Η διαρκής πολιτική και επιστημονική μάχη για τον έλεγχο και τη διάδοση της γνώσης
Η γνώση και η διαχείρισή της, πάντα, αποτελούσε και αποτελεί κρίσιμο και πολύπλοκο πολιτικό αλλά και επιστημονικό εγχείρημα. Από τις αρχαίες βιβλιοθήκες μέχρι και τους εγκυκλοπαιδιστές του Διαφωτισμού και από εκεί μέχρι τα σημερινά συστήματα διαχείρισης εταιρικής γνώσης (knowlledge management) και την Wikipedia, η γνώση αλλά και η μέθοδος παραγωγής και διαχείρισής της καθορίστηκε- αλλά και καθόρισε σε πολύ μεγάλο βαθμό το εκάστοτε πολιτικό σύστημα.
Βιβλιοθήκες και εγκυκλοπαίδεια
Η ιδέα της συλλογής της γνώσης όλου του κόσμου σε μια κοινή στέγη ανάγεται στην αρχαία Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου, ως αποτέλεσμα φωτισμένων ηγεμόνων που αντιλήφθηκαν την τεράστια σημασία της συλλογής αλλά και του ελέγχου της επιστημονικής – και όχι μόνο γνώσης. Πολλοί συγγραφείς της αρχαιότητας, όπως π.χ. ο Αριστοτέλης, προσπάθησαν να γράψουν ευρέως για όλη την ανθρώπινη γνώση. Ο σημαντικότερος, πιθανώς, από αυτούς τους πρώιμους εγκυκλοπαιδιστές ήταν ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος του 1ου μ.Χ. αιώνα, που έγραψε το Naturalis Historia (Φυσική Ιστορία), ένα 37τομο έργο περί του φυσικού κόσμου, ιδιαίτερα δημοφιλές στη Δυτική Ευρώπη, για ένα μεγάλο μέρος της μεσαιωνικής εποχής.
Ο Κινέζος αυτοκράτορας Γιονγκλί της δυναστείας των Μινγκ επέβλεψε τη σύνθεση της εγκυκλοπαίδειας Γιονγκλ, μιας δηλαδή από τις μεγαλύτερες εγκυκλοπαίδειες της ιστορίας, η οποία ολοκληρώθηκε το 1408 και συνίστατο σε 11.000 χειρόγραφους τόμους, από τους οποίους μόνον 400 υπάρχουν σήμερα. Τα πρώιμα έργα της ισλαμικής φιλοσοφίας στον Μεσαίωνα περιλάμβαναν έργα που σχετίζονταν με την εγκυκλοπαιδική γνώση και υπήρξε ευρύτατη ανάπτυξη αυτού που αποκαλούμε σήμερα επιστημονική, ιστορική μέθοδος και παραπομπή ή μνεία. Ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα περιλαμβάνονται η Εγκυλοπαίδεια της Επιστήμης του Αμπού Μπακρ αλ-Ραζί (Razi|Abu Bakr al-Razi), το Μουτατζιλίτ του Αλ-Κίντι (Al-Kindi), καθώς και η ιατρική εγκυκλοπαίδεια του Ιμπν Σινά, έργο αναφοράς επί αιώνες. Οι συγκεκριμένοι λόγιοι άσκησαν σημαντική επίδραση στις μεθόδους έρευνας και δημοσίευσης, οφειλόμενη εν μέρει στην ισλαμική πρακτική του ιζνάντ, που έδινε έμφαση στην έρευνα των πηγών και τη σκεπτικιστική αναζήτηση.
Ωστόσο, όλα αυτά τα έργα σπάνια ήταν διαθέσιμα στο ευρύ κοινό. Τα χρησιμοποιούσαν εκείνοι που εξειδίκευαν τη γνώση παρά εκείνοι που την ασκούσαν στην πράξη, με κάποιες εξαιρέσεις στην ιατρική.
