Συνέντευξη του Απόστολου Καψάλη, ειδικού ερευνητή του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ
στον Παύλο Δερμενάκη
Ανάγλυφη εικόνα της ζούγκλας που επικρατεί στην αγορά εργασίας και του μέλλοντος που διαγράφεται ζοφερό παρουσιάζει στον Δρόμο ο ειδικός ερευνητής Απόστολος Καψάλης, του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ.
Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι η κατάσταση στην αγορά εργασίας βελτιώνεται. Πόσο αυτό ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα;
Δύο εισαγωγικές παρατηρήσεις. Πρώτο, η κατάσταση στην αγορά εργασίας επιδεινώνεται, δεν βελτιώνεται. Δεύτερο, τα χειρότερα είναι μπροστά μας, δεν είναι πίσω μας. Δυστυχώς τα νούμερα, αλλά και οι ποιοτικές αναλύσεις επιβεβαιώνουν και τις δύο αυτές εκδοχές. H κατάσταση είναι τραγική στην αγορά εργασίας.
Πρώτο, υπάρχει πολύ μεγάλη αδήλωτη εργασία και παραβατικότητα σε πολύ σημαντικά μεγέθη τα οποία δεν έχουν μετρηθεί.
Δεύτερο, υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός εργαζομένων οι οποίοι δεν καλύπτονται από συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Να σημειώσουμε εδώ ότι από τις 200 κλαδικές συμβάσεις που υπήρχαν πριν από το 2010, σήμερα διατηρούνται μόλις και μετά βίας 16. Άρα μέσα από αυτές τις διαδικασίες έχουμε μία έμμεση φτωχοποίηση εργαζομένων οι οποίοι ολοένα και περισσότερο υπάγονται στους κατώτατους μισθούς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα:
– 500.00 ημιαπασχολούμενοι ιδιωτικοί υπάλληλοι, αμείβονται καθαρά με λιγότερο από το ελάχιστο επίδομα ανεργίας, που ανέρχεται στα 360 ευρώ.
– 343.760 εργαζόμενοι αμείβονται με μηνιαίους μισθούς από 100 έως και 400 ευρώ μεικτά.
– 126.956 εργαζόμενοι αμείβονται με μικτό μηνιαίο μισθό έως 100 ευρώ.
Τρίτο, το φαινόμενο της απλήρωτης εργασίας έχει λάβει εκπληκτικές διαστάσεις. Μεγάλο ποσοστό εργαζομένων δεν αμείβεται για την εργασία του από έναν έως 14-15 μήνες. Όταν μια επιχείρηση αρχίζει και καθυστερεί 2, 3, 4, 5 μήνες αποδοχές από την εμπειρία συμπεραίνεις ότι η κατάσταση αυτή δεν αντιστρέφεται πλέον.
Συνεπώς η κατάσταση είναι πολύ άσχημη, έχει χειροτερέψει και επιπλέον είναι σαφές ότι δεν μπορούν να ψηφιστούν νόμοι οι οποίοι να βελτιώνουν την αγορά εργασίας. Σύμφωνα με το Μνημόνιο απαγορεύεται κάτι τέτοιο ενώ οι συνεχείς απαιτήσεις των δανειστών, είναι για μεγαλύτερη επιδείνωση. Ένα από τα αγκάθια της 2ης αξιολόγησης είναι ως γνωστόν τα εργασιακά.
Κύριο επιχείρημά της κυβέρνησης είναι η καταγεγραμμένη μείωση της ανεργίας. Μάλιστα η αρμόδια υπουργός επαίρεται για τις 100.000 νέες θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν το 2016.
Δυστυχώς τέταρτο στοιχείο επιδείνωσης της κατάστασης στην αγορά εργασίας, είναι ότι πλέον έχουμε εγκαταλείψει οριστικά την προοπτική να δουλέψει ένας εργαζόμενος με τυπική εργασιακή σχέση, με σταθερό ωράριο, με αξιοπρεπή αμοιβή. Πάνω από 55% από αυτές τις νέες θέσεις εργασίας, με τάσεις ανόδου τους τελευταίους μήνες, αφορούν σε μερική και εκ περιτροπής εργασία. Υπάρχουν δηλαδή νέες προσλήψεις, αλλά από αυτές το μεγαλύτερο μέρος αφορά σε ευέλικτες εργασιακές σχέσεις. Και αυτό πλέον γίνεται κανόνας.
