H Οκτωβριανή επανάσταση του 1917 δημιούργησε ένα κλίμα μεγάλης ανησυχίας σε όλο το κατεστημένο ανά τον κόσμο της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου. Ιδιαίτερα το σύνθημα υπέρ της παγκόσμιας επανάστασης του Λένιν για την ανατροπή των κυρίαρχων τάξεων προκάλεσε ένα βαθύ σκεπτικισμό. Η νικήτρια Entente του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Αγγλία, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, εισέβαλαν στη Ρωσία για να ανατρέψουν το νέο καθεστώς των μπολσεβίκων χωρίς όμως να το πετύχουν. Αυτή η εχθρότητα, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, συνεχίστηκε κατά την περίοδο του μεσοπολέμου απέναντι στη Σοβιετική Ένωση. Το 1938, η ειδική επιτροπή για τις αντιαμερικανικές δραστηριότητες της Βουλής των αντιπροσώπων των ΗΠΑ επισήμανε την πλατιά κομμουνιστική διάβρωση της αμερικανικής ζωής. Η άνοδος του Χίτλερ στη Γερμανία και του Μουσολίνι στην Ιταλία περιέπλεξε κάπως τα πράγματα δεδομένου ότι οι δύο αυτές χώρες παράλληλα με την εκμηδένιση της Σοβιετικής Ένωσης επιθυμούσαν να επιβάλλουν και την αναδιανομή υπέρ αυτών του παγκόσμιου πλούτου σε βάρος συγκεκριμένων ιμπεριαλιστικών χωρών όπως ήταν η Αγγλία, η Γαλλία και άλλες εκείνης της εποχής.
Έτσι, μετά τη γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση, σχηματίσθηκε μια προσωρινή συμμαχία αντιτιθέμενων δυνάμεων που ονομάσθηκε αντιχιτλερική συμμαχία και την συναποτέλεσαν δύο μεγάλες καπιταλιστικές χώρες, η Αγγλία και οι ΗΠΑ μαζί μ’ έναν πρώην θανάσιμο αντίπαλό τους, τη Σοβιετική Ένωση. Μετά τη νίκη της αντιχιτλερικής συμμαχίας, ο προσωρινός στη διάρκεια του πολέμου συμβιβασμός και η λυκοφιλία κατέρρευσαν.
Ο κύριος αντίπαλος
Για την Αγγλία και τις ΗΠΑ ο κύριος αντίπαλος ξανάγινε η Σοβιετική Ένωση και η πολιτική της ιδεολογία που είχε επεκτείνει σημαντικά την επιρροή της μεταπολεμικά. Σ’ αυτή τη νέα διεθνή αντιπαράθεση όπου της μίας πλευράς ηγήθηκαν οι ΗΠΑ, οι παλιοί συνεργάτες του Άξονα -εφόσον αποδέχονταν την αμερικανική ηγεμονία- θα έπαιρναν συγχωροχάρτι και θα χρησιμοποιούνταν στο νέο αντικομμουνιστικό αγώνα. Έτσι και έγινε. Υπάρχει μια σειρά παραδειγμάτων, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, της νέας συμμαχίας και συνεργασίας των πρώην ναζιστών με τον δυτικό κόσμο.
Στην Ελλάδα, αυτή η συνεργασία με τον δωσιλογικό κόσμο, με πρωτοβουλία των Άγγλων, πήρε σάρκα και οστά με τον επανεξοπλισμό των Ταγμάτων Ασφαλείας που κρατούνταν ή είχαν μεταφερθεί στην Αθήνα στη διάρκεια των Δεκεμβριανών. Πιθανόν στην Ελλάδα να τιμωρήθηκαν οι λιγότεροι δωσίλογοι συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, η ατιμωρησία και η επακολουθήσασα συνεργασία ή ανοχή για τους πρώην ναζιστές και φασίστες ήταν γενικά η νέα κατευθυντήρια γραμμή των ηγέτιδων δυνάμεων του δυτικού κόσμου.
