του Θεοχάρη Δ. Ζάγκα*
Η ΒΑ Χαλκιδική είναι μια από τις πιο καταπράσινες περιοχές της χώρας μας. Τα δάση της εκτείνονται από τις ακτές της έως τις κορφές του Κακάβου. Η περιοχή αυτή μαζί με το Άγιο Όρος αποτελούν παραδείγματα των δυνατοτήτων δασοκάλυψης του ορεινού και υπο-ορεινού μας χώρου.
Ο Νομός Χαλκιδικής έχει έκταση 291.790 ha. Τα παραγωγικά δάση καταλαμβάνουν έκταση 98.568 ha ή ποσοστό 33,8%. Τα μη παραγωγικά δάση 94.293 ha ή ποσοστό 32,3%. Οι γεωργικές καλλιέργειες καταλαμβάνουν 98.929 ha ή ποσοστό 33,9%.
Τα δεδομένα αυτά κατατάσσουν τη Χαλκιδική στην πέμπτη θέση από πλευράς συνολικού ποσοστού δασοκάλυψης και στη δέκατη θέση από πλευράς παραγωγικών δασών.
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, στην περιοχή του Δασαρχείου Αρναίας ανήκει η πλειοψηφία των δασών Οξιάς, Δρυός, Καστανιάς και Πλατάνου. Τα δάση αυτά είναι από τα πιο παραγωγικά τα οποία απαντώνται στη χώρα μας. Εκτός από τον άμεσο οικονομικό ρόλο τον οποίο είναι σε θέση να διαδραματίσουν στην περιοχή προσφέροντας απασχόληση, πολύτιμα προϊόντα και ενεργειακή ύλη, επιτελούν και μια σειρά άλλες, κοινωνικού χαρακτήρα λειτουργίες, όπως: Προστασία εδαφών και υποδομών, Αναψυχή, Αισθητική, Παροχή υψηλής ποιότητας νερού, Προστασία της βιοποικιλότητας, Συμβολή στην αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου και την ποιότητα της ατμόσφαιρας κ.ά.
Δάση οξιάς. Πρόκειται για πολύ παραγωγικά δάση τεράστιας οικολογικής αξίας. Κατατάσσονται στην κατηγορία των αρχέγονων δασών και αποτελούν σημαντικές αποθήκες άνθρακα. Φύλλα και καρποί αποτελούν τη βάση τροφικών αλυσίδων, για πληθώρα οργανισμών και ως εκ τούτου είναι σημαντικά για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της περιοχής. Εντός των συστάδων της απαντώνται άτομα του αρχέγονου είδους Ίταμος (Taxus baccata) ένα από τα σημαντικότερα φαρμακευτικά φυτά της εποχής μας. Το τεχνικό ξύλο της οξιάς θεωρείται υποκατάστατο του τροπικού ξύλου «okoume» ενώ των μικρότερων διαστάσεων θεωρείται ένα από τα καλύτερα για ενεργειακούς σκοπούς. Τα δάση οξιάς παράγουν το διαυγέστερο και ευγευστότερο πόσιμο νερό.
Δάση δρυός. Η Ελλάδα είναι χώρα δρυοδασών. Παρόλα αυτά το παραγόμενο από αυτά ξύλο χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για ενεργειακούς λόγους (καυσόξυλο και ξυλοκάρβουνο). Αυτό οφείλεται στην πρεμνοφυή προέλευση των δρυοδασών και στους μικρούς χρόνους παραγωγής. Η σύγχρονη Δασολογική Επιστήμη προτείνει την αναγωγή των πρεμνοφυών δρυοδασών σε υψηλά δάση προκειμένου να εκπληρώσουν καλύτερα τόσο τον οικονομικό όσο και τον οικολογικό τους ρόλο. Η μόνη περιοχή στην οποία εφαρμόστηκε πρόγραμμα αναγωγής σε μεγάλη κλίμακα είναι τα δάση της Αρναίας όπου σήμερα έχουμε συστάδες ηλικίας και μεγαλύτερης των 100 ετών με εκπληκτικά αποτελέσματα. Επομένως τα δάση αυτά είναι δάση αναφοράς για τον Ελλαδικό χώρο, τεράστιας οικολογικής αξίας και ιδιαίτερης επιστημονικής σημασίας.