Άρα παγιώνεται μία κατάσταση, σύμφωνα με την οποία μπορεί να βρίσκεις δουλειά, μπορεί να μειωθεί λίγο η ανεργία, χωρίς κανονική εργασιακή σχέση. Ξέχασε το 8ωρο, θα είναι μερική απασχόληση, ξέχασε ακόμα και τη μερική εργασία, θα είναι εκ περιτροπής εργασία, προσωρινή σχέση εργασίας ή μπλοκάκια.
Όσον αφορά την καταγραφή της μείωσης της ανεργίας. Το να μοιράζεις μία θέση εργασίας σε δύο, δεν είναι μείωση της ανεργίας. Το να δουλεύουμε όλοι 4 και 5 ώρες για να εμφανιζόμαστε εργαζόμενοι, ούτε αυτό είναι μείωση της ανεργίας. Αν ορίσουμε την ανεργία μόνο μέσα από τέτοιας ποιότητας στατιστικούς όρους, όπως γίνεται από την Ε.Ε. και την ΕΛΣΤΑΤ, θα έχουμε κι άλλη τυπικά μείωση της ανεργίας. Όμως για τι θέσεις εργασίας μιλάμε; Υπάρχουν πάρα πολλοί εργαζόμενοι οι οποίοι εμπίπτουν στα προγράμματα τα οποία επίσης είναι μερική απασχόληση, προσωρινή κλπ. Άρα πρέπει να ορίσουμε και να επαναπροσδιορίσουμε τι θα πει ανεργία και εργασία, γιατί έχουμε λίγο μπερδέψει τις έννοιες.
Έστω με αυτήν τη μείωση της ανεργίας ποιες είναι οι προοπτικές για τους εργαζόμενους;
Ακόμα και με τους ισχυρισμούς της κυβέρνησης ότι μειώνεται η ανεργία, είναι μία πάρα πολύ μικρή μείωση με τη βεβαιότητα ότι για πάρα πολλά χρόνια η όποια ανάκαμψη –αν υπάρξει– θα είναι με ανεργία που θα κυμαίνεται κοντά στο 20% και με τους όρους εργασιακών σχέσεων που ήδη περιγράψαμε ή ακόμα χειρότερους.
Είπα ότι τα χειρότερα είναι μπροστά μας. Στις αρχές της κρίσης, ακόμα και οι αστοί οικονομολόγοι υποστήριζαν την άποψη ότι με την καταστροφή που έχει επέλθει στη χώρα σε επίπεδο παραγωγικής λειτουργίας, στα οικονομικά και στα δημοσιονομικά, αν υπάρξει κάποτε μια ανάκαμψη, θα είναι άνεργη ανάκαμψη. Η έννοια της άνεργης ανάκαμψης επισημοποιείται πλέον. Υπάρχει κάποια οριακή βελτίωση, για την οποία πανηγυρίζει η κυβέρνηση, αλλά αυτή δεν αντικατοπτρίζεται στην ουσιαστική μείωση της ανεργίας. Σε κάθε περίπτωση με τους τρέχοντες ρυθμούς μείωσης της ανεργίας για να φτάσουμε στα επίπεδα του 2008 θα χρειαστούμε περίπου 20 χρόνια!
