Φοιτητές και προσωπικό αναδεικνύουν τη βαθιά κρίση της ανώτατης εκπαίδευσης
Του Jerome Roos*
Η φοιτητική κατάληψη στο πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ, γεγονός πρωτοφανές για τα δεδομένα αυτής της ευρωπαϊκής χώρας, αντανακλά τη βαθιά κρίση της ανώτατης εκπαίδευσης όχι μόνο στην Ολλανδία αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Εδώ και τρεις εβδομάδες, το Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ (ΠτΑ) συγκλονίζεται από ένα κύμα φοιτητικών κινητοποιήσεων ενάντια στη νεοφιλελευθεροποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης και της έλλειψης δημοκρατικής λογοδοσίας στη λήψη αποφάσεων. Την περασμένη εβδομάδα, το προσωπικό του ΠτΑ αποφάσισε να συμμετάσχει στην εξέγερση, δηλώνοντας την αλληλεγγύη του προς τους φοιτητές και εξαγγέλλοντας περαιτέρω δράσεις εάν δεν ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους. Η κατάληψη του κεντρικού πανεπιστημιακού κτιρίου –του Maagdenhuis– από τους φοιτητές έφερε το διοικητικό συμβούλιο του ιδρύματος σε μια άβολη θέση: θα ικανοποιήσει το αίτημα της ακαδημαϊκής κοινότητας για μεγαλύτερο εκδημοκρατισμό, ή θα συνεχίσει να υπακούει στη νεοφιλελεύθερη λογική της γραφειοκρατικής χρηματιστικοποίησης;
Προεκτάσεις πέρα από τα εθνικά σύνορα
Ενώ ο αγώνας στο ΠτΑ έχει περισσότερο τοπικό και εθνικό χαρακτήρα, οι προεκτάσεις των θεμάτων που τέθηκαν από τους φοιτητές και το προσωπικό του πανεπιστημίου εκτείνονται πολύ πέρα από τα σύνορα της Ολλανδίας. Η ανώτατη εκπαίδευση βρίσκεται σε κρίση σε ολόκληρο τον ανεπτυγμένο κόσμο. Δομικά υποχρηματοδοτούμενα, εξαιρετικά υπερχρηματιστικοποιημένα και βαθύτατα αντιδημοκρατικά, τα πανεπιστήμια παντού εγκαταλείπουν σταδιακά τις πιο σημαντικές κοινωνικές λειτουργίες του παρελθόντος –να παράγουν δηλαδή υψηλής ποιότητας έρευνα και να εκπαιδεύουν την επόμενη γενιά μορφωμένων, συνειδητοποιημένων πολιτών– και μεταμορφώνονται σε οιονεί ιδιωτικές εταιρείες που διοικούνται από εντελώς αποστασιοποιημένες διευθυντικές ελίτ.
Ακόμη χειρότερα, αυτοί οι μάνατζερ –αντί να επικεντρώνονται στη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης και στον εξορθολογισμό των εσωτερικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων, ώστε να απελευθερώσουν όσο περισσότερο χρόνο και πόρους για τη μετάδοση της γνώσης και την έρευνα– αμείβονται με εξαψήφια ποσά για να δημιουργούν μια ατέλειωτη, άσκοπη γραφειοκρατία. Επιβάλλουν καταστροφικό φόρτο εργασίας και μη ρεαλιστικές προσδοκίες σε ένα προσωπικό που όλο και περισσότερο αποτελείται από επισφαλείς εργαζόμενους. Αντιμετωπίζουν τους φοιτητές ως αφελείς καταναλωτές και ως απρόσωπα στατιστικά στοιχεία. Τέλος, ασκούν τεράστια πίεση σε ταλαντούχους ερευνητές, ωθώντας τους να γεμίσουν τον τόπο με ανέμπνευστα, χωρίς νόημα σκουπίδια – με μοναδικό σκοπό να ικανοποιήσουν αυστηρές ποσοτικές απαιτήσεις για δημοσιεύσεις, οι οποίες όμως αποτυγχάνουν εντελώς να προσεγγίσουν τις κοινωνικές και ποιοτικές διαστάσεις της ακαδημαϊκής εργασίας.
Διεθνής αντεπίθεση ενάντια στην εμπορευματοποίηση της γνώσης
Έτσι οι διαμαρτυρόμενοι στο ΠτΑ βρίσκονται σήμερα στην πρώτη γραμμή αυτού που ουσιαστικά είναι μια παγκόσμια αντεπίθεση ενάντια στην εμπορευματοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης και το σταθερό υποβιβασμό της γνώσης και της μάθησης σε ένα ολοένα και πιο απρόσιτο καταναλωτικό αγαθό. Σε πολλές χώρες, αυτή η νεοφιλελεύθερη λογική είχε ως αποτέλεσμα τη δραματική αύξηση των διδάκτρων και τις περικοπές του προϋπολογισμού. Κι αυτό, σε συνδυασμό με την καθιέρωση μιας κουλτούρας διαχείρισης από πάνω προς τα κάτω, με υφέρπουσα γραφειοκρατικοποίηση και συστηματική επισφάλεια της ακαδημαϊκής εργασίας. Εξ ου και όλες τις συνακόλουθες συνέπειες: αύξηση του χρέους λόγω φοιτητικών δανείων, πολλαπλασιασμός του εργασιακού εκφοβισμού και εκτίναξη του άγχους, της κατάθλιψης και της εξάντλησης μεταξύ του πανεπιστημιακού προσωπικού.
Παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι ακριβώς στις χώρες όπου η νεοφιλελευθεροποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης έχει προχωρήσει περισσότερο, εκεί σημειώθηκαν και οι πιο εντυπωσιακές κινητοποιήσεις των τελευταίων χρόνων: από την «Επανάσταση των Πιγκουίνων» στη Χιλή έως το «Κίνημα της Κόκκινης Πλατείας» στο Κεμπέκ, και από τις πανεπιστημιακές καταλήψεις στην Καλιφόρνια και την πρόσφατη απεργία ενάντια στο φοιτητικό χρέος στο Έβερεστ Κόλετζ έως τις φοιτητικές εξεγέρσεις στην Βρετανία. Η Ολλανδία, που εξακολουθεί να είναι 10 χρόνια πίσω από αυτές τις «εκσυγχρονιστικές» εξελίξεις, φαίνεται εδώ και καιρό πρόθυμη να καλύψει τη διαφορά που έχει με τις νεοφιλελεύθερες ομολόγους της. Αν όμως παρακολουθούσε τις πρόσφατες εξεγέρσεις των φοιτητών σε αυτές τις χώρες, θα έπρεπε πιθανώς να μην υιοθετήσει αυτή τη λογική. Όπως υποστήριξε ο Καρλ Πολάνυι, «υπάρχει ένα όριο στο πόσο μακριά μπορεί κανείς να πάει την εμπορευματοποίηση των κοινών αγαθών». Από κάποιο σημείο και πέρα, οι πολίτες θα εξεγερθούν…
«Το πιο ενδιαφέρον μέρος της Δυτικής Ευρώπης αυτή τη στιγμή»
Με αυτή την έννοια, το κίνημα που τώρα δημιουργείται στο Άμστερνταμ μπορεί να είναι προάγγελος γι’ αυτό που έρχεται. Ο Έβαλντ Ένγκελεν, καθηγητής Χρηματοοικονομικής Γεωγραφίας στο ΠτΑ και αναγνωρισμένος κριτικός της χρηματιστικοποίησης, εν μέρει μόνο υπερέβαλε όταν αναφερόταν στο Maagdenhuis ως «το πιο ενδιαφέρον μέρος της Δυτικής Ευρώπης αυτή τη στιγμή». Μετά από χρόνια σιωπής, η ακαδημαϊκή κοινότητα εδώ έχει τελικά ξεσηκωθεί για να διεκδικήσει το δικό της πανεπιστήμιο. Το προσωπικό και οι φοιτητές ενώνουν τις δυνάμεις τους όχι μόνο για να απαιτήσουν μια ριζική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο η έρευνα, η διδασκαλία και η τριτοβάθμια εκπαίδευση χρηματοδοτούνται και οργανώνονται, αλλά και για να αναπτύξουν νέες, συναρπαστικές μεθόδους συμμετοχικής αυτοδιοίκησης.
Έως τώρα, η διοίκηση αρνείται να κάνει συγκεκριμένα βήματα προσέγγισης στα αιτήματα των φοιτητών και του προσωπικού. Αλλά είναι ήδη ξεκάθαρο ότι έχει υποστεί μια ηχηρή ιδεολογική ήττα. Ξαφνικά η κριτική της χρηματιστικοποίησης, της γραφειοκρατικοποίησης, της διαχείρισης από τα πάνω προς τα κάτω και της έλλειψης δημοκρατίας στη λήψη των αποφάσεων, βρήκε τη θέση της στα δελτία των ειδήσεων και στα πρωτοσέλιδα των κορυφαίων εφημερίδων – και αυτό δεν είναι μικρό επίτευγμα σε μια χώρα τόσο νεοφιλελευθεροποιημένη και απολιτικοποιημένη όπως η Ολλανδία! Μια χούφτα από εξεγερμένους φοιτητές ώθησαν αποτελεσματικά τους καθηγητές τους σε δράση, και η ακαδημαϊκή κοινότητα, που άλλοτε ήταν κατακερματισμένη και απαθής, γρήγορα βρέθηκε σε μια κατάσταση συλλογικής αυτοοργάνωσης. Ξαφνικά, υπάρχει αντίσταση!
Αυτοί που αποτελούν το πανεπιστήμιο διεκδίκησαν την καρδιά της διοίκησης. Ένα μεγάλο πανό που καλεί για άμεση δημοκρατία τώρα κρέμεται μπροστά από το γραφείο του πρύτανη. Η διευθυντική ελίτ δεν φαίνεται πουθενά. Καθώς αυτό το εκκολαπτόμενο κίνημα μεγαλώνει σε δύναμη και εξαπλώνεται και σε άλλα πανεπιστήμια της χώρας, νέοι ορίζοντες γρήγορα ανοίγονται για περαιτέρω διαμαρτυρίες και αλλού. Ενώ οι επόμενες εβδομάδες θα είναι κρίσιμες για το πόσο μακριά μπορεί να πάει το κίνημα, όσοι είχαν την τύχη να αισθανθούν το αεράκι των αλλαγών, που φυσάει από τα κάτω προς τα πάνω στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ, μπορούν να είναι αισιόδοξοι. Όλα αυτά τα χρόνια, το νεοφιλελεύθερο πανεπιστήμιο σιωπηλά εξέτρεφε την ίδια του τη Νέμεσι – τώρα, ας χαρούμε συμμετέχοντας στην εξέγερση!
* Ο Jerome Roos είναι συγγραφέας, σκηνοθέτης και διδακτορικός ερευνητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο. Έχει ιδρύσει και διευθύνει το ανεξάρτητο ηλεκτρονικό περιοδικό Reflections on a Revolution, γνωστότερο ως ROAR (roarmag.org), όπου και δημοσιεύθηκε αυτό το άρθρο.
Μετάφραση: Νατάσα Ακριβάκη
