Eπιμέλεια: Βάννα Σφακιανάκη
Στις 16 Οκτωβρίου χιλιάδες Ισπανοί διαδήλωσαν στη Μαδρίτη ζητώντας μια ενεργειακή μετάβαση «προς ένα μοντέλο βασισμένο στην εξοικονόμηση, την ενεργειακή απόδοση και την αυτοκατανάλωση, απορρίπτοντας το συγκεντρωτικό μοντέλο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μεγάλης κλίμακας, χωρίς σχεδιασμό ή χωροταξικό σχεδιασμό και χωρίς συμμετοχή των πολιτών.» Η διαμαρτυρία, που κάλεσε η Alianza Energía y Territorio (ALIENTE), συγκέντρωσε περισσότερες από 180 οργανώσεις με κεντρικό σύνθημα «Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ναι, αλλά όχι έτσι» (elpais.com). (1)
Πολλά δημοσιεύματα αποτυπώνουν τις αντιδράσεις των κατοίκων αγροτικών περιοχών που συμμετείχαν οργανωμένα στη διαμαρτυρία. «Φαίνεται να μην έχει ή να έχει μικρή σημασία, να ισοπεδώνουμε τα βουνά, να απειλούμε τη βιοποικιλότητα, να καταστρέφουμε το αρχαίο τοπίο και να αδειάζουμε εντελώς τις λιγότερο κατοικημένες περιοχές του αγροτικού κόσμου, όπου οι λίγοι και ηλικιωμένοι κάτοικοι παρουσιάζουν λιγότερη αντίσταση στην καταπάτηση.» (Lazaron.es). (2) Πολλές συλλογικότητες από τις επαρχίες Teruel και Huesca συμμετείχαν στη διαδήλωση της Μαδρίτης, για να σταματήσουν, όπως λένε, μια διαδικασία κερδοσκοπίας και να ζητήσουν ρυθμίσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (cadenaser.com). (3) Κατά την Hacendera “Τόσο η Hacendera όσο και η Aliente είναι υπέρ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αλλά όχι με τον άκρατο τρόπο με τον οποίο πραγματοποιείται η ενεργειακή μετάβαση αυτή τη στιγμή. Είναι τα εσωτερικά εδάφη, πιο ερημωμένα και με λιγότερη ικανότητα κινητοποίησης, αυτά που θα φιλοξενήσουν τα γιγαντιαία έργα σε βάρος της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, καταστρέφοντας τη βιοποικιλότητα και άλλους πόρους που δημιουργούν πλούτο, όπως πολιτιστική και τοπική κληρονομιά και ποιοτικός τουρισμός, τομείς που, στη Soria, είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομία της επαρχίας.» (elmirondesoria.es). (4)
Το Μανιφέστο της Aliente
Στον ιστότοπο της Aliente υπάρχει το Μανιφέστο «Για μια μετάβαση της ενέργειας στις Ανανεώσιμες που εγγυάται τη διατήρηση της βιοποικιλότητας». (5) Εισαγωγικά γίνονται επισημάνσεις σχετικά με τις μεγάλες εκτάσεις γης που απαιτούνται για την ανάπτυξη των έργων αιολικής ενέργειας σε ορεινές περιοχές υψηλής αξίας τοπίου και ηλιακής ενέργειας σε περιοχές με καλλιέργειες, βοσκοτόπια και φυσικές στέπες και την πίεση που ασκείται στα ζωντανά όντα που τις κατοικούν, με κατακερματισμό των οικοτόπων, απώλεια εδάφους και διάβρωση, μείωση της κατακράτησης νερού και αλλαγή των κλιματικών συνθηκών γύρω από τις εγκαταστάσεις. Αναφορά γίνεται στην υπερδιαστασιολογημένη και χωρίς σχεδιασμό ανάπτυξη εγκαταστάσεων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μεγάλης κλίμακας με συγκεντρωτικό πρότυπο, και στην έλλειψη αποτελεσματικών πολιτικών εξοικονόμησης ενέργειας και ενεργειακής απόδοσης, που θέτουν, μεταξύ άλλων, σοβαρό κίνδυνο και στην προστασία της υγείας. Σε αντιδιαστολή, υποστηρίζεται η κατανεμημένη παραγωγή και οι μικρές εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας λόγω της γειτνίασής τους με κέντρα κατανάλωσης.
Στη συνέχεια διατυπώνονται τα αιτήματα προς τις κεντρικές και περιφερειακές αρχές, που σε γενικές γραμμές είναι:
- Δεσμευτικό σχέδιο με ζώνες αποκλεισμού εγκατάστασης έργων μεγάλης κλίμακας, όπου θα επιτρέπονται έργα κάτω των 5 MW, ως έργα ιδιοκατανάλωσης και κοινοτικά έργα. Οι ζώνες αποκλεισμού να περιλαμβάνουν περιοχές του δικτύου Natura 2000, σημαντικές περιοχές για τα πουλιά και για τα θηλαστικά, περιοχές με απειλούμενα είδη, με αποθέματα Βιόσφαιρας και με εξαιρετικά τοπία, βουνοκορφές με πολιτιστικό ενδιαφέρον που αποτελούν πόρο για βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη.
- Προσωρινή αναστολή αδειών έργων ΑΠΕ έως ότου σχεδιαστούν οι ζώνες αποκλεισμού.
- Η αδειοδότηση νέων εγκαταστάσεων μεγάλης κλίμακας να περιλαμβάνει όρους προστασίας της δημόσιας υγείας και ασφάλειας, της βιοποικιλότητας, του περιβάλλοντος, των χρήσεων γης. Περιφερειακός σχεδιασμός μετά από Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμησης από φορείς ανεξάρτητους από τις ενδιαφερόμενες εταιρείες.