Μία σημαντική αλλαγή στο προηγούμενο μοντέλο έφερε το κίνημα του Διαφωτισμού το 17ο αιώνα στη Γαλλία, με τους Εγκυκλοπαιδιστές. Αυτό το κίνημα παίρνει ως θεμέλιο την ιδέα πως υπάρχει μία και μοναδική επιστημονική και ηθική αρχιτεκτονική της γνώσης, μια κατασκευή της οποίας η πραγματοποίηση θα ήταν ένα μέσο απελευθέρωσης του ανθρώπου. Ο φιλόσοφος Ντενί Ντιντερό και ο μαθηματικός Ζαν Ντ’ Αλαμπέρ εξέδωσαν το 1751 την Εγκυκλοπαίδεια ή Λεξικό αλφαβητικά ταξινομημένο των τεχνών και των επαγγελμάτων (γαλλ. Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des arts et métiers). Όποια και αν ήταν η συμβολική δύναμη του έργου των δύο αυτών Εγκυκλοπαιδιστών, η διάδοση της γνώσης δεν ήταν κατόρθωμα μόνο δικό τους: η διαδικασία της διάδοσης νέων ιδεών και γνώσεων διευρύνθηκε από την τεχνική πρόοδο της διάδοσης των πληροφοριών, καθώς από το βιβλίο πέρασαν στην εφημερίδα και από εκεί στον Τύπο γενικότερα και σήμερα, πια, στο Διαδίκτυο. Σε ό,τι αφορά στην επικοινωνία, όμως, από την περίοδο του Διαφωτισμού μέχρι και σήμερα, όλα τα θεσμοθετημένα μέσα και φορείς επικοινωνίας προσπαθούν να μονοπωλούν τη γνώση με τη γραφειοκρατία και τη λογοκρισία, αλλά ταυτόχρονα πολιορκούνταν και από άτομα που λειτουργούσαν έξω από το σύστημα. Σε ό,τι όμως αφορά στο ιδεώδες του Διαφωτισμού, την «πολιτεία των γραμμάτων» που είναι ανοιχτή για όλους, που δεν γνωρίζει εθνικά ή άλλα όρια και που δεν αστυνομεύεται, ένας κόσμος ισότητας όπου μπορεί ο καθένας να αποδείξει την αξία του ως συγγραφέας αλλά και να συμμετάσχει ως αναγνώστης, αυτό παρέμεινε ζωντανό μέχρι και σήμερα. Και έτσι φτάνουμε στην Βικιπαίδεια (wikipedia).
Βικιπαίδεια και το σύγχρονο κίνημα του Διαφωτισμού
Το σύνθημα της Βικιπαίδειας είναι «η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια που καθένας μπορεί να επιμεληθεί», και περιγράφεται από τον ιδρυτή της Τζίμι Γουέιλς ως «προσπάθεια να δημιουργηθεί και να διανεμηθεί μια ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια της υψηλότερης δυνατόν ποιότητας σε κάθε μεμονωμένο πρόσωπο στον πλανήτη, στη γλώσσα του». Η Βικιπαίδεια αναπτύσσεται στον ιστοχώρο www.wikipedia.org, που χρησιμοποιεί έναν τύπο λογισμικού του Διαδικτύου που ονομάζεται «wiki». H Βικιπαίδεια, όπως και η Nupedia (άλλο ένα σχέδιο ελεύθερης και δωρεάν εγκυκλοπαίδειας), υποστηρίζεται από τον υπέρμαχο του ελεύθερου και δωρεάν λογισμικού Ρίτσαρντ Στόλμαν και το Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού. Ο Στόλμαν είναι ένας από τους ανθρώπους που μίλησε για τη χρησιμότητα μιας «ελεύθερης και δωρεάν οικουμενικής εγκυκλοπαίδειας» πριν από την ίδρυση των Wikipedia και Nupedia.
H Βικιπαίδεια, σήμερα, αναπτύσεται σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Η αγγλόφωνη έκδοσή της απαριθμεί σήμερα περίπου 3.300.000 λήμματα, ενώ η αντίστοιχη ελληνόφωνη 51.000 λήμματα
Υπάρχουν τρία κύρια χαρακτηριστικά του σχεδίου Βικιπαίδεια, τα οποία σε συνδυασμό ορίζουν τον ιστό του στο Διαδίκτυο και το κάνουν μοναδικό:
•Πρώτο και σπουδαιότερο, το σχέδιο Βικιπαίδεια είναι ενσυνείδητα μία εγκυκλοπαίδεια. Αυτό σημαίνει ότι καλύπτει την ανθρώπινη γνώση σε βάθος και εύρος. Δεν είναι λεξικό, διαδικτυακός τόπος συζήτησης ή άλλο παρεμφερές, παρά το γεγονός ότι αυτά τα στοιχεία συνυπάρχουν ενσωματωμένα εντός της Βικιπαίδεια.