Πρόσφατα, με τον νέο ασφαλιστικό νόμο έγιναν τεράστιες αλλαγές που επηρεάζουν και τις εργασιακές σχέσεις. Ποιες θα είναι οι εξελίξεις;
Κατ’ αρχήν πρέπει να αποτυπωθεί εντός του 2017 η ζημιά που θα επιφέρει από δω και πέρα, προοδευτικά, η εφαρμογή του νόμου Κατρούγκαλου στην επιδείνωση των εργασιακών σχέσεων. Αναμένεται έκρηξη ευέλικτων εργασιακών σχέσεων και αδήλωτης εργασίας. Με το νέο ασφαλιστικό και ο πολύ μικρός εργοδότης, που θέλει να κρατήσει μία νομιμότητα στην αγορά, θα είναι πάρα πολύ δύσκολο να επιβιώσει με το νέο φορολογικό και ασφαλιστικό καθεστώς, πόσο μάλλον οι νέοι σε ηλικία εργαζόμενοι, αυτοί που εργάζονται με μπλοκάκι και οι οποίοι πλέον είναι στο έλεος του Θεού. Το νέο ασφαλιστικό είναι βαθιά αντεργατικό καθώς, πέρα από τις συνέπειες που θα έχει στο καθ’ αυτό ασφαλιστικό σύστημα και στη βιωσιμότητά του, θα επιδεινώσει την κατάσταση στην αγορά εργασίας, καθώς θα απομακρύνει την προοπτική για αξιοπρεπή συνταξιοδότηση στους ίδιους τους εργαζόμενους., Πολλοί πλέον θα αναζητούν τρόπους να εισφοροδιαφεύγουν και βεβαίως δεν θα μπορέσει πλέον να πείσει κανείς την εργοδοτική πλευρά να συγχρωτιστεί με το νέο ασφαλιστικό. Χαρακτηριστική περίπτωση τα μπλοκάκια, με τα οποία μετακυλίεται όλο το βάρος της ασφάλισης στους δήθεν ελεύθερους επαγγελματίες.
Ποιες είναι οι διαθέσεις των εργαζομένων για να αντιμετωπίσουν αυτήν τη ζοφερή κατάσταση;
Δυστυχώς αυτή η άσχημη συνολικά κατάσταση στις εργασιακές σχέσεις έχει παγιωθεί. Ειδικά τα δύο τελευταία χρόνια, έχει να κάνει με την εγκατάλειψη της κανονικής εργασιακής σχέσης, την επέκταση και την επέλαση της παραβατικής εργασίας και της ευέλικτης απασχόλησης. Αυτό σημαίνει αυτόματα φτωχοποίηση των εργαζομένων και υποβάθμιση των εργασιακών τους σχέσεων και της ποιότητας εργασίας μέσα στους χώρους δουλειάς. Υποχωρεί δηλαδή η δημοκρατία, η αξιοπρέπεια, η κανονική αμοιβή σε βάρος αυτής της εργασιακής ζούγκλας. Παράλληλα έχει εγκαταλειφθεί και το πολιτικό όραμα της ανατροπής αυτών των καταστάσεων, με αποτέλεσμα να μειώνεται και η διάθεση του εργαζόμενου να καταγγείλει αυτήν τη σύμβαση εργασίας, να οργανωθεί, να αντιδράσει, να αρνηθεί. Αποτέλεσμα είναι να επεκτείνονται πάρα πολλές εκδοχές. Είδαμε προχθές ότι κάποιοι εργαζόμενοι πληρώνονται με κουπόνι, βλέπουμε μονίμως ζητήματα εργατικών ατυχημάτων και επιδείνωσης των εργασιακών σχέσεων στο επίπεδο της υγείας και της ασφάλειας. Άρα λοιπόν οι παραβατικοί εργοδότες καταλαβαίνουν ότι δεν θα ανατραπεί αυτή η κατάσταση, το ίδιο καταλαβαίνουν και οι εργαζόμενοι, οι μεν πρώτοι αξιοποιούν αυτό το κλίμα για να επιβάλλουν τις δικές τους εργασιακές σχέσεις στο χώρο εργασίας, οι δε εργαζόμενοι αποφεύγουν πλέον να καταγγέλλουν ή αποφεύγουν να δραστηριοποιούνται απέναντι σ’ αυτή την κατάσταση. Αυτό είναι πάρα πολύ άσχημο σε συνδυασμό και με την υποχώρηση της πολιτικής προοπτικής να αντιστραφούν αυτά τα φαινόμενα.