Βέβαια, σ’ ένα ορισμένο αριθμό δικών, καταδικάστηκε ένας μικρός αριθμός των πλέον επιφανών ναζιστών ή δωσιλόγων, όμως, αρκετά σύντομα, οι διώξεις σταμάτησαν και επικράτησε η διακριτική συνεργασία στον αγώνα εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης και των φίλων της που πρέσβευαν μία αντίθετη ιδεολογία. Ο Γερμανός Ράινχαρτ Γκέλεν περιγράφει στις αναμνήσεις του πώς από το κατασκοπευτικό επιτελείο του Χίτλερ παραδόθηκε στους Αμερικανούς και πέρασε αργότερα υπό τις διαταγές της CIA συστήνοντας ένα από τα μεγαλύτερα κατασκοπευτικά δίκτυα, στοχεύοντας στην ανατολική Ευρώπη, και την Ανατολική Γερμανία κυρίως, επανδρωμένο μεταξύ άλλων από πρώην άνδρες των Ες-Ες και της Γκεστάπο.
Γραμμή Τσόρτσιλ
Στις 17 Απριλίου 1945, οι Times του Λονδίνου έκαναν κριτική κατά της άκρας Δεξιάς στην Ελλάδα που σύμφωνα με πληροφορίες ετοίμαζε πραξικόπημα για την επιβολή δικτατορίας και σύντομη επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου Β΄. Ο σερ Ορμ Σάρτζεντ, ανώτερο στέλεχος του Φόρειν Όφις, με τον τίτλο του αναπληρωτή υφυπουργού, ρώτησε τον Λίπερ, Βρετανό πρεσβευτή στην Ελλάδα, αν η Βρετανία μπορούσε να εμποδίσει τους εξτρεμιστές και των δύο πλευρών. Ένας τρόπος που ενδεικνυόταν για τη χαλιναγώγηση των εξτρεμιστών της Δεξιάς ήταν να πειστεί η ελληνική κυβέρνηση να αναλάβει πιο δραστικά μέτρα εναντίον των πρώην δωσιλόγων. Ο Σάρτζεντ επίσης τόνισε προς τον Λίπερ ότι σε κάθε ευκαιρία έπρεπε να διευκρινίζει ότι η βρετανική κυβέρνηση θεωρούσε τη βοήθεια προς τον εχθρό πολύ χειρότερη από τη συμμετοχή στο ΕΑΜ. Ο Σάρτζεντ δεν ήταν καθόλου ικανοποιημένος από τις εκκαθαρίσεις που είχαν γίνει στη χωροφυλακή και τις άλλες κρατικές υπηρεσίες που κατά τη γνώμη του ήταν πολύ επιφανειακές.
Οι υποδείξεις του Σάρτζεντ δεν άρεσαν καθόλου στον Τσόρτσιλ που αναγκάστηκε να παρέμβει. Και ο Βρετανός πρωθυπουργός σημείωσε για τον Σάρτζεντ: «Δεν συμφωνώ καθόλου με την τελευταία σου παράγραφο. Νομίζω ότι οι δωσίλογοι στην Ελλάδα, σε πολλές περιπτώσεις, έκαναν ό,τι καλύτερο μπορούσαν για να προφυλάξουν τον ελληνικό πληθυσμό από τη γερμανική καταπίεση. Τουλάχιστον, δεν έκαναν τίποτα για να εμποδίσουν την είσοδο των απελευθερωτικών δυνάμεων, ούτε έδωσαν οποιαδήποτε υποστήριξη στα σχέδια του ΕΑΜ. Οι κομμουνιστές είναι ο κύριος αντίπαλος. Αν και η τιμωρία των επιφανών φιλογερμανών συνεργατών θα πρέπει να γίνει με ένα νόμιμο και αυστηρό τρόπο, ειδικότερα αν ενέχονται στην προδοσία νομιμοφρόνων Ελλήνων. Δεν πρέπει να υπάρξει ζήτημα επαύξησης των ποινών εναντίον των δωσιλόγων με σκοπό να κερδηθεί η επιδοκιμασία των κομμουνιστών. Η πολιτική μας είναι το δημοψήφισμα μέσα σε τρεις ή τέσσερις μήνες και η αδιάλλακτη εχθρότητα προς τους κομμουνιστές όποια κι αν είναι η τακτική τους».
