Η καταστροφή του περιβάλλοντος έχει επιπτώσεις όχι μόνο στην βιολογική μας ύπαρξη, αλλά και στην κοινωνική και πολιτισμική. Με αυτό το σκεπτικό, έκανα ένα σχόλιο στο ραδιόφωνο με βάση το ρεπορτάζ που παρακολούθησα στο κινέζικο κρατικό τηλεοπτικό δίκτυο για τις ελιές στην Ελλάδα. Η Κινέζα δημοσιογράφος, ενημερωμένη για την αξία και την ιστορία της ελιάς, άκουγε με έκδηλο ενδιαφέρον ένα δικό μας ειδικό, που ασχολιέται με την ελιά, να της δείχνει ένα γέρικο αλλά ζωντανό δέντρο τριών χιλιάδων ετών γεμάτο καρπούς! Που κάθε κομμάτι του που ξεραινόταν, αναπληρωνόταν με ένα καινούργιο, επί αιώνες. Μια ελιά με μια κουφάλα μεγάλης διαμέτρου, με υγιή κορμό τριγύρω, που όπως έλεγε ο ντόπιος, κι όπως φαινόταν, συνεχίζει να βγάζει καρπό και να έχει ένα πολύ όμορφο πυκνό φύλλωμα.
Η δημοσιογράφος αναφερόταν, πέρα από την αξία της ελιάς για το λάδι και τις ελιές, στο συμβολισμό που είχε η ελιά στην αρχαιότητα, το στεφάνι της ελιάς, η απονομή του οποίου σήμαινε την ανώτατη διάκριση που μπορεί να δοθεί σε ένα πολίτη για το επίτευγμά του στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Με χρυσό ψαλίδι, λέει, κόβανε το κλαδί της ελιάς. Κι έδειχνε φωτογραφίες από ζωγραφιές σε αγγεία με στεφανωμένους αθλητές μιλώντας για το θαυμασμό των Κινέζων για την ελιά, όχι μόνο για το διατροφικό της πλούτο, αλλά και για τη σημασία που έχει στον ιστορικό και βιολογικό κύκλο της ζωής από τότε που ο ανθρώπινος πολιτισμός καταγράφεται ή απεικονίζεται.
Στην Ελλάδα, κάθε μέρος έχει τα δικά του συμβάντα σχετικά με τις ελιές που εγγράφονται στην τοπική μνήμη και μεταδίδονται από γενιά σε γενιά σαν ιστορίες ή μύθοι. Όπως το συγκλονιστικό γεγονός που τηλεφωνικά μου αφηγήθηκε στο τέλος της εκπομπής, η Άννα Σακκάτου, από τον Καιρό της Κατοχής στην Κεφαλονιά. Όταν η Ιταλία διέκοψε τη συμμαχία της με τη Γερμανία και οι Ιταλοί στρατιώτες που αρνήθηκαν να συμμορφωθούν με τις γερμανικές απαιτήσεις και σταμάτησαν να πολεμούν εναντίον των Ελλήνων αγωνιστών του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, υπέστησαν την οργισμένη επίθεση των ναζί που τους εξόντωσαν μαζικά χωρίς οίκτο. Σ’ αυτή τη σφαγή, οκτώ Ιταλοί καταδιωκόμενοι στρατιώτες κρύφτηκαν μέσα στην πελώρια κουφάλα μιας ελιάς και σώθηκαν, ενώ μια άλλη ελιά στην οποία χώρεσαν τρεις στρατιώτες βομβαρδίστηκε από τους ναζί μετά από υπόδειξη ντόπιων συνεργατών τους. Αυτή την ελιά της σωτηρίας, την οποία τιμούσαν με ετήσιες επισκέψεις οι επιζήσαντες Ιταλοί, την έκοψε και ξερίζωσε η δικτατορία της 21ης Απριλίου λόγω του αντιφασιστικού της συμβολισμού!
