπερνούσε το σχέδιο των Πορτογάλων συντρόφων από την αρχή, για μια Αριστερά που είναι η ίδια παράδειγμα ειλικρίνειας, συλλογικότητας, δημοκρατίας και αγωνιστικότητας. Μια Αριστερά που γυρνάει την πλάτη στη μικροπολιτική και στο δογματισμό, επειδή φιλοδοξεί να ανατρέψει τους «παγιωμένους» συσχετισμούς και να υπηρετήσει αποτελεσματικά τη μεγάλη λαϊκή πλειοψηφία.
Εμείς, το εννοούμε ότι αγωνιούμε να δουλέψουμε μαζί για να υπηρετήσουμε το λαό μας και να υλοποιήσουμε μια πολιτική διεξόδου για τη χώρα; Χωρίς τρικλοποδιές και υποκρισίες, χωρίς κρυφά σχέδια και κόμματα μέσα στο κόμμα, χωρίς διαχωρισμό σε αριστοκράτες και πληβείους, χωρίς μηχανισμούς που χειραγωγούν και προαποφασίζουν, χωρίς δεύτερες και τρίτες σκέψεις; Ή όχι;