Στις εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946, πρώτη αναδείχθηκε, κερδίζοντας την απόλυτη πλειοψηφία, η Ηνωμένη Παράταξη Εθνικοφρόνων της οποίας κεντρικός κορμός ήταν το φιλοβασιλικό Λαϊκό Κόμμα. Υπουργός Στρατιωτικών ανέλαβε ο Πέτρος Μαυρομιχάλης και τη διεύθυνση του γραφείου του νέου υπουργού ανέλαβαν δύο ηγετικά στελέχη του ΙΔΕΑ, οι ταγματάρχες Γεώργιος Καραγιάννης και Ιωάννης Καραμπότσιος. Η στιγμή είχε φτάσει για να λυθεί και το πρόβλημα των αξιωματικών των Ταγμάτων Ασφαλείας. Το καλοκαίρι του 1946, οι δύο εκπρόσωποι του ΙΔΕΑ στο υπουργείο Στρατιωτικών συνέταξαν διαταγή του υπουργού που υπέγραψε προθύμως ο Μαυρομιχάλης βάσει της οποίας «η συγκροτηθείσα υπό της προηγουμένης κυβερνήσεως επιτροπή καταρτισμού δικογραφιών κατά των υπηρετησάντων αξιωματικών εις τα Τάγματα Ασφαλείας» διελύετο και διετάσσετο «η χρησιμοποίησις των εις τον ενεργόν στρατόν βάσει των ικανοτήτων των». Ειδική μέριμνα ελήφθη «δια τους τελούντες εν υποδικία αξιωματικούς που εκατηγορούντο δια φόνους». Με βάση τη διαταγή αυτή, σύμφωνα με έναν εκ των αρχηγών του ΙΔΕΑ, τον Γεώργιο Καραγιάννη, «δεν θα προεφυλακίζοντο υπό των εισαγγελικών αρχών, αλλά παρά των στρατιωτικών μονάδων όπου υπηρετούσαν. Έτσι, οι κατηγορούμενοι αξιωματικοί των Ταγμάτων Ασφαλείας παραμένοντες εις τας μονάδας των όχι μόνο δεν εφυλακίζοντο, αλλά και εχρησιμοποιούντο εις τον κατά των κομμουνιστών αγώνα».
Αυτά συμβαίνουν φυσικά όχι εν αγνοία της Αγγλίας και των ΗΠΑ, οι οποίες, κυρίως οι ΗΠΑ, ηγούνται αυτού του νέου αγώνα.
Αξιοποίηση δολοφόνων
Το καλοκαίρι του 1949, η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα ενημέρωσε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι ο ακροδεξιός Μανιαδάκης, υφυπουργός Ασφαλείας της δικτατορίας Μεταξά, επιστρέφει στην Ελλάδα από την Αργεντινή. Τότε, ένας εκπρόσωπος της αμερικανικής πρεσβείας, ο Όλιβερ Κρόσμπι, ο οποίος αργότερα έγινε πρεσβευτής, συναντήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 1949, δηλαδή έχοντας λήξει ο εμφύλιος πόλεμος, και ο Μανιαδάκης τού είπε ότι είναι καλός γνώστης της στρατιωτικής νοοτροπίας και ότι τώρα έβλεπε πολλούς πρώην συμμαθητές του ή υφισταμένους του μεταξύ των σημερινών γενικών διοικητών του ελληνικού στρατού.
Όσον αφορά τον κομμουνισμό, ο Μανιαδάκης υποσχέθηκε ότι αν έλθει στην εξουσία, δεν θα επιτραπεί σε κανένα μέλος του ΚΚΕ να κυκλοφορεί μέσα στην ελληνική κοινωνία, γιατί αυτά τα πρόσωπα είναι πράκτορες του Κρεμλίνου. Η κόκκινη απειλή δεν διακυβεύει μόνο το ελληνικό κοινωνικό σύστημα. Είναι ένα θέμα εθνικής ασφαλείας και της ίδιας της ύπαρξης της ελληνικής φυλής. Όσον αφορά το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής, ο Μανιαδάκης ευπειθώς συνηγόρησε ότι ακολουθεί την ηγεσία και την καθοδήγηση των ΗΠΑ και της Βρετανίας, αφού η διπλωματική μάχη εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης διεξάγεται σε παγκόσμια κλίμακα, η στρατηγική θα πρέπει να επιλέγεται από τις μεγάλες δυνάμεις που μπορούν από καλύτερη θέση να κρίνουν ποια τακτική θεωρούν πιο πρόσφορη.