• Το σχέδιο Βικιπαίδεια, ουσιωδώς και ενσυνείδητα, επιτρέπει στο κοινό τη συγγραφή και διόρθωση οποιασδήποτε σελίδας. Η Βικιπαίδεια είναι η πρώτη σοβαρή γενική εγκυκλοπαίδεια που φτιάχτηκε με τη χρήση του συστήματος wiki. Μολονότι η Βικιπαίδεια έχει μεταβληθεί αρκετά σε σχέση με την αρχική ιδέα που περιβάλλει τα WikiWikiWebs, έτσι ώστε να δημιουργηθεί μία εγκυκλοπαίδεια, συνεχίζει να διατηρεί την ιδέα τής από κοινού διαχείρισης και δημιουργίας που συναντάται σ’ αυτά.
• Επίσης, ουσιώδες, για το σχέδιο Βικιπαίδεια και την επιτυχία του, είναι το γεγονός ότι είναι ανοιχτού περιεχομένου. Στα ανοιχτού περιεχομένου κείμενα και μέσα δίδεται η άδεια των πνευματικών δικαιωμάτων στο ευρύ κοινό, επιτρέποντας στον καθένα να αναδιανέμει και να αλλάζει το περιεχόμενο χωρίς χρέωση και με την εγγύηση ότι κανένας δεν θα απαγορεύσει το δικαίωμα εισόδου σε τροποποιημένες εκδόσεις του περιεχομένου. Οι συμμετέχοντες, καταλαβαίνοντας ότι η προσπάθειά τους θα διανέμεται ελεύθερα και δωρεάν, αποκτούν το κύριο κίνητρο για να συμμετάσχουν.
Οι συμμετέχοντες στη Βικιπαίδεια, από κοινού, ακολουθούν και επιβάλλουν ορισμένους βασικούς και κοινά συμφωνημένους κανόνες που είναι απαραίτητοι για τη διατήρηση της ομαλής και δημιουργικής λειτουργίας του σχεδίου Wikipedia. Εξαιτίας του τεράστιου αριθμού των συμμετεχόντων όλων των ιδεολογιών και εθνικοτήτων, η Βικιπαίδεια είναι αφοσιωμένη στο να εκθέτει τα άρθρα της όσο πιο αμερόληπτα γίνεται. Ο σκοπός δεν είναι να εκτεθούν άρθρα από μία «αντικειμενική» οπτική γωνία -αυτή είναι μια κοινή παρανόηση του κανόνα- αλλά η δίκαιη και αμερόληπτη παρουσίαση όλων των απόψεων επί ενός θέματος.
Η Βικιπαίδεια αντιστοιχεί επί της αρχής στην «Εγκυκλοπαίδεια». Και εκείνη είχε γραφεί από μια πολυπληθή ομάδα ανθρώπων με σκοπό τον εκδημοκρατισμό της γνώσης. Με τη Βικιπαίδεια, όμως, ο εκδημοκρατισμός αυτός επιτυγχάνεται σε μεγαλύτερη κλίμακα και από την ελεύθερη συμμετοχή στην παραγωγή αλλά και στη διάδοση της γνώσης.
Η τεχνολογία wiki αλλά και η κουλτούρα συμμετοχής που διαμορφώθηκε από την πολύ πετυχημένη προσπάθεια της Βικιπαίδεια δεν ήταν δυνατόν να μην εμπνεύσει και ορισμένα τμήματα της Αριστεράς. Wikis βρίσκονται ήδη σε χρήση για τη συνδιαμόρφωση πολιτικών θέσεων ή κειμένων από συμμετέχοντες σε συλλογικότητες κυρίως της Αριστεράς, επιτρέποντας ή διευκολύνοντας σε ορισμένες περιπτώσεις, την εφαρμογή στην πράξη αμεσοδημοκρατικών κανόνων λειτουργίας τους. Η πρώτη επιτυχημένη προσπάθεια χρήσης της τεχνολογίας wiki στην Ελλάδα έγινε από δυνάμεις του ΣΥΡΙΖΑ το 2009, με τη συν-διαμόρφωση ενός σχεδίου Εσωτερικού Κανονισμού του ΣΥΡΙΖΑ πριν από την 3η Πανελλαδική του Συνδιάσκεψη (https://dosepasaorganotika.pbworks.com/)
Ομάδα ερυθρόδερμων