- Μείωση των έργων ισχύος 129 GW που βρίσκονται σε αδειοδότηση σε 53 GW, που αθροιζόμενα με τα έργα ισχύος 36 GW που έχουν ήδη εγκατασταθεί, να αποτελέσουν το σύνολο των έργων ισχύος 89 GW που προβλέπει το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργειας και το Κλίμα με ορίζοντα το 2030.
- Επέκταση του δικτύου Natura 2000 στο πλαίσιο της Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα 2020-2030 της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
- Επείγουσα έγκριση των σχεδίων διατήρησης και διαχείρισης της Οδηγίας 92/43 και ολοκλήρωση των εθνικών και περιφερειακών καταλόγων των ειδών που χρήζουν προστασίας.
- Βελτίωση των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και υπαγωγή τους σε ανεξάρτητους και περιοδικούς ελέγχους. Αξιολόγηση ειλικρινών εναλλακτικών λύσεων, συμπεριλαμβανομένης της μηδενικής λύσης. Ρεαλιστικές μελέτες σωρευτικών επιπτώσεων των εν εξελίξει έργων και αναθεώρηση αυτών που έχουν ήδη εγκριθεί. Καθορισμός μέτρων για την πρόληψη της παράνομης κατάτμησης έργων.
- Διακοπή λειτουργίας αιολικών πάρκων με βάση σαφή και ποσοτικοποιημένα κριτήρια θνησιμότητας ειδών. Δημοσιοποίηση στοιχείων θνησιμότητας πτηνών και θηλαστικών σε αιολικούς και φωτοβολταϊκούς σταθμούς.
Τα κρίσιμα ζητήματα
Πολλά από αυτά τα αιτήματα έχουν διατυπωθεί τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας, κάποια με αφορμή τις κινητοποιήσεις ενάντια στο νόμο Χατζηδάκη (2020) που κινούνταν στην αντίθετη κατεύθυνση. Ωστόσο, από το παραπάνω «πακέτο αιτημάτων» δημιουργούνται σοβαρά ερωτήματα τόσο σε σχέση με τη δυνατότητα αυτά να υλοποιηθούν, όσο και με το αποτέλεσμά τους σε περίπτωση που θα υλοποιούνταν, χωρίς να στηρίζονται πάνω σε άλλες αλλαγές καθοριστικής σημασίας. Κάποιες σκέψεις που θα μπορούσε να διατυπώσει κανείς είναι:
- Πως θα είναι η Ισπανία, η Ελλάδα, αλλά και κάθε χώρα, αν όλη της η έκτασή της εκτός των ζωνών προστασίας, βιομηχανοποιηθεί με τον βίαιο τρόπο που επιχειρείται σήμερα –έστω με πιο αξιόπιστες Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων- με τις ζώνες προστασίας να αποτελούν διάσπαρτα «νησιά» πάνω σε κατακερματισμένο χώρο;
- Πόσο προστατευόμενες θα είναι οι περιοχές προστασίας φιλοξενώντας διάσπαρτες εγκαταστάσεις χαμηλής δυναμικότητας (όπως τα 5 MW) «νομιμοποιούμενες» ως έργα ιδιοκατανάλωσης ή κοινοτικά έργα;
- Μπορούν τα παραπάνω μέτρα να προστατέψουν τη βιοποικιλότητα αλλά και μια κοινωνία συνωστισμένη σε αστικοποιημένο χώρο, από τη ενεργειακή –και όχι μόνο- φτώχεια;
- Πόσο είναι δυνατόν εν τέλει, να αποτρέψει κανείς με ρυθμίσεις, το ζοφερό τοπίο που αποτελεί παράγωγο μιας απελευθερωμένης αγοράς ενέργειας και ενός σχεδιασμού ενεργειακής μετάβασης που βασίζεται στον ανταγωνισμό;
Με την ανθρακοποίηση δημιουργήθηκαν γιγάντιες υποδομές σχεδιασμένες να τροφοδοτούν γιγαντιαία κέντρα κατανάλωσης και οι υποδομές Ανανεώσιμης Ενέργειας σχεδιάστηκαν για να υπηρετήσουν αυτό το πρότυπο, οργανικά δεμένες με εξορύξεις, διεθνές εμπόριο και μεταφορές, αγωγούς και ενεργειακά δίκτυα, χρηματιστήρια ενέργειας και εκτεταμένη διαθεσιμότητα γης.
«Ανανεώσιμες αλλά όχι έτσι» πιθανά μπορούν να υπάρξουν, αλλά με την προϋπόθεση ο σχεδιασμός αυτών καθαυτών των υποδομών εκμετάλλευσης ανανεώσιμων πηγών να χαρακτηρίζεται από κριτήρια εξοικονόμησης φυσικών και οικονομικών πόρων και με σκοπό να καλυφθεί μια ανάγκη χρήσης της κοινωνίας. Όχι με σκοπό τις ανάγκες ανάπτυξης των αγορών και τη «δίκαιη κατανομή» χώρου, εισοδημάτων αλλά και επιπτώσεων σε παραγωγούς και καταναλωτές μικρής και μεγάλης κλίμακας.
Παραπομπές
(1) 180 asociaciones ecologistas y sociales protestan en Madrid contra los megaproyectos de renovables en zonas rurales
(2) Renovables sí, pero no así
(3) Renovables sí, pero no así: regulación frente a especulación
(4) Hacendera: “Renovables sí, pero no así”
(5) ALIENTE: Manifesto