Το 1963, όπως είπε κι ο Σπύρος Κουζινόπουλος, κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων για την υπόθεση Λαμπράκη, αποκαλύφθηκε ότι ο δολοφόνος του βουλευτή Σπύρος Γκοτζαμάνης ήταν μέλος του «Συνδέσμου αγωνιστών και θυμάτων εθνικής αντιστάσεως Βορείου Ελλάδος». Αυτό και μόνο, αν το σκεφτούμε, είναι ότι δεν υπάρχει εθνική αντίσταση κι ότι εθνική αντίσταση είναι αυτοί, οι δωσίλογοι! Πρόεδρος του συνδέσμου ήταν ο 57χρονος «δημοσιογράφος» Ξενοφών Γιοσμάς, επιφανής συνεργάτης των Γερμανών κατά την Κατοχή, που ο ίδιος σε υπόμνημά του προς την ανακριτική αρχή κατέθεσε ότι: «Δυνάμει της υπ. αριθμ. 216/3.11.1945 αποφάσεως, εδικάσθην ερήμην παρά του ειδικού δικαστηρίου των δωσιλόγων Θεσσαλονίκης, επί παραβάσει του άρθρου 1 παρ. 5 της υπ. αριθμ. 6/1945 συντακτικής πράξεως, εις θάνατον διότι μου κατελογίσθη συνεργασία μετά του κατακτητού. Δι’ άλλης, όμως, μεταγενεστέρας αποφάσεως εκδοθείσης την 4.10.1947 απεκατεστάθην ουσιαστικώς της προϋφισταμένης εις βάρος μου και επιβληθείσης μοι κατ’ ερήμην διαδικασίαν θανατικής ποινής κριθείς ένοχος παραβάσεως του άρθρου 4 της μνησθείσης συντακτικής πράξεως. Τουτέστιν, ουχί ένοχος συνεργασίας με τον εχθρόν εις βαθμόν επισύροντα κεφαλικήν ποινήν, αλλά εις βαθμόν αναξιότητος. Και όλη η ποινική μου περιπέτεια έληξεν με την επιβολήν μοι φυλακίσεως ενός έτους».
Αυτό, βέβαια, συνεχίστηκε και αργότερα. Έτσι, στην Ελλάδα, μέσα σε ειδικές συνθήκες, ο δωσιλογικός κόσμος σχεδόν στο σύνολό του, και λόγω του εμφυλίου πολέμου, βρήκε τη θέση του στο χώρο τη εθνικόφρονος Δεξιάς στον μεταπολεμικό κόσμο ως μία αδιάλλακτη δύναμη εναντίον της Αριστεράς. Κι όταν λένε κομμουνισμό, και οι Αμερικανοί, και οι Άγγλοι, και οι Έλληνες, δεν εννοούν μόνο τους κομμουνιστές. Εννοούνε και τους σοσιαλιστές, τους αριστερούς δημοκράτες κι όσους θα μπορούσαν να ονομάσουν ως συνοδοιπόρους, αντιμοναρχικούς, δημοκράτες κ.λπ. Αυτό το γεγονός υπήρξε καθοριστικό για τις μεταπολεμικές εξελίξεις. Και για τις ανθρώπινες σχέσεις, τουλάχιστον μέχρι την πτώση της εφτάχρονης δικτατορίας το 1974.
Φοίβος Οικονομίδης
Διδάκτορας Ιστορίας της Σορβόννης, δημοσιογράφος-ερευνητής.
(Για τη μεταφορά και τους τίτλους: Στ. Ελλ.)