Λαίλαπα
Σε αντίστοιχο ρεπορτάζ, εκθειαζόταν το ελληνικό αμπέλι και το ελληνικό κρασί με ανάλογες αναφορές στην αρχαιότητα, στον Βάκχο, στα συμπόσια, τη σύνδεση του κρασιού με τη διατροφή, την ευδιαθεσία, τη συνύπαρξη, αλλά και τη φιλοσοφία, την ποίηση και τον ελληνικό πολιτισμό γενικότερα. Το σχόλιο κατέληγε στο πως αυτά τα αγαθά συνδέουν από την αρχαιότητα την Ελλάδα με την Κίνα, με τους πολιτισμούς των λαών της Ανατολής, από το δυτικό άκρο της Μεσογείου και τα Βαλκάνια μέχρι τις ακτές του Ειρηνικού.
Κι αμέσως το μυαλό μου πήγε στην Κριμαία όπου δικοί μας άνθρωποι, η ελληνίστρια Μαργαρίτα Αρατζιώνη και ο αείμνηστος ελληνολάτρης Μπαρίς Μαρινάκης, με ξεναγούσαν από το αρχαίο θέατρο της Ταυρικής Χερσονήσου, στη Σεβαστούπολη, μέχρι τις σειρές με τα χαμηλά πέτρινα τοιχία που έφτιαχναν οι αρχαίοι μας πρόγονοι για να προστατεύουν από τον ψυχρό αέρα που κατέβαινε από τη στέπα τους αμπελώνες που καλλιεργούσαν για να παράγουν κρασί επί τόπου αντί να το μεταφέρουν με τα πλοία που έκαναν μήνες για να φτάσουν από την Αττική στην Ταυρίδα. Μια παράδοση που συνεχίστηκε από τους λαούς της Κριμαίας, Σκύθες, Ρώσους, Ουκρανούς κ.ά., στην οποία οφείλεται το φημισμένο γλυκό της κρασί και το κονιάκ που αποθηκεύεται μέσα σε κρύπτες βαθιά στο βουνό και δοκιμάζεται σε κτίσματα που είναι διακοσμημένα με αναπαραστάσεις από την αρχαία Ελλάδα, με συμπόσια και χορούς, με τον Διόνυσο πανταχού παρόντα προστάτη της οινοποσίας θεό.
Και, πάλι με πικρία, σκεφτόμουν πόσο απογοητευτική είναι η κατάσταση στην Ελλάδα, όπου αμέτρητα αμπέλια και ελιές ξεριζώθηκαν για επιδοτήσεις ή φωτοβολταϊκά και χιλιάδες ψαροκάικα κόπηκαν και πουλήθηκαν για σανίδες στις οικοδομές ή για καυσόξυλα στα τζάκια, εξανεμίζοντας και τη γνώση και την πνευματικότητα που τα συνόδευε. Γιατί δεν είναι τυχαίο ότι η φιλοσοφία, οι τέχνες, ο αθλητισμός και οι επιστήμες αναπτύχθηκαν στον ελληνικό χώρο σε συσχετισμό με τις διατροφικές συνήθειες και τις τεχνικές που αναπτύχθηκαν και κυρίως με τον απεριόριστο σεβασμό του φυσικού περιβάλλοντος. Σήμερα, αντιλήψεις και νοοτροπίες διαχρονικής αξίας και χρησιμότητας ισοπεδώνονται και χάνονται από τις αντιπνευματικές δυνάμεις που συστηματικά υποβαθμίζουν τον τόπο, μετατρέποντάς τον σε πεδίο λεηλασίας των πόρων του και καταστροφής των φυσικών του ιδιοτήτων, της σοφίας, των τεχνών, της ομορφιάς και της αρμονίας που μας κληρονομήθηκε.
Ευτυχώς, παρ’ όλη τη λαίλαπα, η ελιά και το αμπέλι είναι τόσο πολύ δεμένα με την κουλτούρα μας, με την τροφή μας, με τη ζωή στην ύπαιθρο αλλά και στην πόλη, με το δημοτικό τραγούδι και το λαϊκό, με τις τελετές κάθε είδους και τις γιορτές, θρησκευτικές και κοσμικές, που μια εσωτερική δύναμη παρακινεί και οδηγεί πολλούς ανθρώπους, αγρότες και αστούς, να κρατάνε τις ελιές των προγόνων τους και να βγάζουν κρασί ποιότητας για να το εμπορευτούν και για προσωπική τους απόλαυση.
Ό,τι διασώζεται διασώζεται από το μεράκι και τη βαθιά ενστικτώδη αντίσταση των γηγενών που πηγάζει από την αντοχή του τοπικού μας πολιτισμού, κόντρα στις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των υποτελών κυβερνώντων.
