Νέες μορφές αυτο-οργάνωσης, απαραίτητες για την παραγωγική ανασυγκρότηση του αγροτικού κόσμου και της υπαίθρου
Του Γιάννη Σηφάκη*
Την περίοδο του καλοκαιριού η άρδευση είναι το κυρίαρχο πρόβλημα του αγροτικού κόσμου. Η εξασφάλιση νερού για την άρδευση, η διαχείρισή της, το κόστος της (που αποτελεί τμήμα του κόστους παραγωγής των αγροτικών προϊόντων), η δυνατότητα επίλυσης άμεσων και επειγόντων προβλημάτων κ.λπ. είναι κυρίαρχα προβλήματα σε όλες τις αγροτικές περιοχές. Είναι, δε, από τα βασικότερα θέματα που απασχολούν την Αυτοδιοίκηση (κυρίως την πρωτοβάθμια) με βάση τον ιστορικό ρόλο της ως ο κοντινότερος στον πολίτη θεσμός (και σε αγροτικές περιοχές στον αγρότη). Οι νομοθετικές αλλαγές προς την κατεύθυνση της συγκέντρωσης (αντί για αποκέντρωση) στην Αυτοδιοίκηση (κυρίως ο Καλλικράτης) έχουν χειροτερεύσει και την κατάσταση της άρδευσης με την απομάκρυνση της Αυτοδιοίκησης από τους αγρότες, την αφαίρεση αρμοδιοτήτων από τις τοπικές κοινότητες κ.λπ. Ακόμη, η μείωση του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων και η καθοριστική μείωση των παγίων εσόδων της Τοπικής αυτοδιοίκησης έχουν σοβαρό αντίκτυπο στη μεγάλη υστέρηση στην κατασκευή έργων υποδομής στις αγροτικές περιοχές.
Δυστυχώς όμως και οι λογικές που χρόνια τώρα έχουν επικρατήσει και στην Αυτοδιοίκηση και -εν πολλοίς- στον αγροτικό κόσμο χειροτερεύουν την κατάσταση. Οι αγρότες στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων «αναθέτουν» τη διαχείριση της άρδευσης στους δήμους και οι δήμοι (στην πλειοψηφία τους) διαιωνίζουν την κατάσταση αυτή (χωρίς να επιδιώκουν, στην πράξη, να περάσει η άρδευση στα χέρια των αγροτών-χρηστών) γιατί χρησιμοποιούν την άρδευση και σαν μοχλό άσκησης πιέσεων, «εξυπηρετήσεων» σε ημετέρους, μικροδιαπλοκών κ.λπ. Αυτό συμβαίνει μέσω της τοποθέτησης υδρονομέων που πληρώνονται από το δήμο, «ειδικών» ρυθμίσεων χρεών αγροτών για τα τέλη άρδευσης, χάρισμα των αρδευτικών τελών σε ημετέρους, προτεραιοτήτων στην αντιμετώπιση αρδευτικών προβλημάτων πολλές φορές με «υποκειμενικά» κριτήρια κ.λπ. Και αυτά όταν οι αγρότες πληρώνουν τα τέλη άρδευσης (είτε ποτίζουν με ελεύθερη ροή, είτε με αρδευτικές γεωτρήσεις) στο δήμο.
Θα αναφερθούμε στην περίπτωση του Δήμου Αλμωπίας Πέλλας (λόγω του ότι γνωρίζουμε την κατάσταση από πολύ κοντά) ως παράδειγμα για να προταθούν λύσεις που σίγουρα μπορούν να έχουν και γενικότερη εφαρμογή. Και αυτό γιατί -ως γνωστόν- πολλά γίνονται ευκολότερα κατανοητά με τη δύναμη του παραδείγματος.
Άρδευση στην Αλμωπία Πέλλας
Όσο καταστροφικός ήταν φέτος ο καιρός με τα χαλάζια και τις βροχοπτώσεις για τους παραγωγούς (που έχουν αφεθεί στο έλεος τους χωρίς καμιά προστασία τουλάχιστον του κατώτατου εγγυημένου εισοδήματος για την επιβίωσή τους), τόσο ευεργετικός ήταν για την άρδευση των αγροκτημάτων. Παρ’ όλα αυτά, η αρδευτική περίοδος φέρνει στο φως τα μεγάλα προβλήματα τα οποία πρέπει να διεκδικηθούν ως ζωτικά έργα από τους αγρότες και τις τοπικές κοινότητες:
- Έλλειψη βασικών υποδομών όσον αφορά τη συγκράτηση και ρύθμιση των επιφανειακών νερών της Αλμωπίας. Η ρυθμιστική λιμνοδεξαμενή Λυκοστόμου-Προμάχων-Σωσάνδρας, η λιμνοδεξαμενή και κεντρικό δίκτυο κάτω από τον Πρόδρομο για όλα τα κατάντι χωριά (Ίδα, Κωνσταντία, Ριζοχώρι, Μηλιά, Φιλώτεια, Εξαπλάτανος), να μπει σε λειτουργία η δεξαμενή στο Θεοδωράκι, η εκβάθυνση των μικρών λιμνών στον Αρχάγγελο, η αξιοποίηση του ρέματος από τις πηγές της Θηριόπετρας που περνά από την Φιλώτεια και το Ριζοχώρι (περιοχή Σέρβες) κ.λπ. Η ταχύτατη ολοκλήρωση των μελετών για να κατασκευαστούν τα αρδευτικά έργα που έχουν ενταχθεί σε προγράμματα (Λουτράκι, Φούστανη) που η καθυστέρηση της σύνταξής τους μπορεί να βάλει τα έργα σε περιπέτειες. Ακόμη η αξιοποίηση υφισταμένων υποδομών όπως η λιμνοδεξαμενή στους Προμάχους. Εμπλουτισμός του υδροφόρου ορίζοντα τον χειμώνα με επιφανειακά νερά, από τις ίδιες τις γεωτρήσεις, με μελετημένη «ανάποδη» ροή.