Υπέρ δωσιλόγων, κατά κομμουνιστών
Όταν ο αμερικανός πρόεδρος Τραμπ μιλάει για το «εθνικό συμφέρον» ή «την εθνική ασφάλεια» των Ηνωμένων Πολιτειών εννοεί όλο τον κόσμο από το Βόρειο ως το Νότιο πόλο. Για εδάφη και χώρες χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τις ΗΠΑ. Κάθε χώρα μεγάλη ή μικρή όπως η Ελλάδα εξετάζεται από το αμερικανικό επιτελείο με βάση το εθνικό συμφέρον των ΗΠΑ.Ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Αττίλας, οι Ρωμαίοι, ακόμα και οι Άγγλοι ή ο Ναπολέων δεν μπορούσαν να ατενίσουν όλο τον κόσμο, ξηρά και θάλασσα. Σήμερα, όμως, η τεχνική εξέλιξη, οι επικοινωνίες, οι αεροπορικές και πυρηνικές δυνατότητες, η παρακμή άλλων Μεγάλων Δυνάμεων, έδωσαν την ευκαιρία στις ΗΠΑ ώστε να είναι η μεγαλύτερη παγκόσμια ηγεμονική δύναμη που γνώρισε η ιστορία του κόσμου μέχρι τώρα, παρόλο ότι έχει αρχίσει μια έντονη διάβρωση και αμφισβήτησή της. Το να βρεθεί στην κορυφή του κόσμου ήταν το όνειρο της ηγετικής τάξης της χώρας και ανεξάρτητα από την καπιταλιστική πολιτική της ιδεολογία ελίχθηκε προς κάθε κατεύθυνση. Συνεργάσθηκε με τον Στάλιν και τους κομμουνιστές στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τα 25 εκατομμύρια των Ρώσων που χάθηκαν στον πόλεμο συνέβαλαν και αυτοί άθελα τους στην προώθηση των ΗΠΑ στην κορυφή του κόσμου.
Στη συνέχεια, αφού η Σοβιετική Ένωση παρουσιαζόταν και αυτή ως μια ανταγωνιστική ηγεμονική δύναμη, οι Αμερικάνοι συνεργάσθηκαν στενά με πρώην αντιπάλους των ΗΠΑ, τους ναζιστές και φασίστες. Όταν οι σοβιετικοί εισέβαλαν στο Αφγανιστάν, συνεργάσθηκαν με τους ισλαμιστές και ανάμεσα τους με τον Μπιν Λάντεν, τους οποίους πολέμησαν στη συνέχεια. Αλλά αυτό είναι σχετικό. Και ένα ισχυρό ισλαμικό ολοκληρωτικό κράτος όπως είναι η Σαουδική Αραβία υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ επειδή πιστεύουν ότι αυτό είναι σύμφωνο με το εθνικό τους συμφέρον. Οι Αμερικάνοι δεν ήταν ούτε με τον Στάλιν ούτε με τους φασίστες ή τους δωσιλόγους∙ τους χρησιμοποίησαν για να πετύχουν τ’ όνειρό τους. Τη Ρωσία κόκκινη, λευκή ή μοβ θα την πολεμήσουν με το ίδιο σθένος και στις μέρες μας εφόσον πιστεύουν ότι αμφισβητεί τα συμφέροντά τους. Το ίδιο ισχύει για την Κίνα, την Ευρωπαϊκή Ένωση κ.λπ. Δεν έχει σημασία αν διάφορες χώρες εμπνέονται από την ίδια ιδεολογία και έχουν το ίδιο κοινωνικό σύστημα με τις ΗΠΑ. Αν κριθεί από το αμερικάνικο επιτελείο ότι έρχονται σε αντίθεση με το «εθνικό συμφέρον» των ΗΠΑ θα πολεμηθούν όσο γίνεται πιο αποτελεσματικά.