Δάση καστανιάς. Θεωρούνται τα πιο παραγωγικά δάση της χώρας μας. Το ξύλο τους ακόμα και μικρών διαστάσεων χρησιμοποιείται για τεχνικές χρήσεις λόγω της μεγάλης αντοχής και διάρκειάς του. Όπως τα δρυοδάση και τα δάση οξιάς, είναι σημαντικά για την πανίδα και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.
Δάση πλατάνου. Στην περιοχή απαντώνται εντυπωσιακά παραποτάμια δάση με κυριαρχία του ανατολικού πλατάνου και συμμετοχή του σκλήθρου. Τα δάση αυτά είναι πολύτιμα από οικολογική άποψη και ιδιαίτερα εντυπωσιακά από πλευράς αισθητικής. Δυστυχώς είναι τα πρώτα τα οποία θα επηρεαστούν από τις κάθε είδους επεμβάσεις στην περιοχή, για το λόγο ότι βρίσκονται κατά μήκος των σημαντικότερων διαδρομών του νερού.
Δάση Αειφύλλων Πλατυφύλλων. Τα δάση αειφύλλων πλατυφύλλων δεν εντάσσονται στα παραγωγικά δάση σε επίπεδο επικράτειας.
Προοπτικές αειφόρου ανάπτυξης
Η περιοχή της ΒΑ Χαλκιδικής έχει όλα τα απαραίτητα χαρακτηριστικά για το σχεδιασμό μιας ολοκληρωμένης αειφόρου ανάπτυξης στην περιοχή.
Τα χαρακτηριστικά της αυτά είναι: Τα παραγωγικά δάση. Τα ποιοτικά παραδοσιακά προϊόντα. Ο οικοτουρισμός και ο εναλλακτικός τουρισμός. Οι πλούσιοι και ποιοτικοί υδάτινοι πόροι. Η μελισσοκομία. Η κτηνοτροφία. Η ξυλογλυπτική και η παραδοσιακή ξυλουργική. Η οικοτεχνία.
Τα δάση της περιοχής απειλούνται από τις μεταλλευτικές δραστηριότητες. Τέτοιες απειλές είναι:
– Άμεση καταστροφή σημαντικών αρχέγονων δασών μέσω των αποψιλώσεων προκειμένου να προχωρήσει η μεταλλευτική δραστηριότητα.
– Άμεση καταστροφή δασικών παραγωγικών εδαφών.
– Αχρήστευση του ρόλου των δασών προς την κατεύθυνση παραγωγής ποιοτικού νερού.
– Διάσπαση της συνέχειας των δασών με σημαντικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα και στη διατήρηση σημαντικών ειδών.
– Υποβάθμιση του οικολογικού ρόλου των δασών.
– Υποβάθμιση της παραγωγικότητας των δασών.
– Υποβάθμιση των κοινωνικών λειτουργιών των δασών.
Οι μεταλλευτικές δραστηριότητες αποτελούν βίαιη επέμβαση σε σημαντικές υδρολογικές λεκάνες της περιοχής. Ακυρώνουν τον αισθητικό, προστατευτικό, υδρολογικό και γενικότερα τον πολυλειτουργικό ρόλο των δασών της περιοχής, κατά τρόπο μόνιμο και μη αντιστρεπτό. Η προοπτική αειφόρου ανάπτυξης της περιοχής, παύει να υπάρχει αφού πλήττονται ανεπανόρθωτα οι τρεις της πυλώνες: κοινωνία, περιβάλλον και οικονομία.
Η λογική της πρόληψης της καταστροφής, θα πρέπει να πρυτανεύσει εάν θέλουμε να υπάρχει συνέχεια, μέλλον και προοπτική για τη ΒΑ Χαλκιδική και τους κατοίκους της.
* Ο Θεοχάρης Δ. Ζάγκας είναι Καθηγητής, Διευθυντής Εργαστηρίου Δασοκομίας, Τμήμα Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος, ΑΠΘ
Διαβάστε ακόμα:
Η αλήθεια πίσω από τα συρματοπλέγματα, του Τόλη Παπαγεωργίου
Σοβαρά νομικά και ηθικά ζητήματα, του Σαράντη Δημητριάδη