Ένδεια
Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι που ασχολούνται με τα γράμματα και τις τέχνες, έχουν μετατραπεί σε εξαρτήματα των αντιπνευματικών, απολίτιστων και βαθιά ανθελληνικών μειοψηφιών που έχουν καταπατήσει και λυμαίνονται τον τόπο. Και αδυνατούν να καταλάβουν ότι και η δική τους πνευματική έμπνευση και παραγωγή στομώνει όταν η παράδοση και η φύση, το περιβάλλον και οι τοπικές μας κουλτούρες βιάζονται και αλλοιώνονται. Οι τέχνες και τα γράμματα, ο πολιτισμός ως οικοσύστημα, συνδέονται αρμονικά και αδιαχώριστα με τη φύση, με το περιβάλλον που ζούμε και με τα προϊόντα που παράγει άμεσα και έμμεσα. Αυτό βεβαιώνεται και από τις μουσικές του τόπου και από την αρχιτεκτονική και από τη λογοτεχνία, απ’ όλα τα θαυμαστά δημιουργήματα του ανθρώπου. Γιατί άραγε δεν βγαίνουν Παλαμάδες, Παπαδιαμάντηδες, Χαλεπάδες και Καζαντζάκηδες, τώρα που πολλοί περισσότεροι γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση; Και γιατί δεν βγαίνουν Τσιτσάνηδες, Θεοδωράκηδες και Χατζιδάκιδες τώρα που πολλοί περισσότεροι πηγαίνουν στα ωδεία και όλοι έχουν τα μέσα για να ακούν όλων των ειδών τις μουσικές;
Αλλάζει το περιβάλλον, το τοπίο, η χρήση του, αλλάζει κι ο χαρακτήρας των πολιτών, αλλάζει η αισθητική τους, αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο βλέπουν κι αντιλαμβάνονται τη φύση και την κοινωνία μέσα στην οποία ζουν.
Το θλιβερό γεγονός ότι αλλοιώθηκε και μαγαρίστηκε το φυσικό μας περιβάλλον, καταστράφηκαν 14.000 καΐκια και αχρηστεύθηκαν χιλιάδες τεχνίτες ναυπηγοί, μπαζώθηκαν τα ρέματα κι άλλαξαν οι ροές των νερών και των ανέμων και πολλά άλλα που μαστίζουν και ροκανίζουν τη σύγχρονη Ελλάδα, δεν είναι ασύνδετο με τη συρρίκνωση της έμπνευσης, της πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Δεν είναι άσχετο με τη στειρότητα στη δημιουργία, με το γύρισμα της πλάτης στην ομορφιά, στη φύση, στον συνάνθρωπο και στη λαϊκή κουλτούρα. Όσο περισσότερο κακοποιούνται οι θάλασσες, τα βουνά, τα δάση, οι λίμνες, τα ποτάμια, τα αμπέλια και οι ελιές, τόσο θα αποξηραίνεται πνευματικά κι ο τόπος. Οι πολιτιστικοί και κοινωνικοί λόγοι γι’ αυτή την αφυδάτωση συνδέονται αναπόσπαστα με την αχαλίνωτη υποβάθμιση του περιβάλλοντος και της σχέσης μας με αυτό.
Για όποιον είναι παρατηρητικός αυτή η σχέση είναι αυταπόδεικτη. Ένδεια στο φυσικό περιβάλλον και ένδεια στην πνευματικότητα πάνε αντάμα. Αυτή την τραγωδία ζούμε. Καθώς μικραίνουν τα δάση και μαγαρίζονται οι βουνοκορφές, στερεύουν τα ποτάμια και οι λίμνες, μολύνονται οι θάλασσες και χτίζονται οι παραλίες, ταυτόχρονα πάσχουν και οι τέχνες, ασφυκτιούν τα γράμματα, φτωχαίνει ο τόπος, μαραζώνει ο πολιτισμός, μαραίνεται η ζωή. Κι αυτό φαίνεται κι από το πόσο λιγοστεύουν τα φυσικά πρόσωπα που υπερασπίζονται με σθένος τις αξίες, τις υλικές και τις άυλες, ενώ αυξάνονται αυτοί που προτιμούν τα τριάντα αργύρια…