Στα τέλη του 1952, ο Αμερικανός πρόεδρος Χάρι Τρούμαν έκανε μια κλειστή αποχαιρετιστήρια ομιλία ενώπιον στελεχών της CIA, πολύ πριν από την πτώση του σοβιετικού μπλοκ, όπου είπε μεταξύ άλλων: «Ήρθα εδώ σήμερα να σας πω πόσο εκτιμώ τις υπηρεσίες που δέχτηκα ως αρχηγός του μεγαλύτερου έθνους στην ιστορία του κόσμου. Ο Τζένγκις Χαν, ο Αύγουστος Καίσαρ, ο Μέγας Ναπολέων Βοναπάρτης ή ο Λουδοβίκος 14ος δεν μπορούν ούτε καν να συγκριθούν με τις ευθύνες του ίδιου του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών όταν παίρνει μια απόφαση».
Μέσα σ’ αυτό το πνεύμα των όσων έγραψα παραπάνω θα ήθελα να διαβάσει κάποιος το κείμενο που εκφωνήθηκε στην ημερίδα που οργάνωσε η εφημερίδα «Ντοκουμέντο» στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, τη Δευτέρα, 25 Φεβρουαρίου 2019.
Φοίβος Οικονομίδης
Πολίτες σε αναστολή
Ο προδομένος και ηττημένος άνθρωπος μαζεύεται στο καβούκι του. Περιορίζει τα όνειρα, τις βλέψεις και τις φιλοδοξίες του. Μειώνει τις απαιτήσεις και τις διεκδικήσεις του. Ρίχνει τα στάνταρντ του, παραιτείται από τις αξιώσεις του και κάνει μεγάλες εκπτώσεις στα δίκαια του. Χάνει την αυτοπεποίθησή του, είναι καταπιεσμένα οργισμένος για την αποτυχία του, είναι απογοητευμένος από την ανημποριά του, περιέρχεται σε αδιέξοδο, αποδέχεται μοιρολατρικά τη θέση του, υποτάσσεται στην κυριαρχία του νικητή, υποκύπτει στην παραπλάνηση του δημαγωγού, αμφιβάλλει για την ορθότητα και βιωσιμότητα των ιδεών του, παύει να ελπίζει, αποσύρεται στο μικρόκοσμο του, συμβιβάζεται με τη βούληση των ισχυρών, που επιβάλλεται με την ισχύ, τις απειλές και την εξαγορά, με τις διασυνδέσεις, τα κόλπα και τα ψέματα. Και αποκτάει την αφοπλιστική αίσθηση ότι δεν του πέφτει λόγος.
Όλα αυτά ή κάποια απ’ αυτά έσκασαν και έστειλαν την κοινωνία στη γωνία. Δεν υπάρχει φως, δεν υπάρχει κανένας αξιόπιστος για να στηριχτούμε, γι’ αυτό θα σκάσουμε και θα κολυμπάμε. Κι επειδή δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς, θα ψηφίζουμε ή θα απέχουμε, με το ίδιο αποτέλεσμα ό,τι κι αν επιλέξουμε απ’ αυτά που το σύστημα μαγειρεύει, εγκρίνει και προβάλει.
Τις συνέπειες αυτής της κατάστασης την βλέπουμε στην έλλειψη διάθεσης συμμετοχής στα κοινά. Στην παθητικότητα στην οποία έχουν περιέλθει όχι μόνο οι δύσκολα ενεργοποιούμενοι κοινωνικά και πολιτικά πολίτες, αλλά και οι πλέον δραστήριοι, ευαισθητοποιημένοι και δυναμικοί. Και οι νέοι που έχουν τάσεις αηδίας και φυγής. Το κοινωνικό σώμα συνεχίζει να ανεβαίνει στο ικρίωμα σαν υπνοβάτης.
Οι επιβήτορες αποκαλούν αυτή την αδιέξοδη κατάσταση του ηττημένου, προδομένου και απογοητευμένου πολίτη «κοινωνική συναίνεση» ή νέα «κανονικότητα»
Σε τέτοια φάση ζούμε, χωρίς να ξέρουμε πότε και πως θα περάσουμε σε μια άλλη. Όπως δεν ξέρουμε σε ποιο βαθμό βρίσκεται η θερμοκρασία του καζανιού…
Στέλιος Ελληνιάδης