- Άμεσα οι αγρότες να αναλάβουν στο σύνολό της την άρδευση με αυτοδιαχείριση. Να σταματήσει να είναι η άρδευση ελεγχόμενη από το δήμο. Να αναλάβουν να λειτουργούν, να συντηρούν, να αποκαθιστούν τις βλάβες τόσο στις αξιοποιημένες γεωτρήσεις όσο και στην ελεύθερη ροή. Υπάρχει θετική εμπειρία στην Αλμωπία με τον τρόπο που διαχειρίζονται την άρδευση στον Μεγαπλάτανο. Παρ’ ότι και εκεί πρέπει να ολοκληρωθεί η αυτοδιαχείριση με την οριστική μεταβίβαση των δημοτικών γεωτρήσεων στις ομάδες παραγωγών που είναι χρήστες, η εμπειρία του Μεγαπλατάνου μπορεί να βοηθήσει. Στο χωριό αυτό κάποιοι πρωτοπόροι κοινοτάρχες και συνεταιριστές έκαναν πράξη αυτό που πρέπει να γίνει ( ολοκληρωμένο βέβαια) παντού. Οι φόβοι ότι κάποιοι αγρότες δεν θα πληρώνουν κ.λπ., μόνο ως δικαιολογία για αποφυγή ευθυνών μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Ας ρωτήσουν (αυτοί που πιστεύουν ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο) τους υπεύθυνους στον Μεγαπλάτανο για να μάθουν. Ακόμη σε πολλές τοπικές κοινότητες οι αγρότες αρχίζουν και ασχολούνται πρακτικά με τον τρόπο που μπορεί να γίνει αυτό (δημιουργία φορέα ή ομάδας χρηστών της άρδευσης από τη συγκεκριμένη γεώτρηση ή την ελεύθερη ροή σε συγκεκριμένη περιοχή κ.λπ.).
Η αυτοδιαχείριση θα μειώσει πολύ το κόστος της άρδευσης (καθόσον ο ΔΕΔΔΗΕ, οι υδρονομείς κ.λπ. θα πληρώνονται απευθείας από τους αγρότες-χρήστες στο κόστος που μπορεί καλύτερα να ελεγχθεί) και θα απαλλάξει τον δήμο από αρκετό χρόνο και κόπο για να μπορέσει καλύτερα να προχωρήσει σε μελέτες, να διεκδικήσει την ένταξή τους σε προγράμματα και να κατασκευάσει τις βασικές υποδομές για την άρδευση που έχει ανάγκη ο κάμπος.
Ακόμη δεν θα παρακαλούν οι αγρότες και οι τοπικές κοινότητες για να έχουν ανταλλακτικά ή αναλώσιμα (βάνες κ.λπ.) και οι βλάβες θα αποκαθίστανται ταχύτατα με ευθύνη των ίδιων των παραγωγών. Τώρα που πληρώνονται τα ανταποδοτικά της άρδευσης στον δήμο, κάθε μέρα βλέπουμε φαινόμενα να μην υπάρχουν ανταλλακτικά, έγκαιρη προμήθεια υλικών, γεωτρήσεις δεν λειτουργούν επί 20ήμερο μέσα στην αρδευτική περίοδο (Κωνσταντία, Λουτράκι), σε άλλες αλλάζει ο μηχανολογικός εξοπλισμός και βγάζουν το μισό νερό (Εξαπλάτανος) κ.λπ.
Αυτοδιαχείριση και αυτό-οργάνωση
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι:
Οι αγρότες και οι τοπικές κοινότητες πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους προς όφελός τους. Η εποχή των «παχυλών αγελάδων» έχει τελειώσει και η ίδια τους η δουλειά και η ζωή εξαρτάται (πέραν των γενικότερων πολιτικών που οφείλουν να διεκδικούν την αλλαγή τους, π.χ. ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, φτηνό πετρέλαιο και ρεύμα, φορολογία, εθνικές πολιτικές για τα δυναμικά προϊόντα, αγορές μέσα από την αυτό-οργάνωση τους κ.λπ.) και από τη μείωση των εξόδων και την αποφυγή διαφυγόντων κερδών.
Η ανάληψη των ευθυνών της άρδευσης από τους αγρότες με αυτοδιαχείριση, θα βοηθήσει και στην αυτό-οργάνωσή τους για τη διεκδίκηση της καλυτέρευσης της θέσης τους γενικά. Με δεδομένη την πολύ μικρή εμπιστοσύνη του αγρότη στις «παραδοσιακές» οργανωμένες μορφές διαχείρισης της παραγωγής (συνεταιρισμοί κ.λπ.) λόγω του πολύ συχνού -δυστυχώς- φαινομένου της αδιαφάνειας και διαφθοράς στους θεσμούς αυτούς τις τελευταίες δεκαετίες, η αυτοδιαχείριση της άρδευσης θα τον βοηθήσει να βρει τις νέες μορφές αυτοοργάνωσης που του είναι απαραίτητες μέσα στο πολύ δύσκολο και ανταγωνιστικό περιβάλλον. «Νέα» αυτοοργάνωση που θα χρειαστεί οπωσδήποτε στη διαδικασία της παραγωγικής ανασυγκρότησης του αγροτικού τομέα και της υπαίθρου από την κυβέρνηση της Αριστεράς.
*Ο Γιάννης Σηφάκης είναι Συντονιστής Ν.Ε. ΣΥΡΙΖΑ Πέλλας, επικεφαλής του δημοτικού συνδυασμού ΑλλάΖΟΥΜΕ την Αλμωπία
