Υπάρχει κάποιο διακύβευμα στις πρυτανικές εκλογές των ΑΕΙ;
του Κώστα Ζαχάρου
Την περίοδο αυτή σε πανεπιστήμια της χώρας διεξάγονται πρυτανικές εκλογές που προβλέπεται να ολοκληρωθούν μετά το καλοκαίρι. Και ενώ οι εκλογές θα μπορούσαν να αποτελέσουν αφορμή για ανάπτυξη ενός παραγωγικού διαλόγου, ώστε να αναδειχθούν στην πραγματική τους διάσταση τα εμφανή αδιέξοδα των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, καθώς και το δυσοίωνο μέλλον τους, η πλειονότητα της πανεπιστημιακής κοινότητας περί άλλων τυρβάζει. Ο κυρίαρχος δημόσιος λόγος στα πανεπιστήμια, όταν διατυπώνεται, είναι καταθλιπτικός και αναδύει την πνευματική αδράνεια παρακμιακών καταστάσεων. Το κοινωνικό και επαγγελματικό στρώμα των πανεπιστημιακών μοιάζει (ίσως και νιώθει) να περιβάλλεται από κέλυφος, εντελώς μονωμένο από τις αγωνίες και τις αναζητήσεις της κοινωνίας. Συχνά δηλώνει έτοιμο να υπερασπιστεί και να υπηρετήσει το πιο αντιδραστικό θεσμικό πλαίσιο των τελευταίων δεκαετιών, καθώς και πολιτικές επιλογές που οδηγούν με κατακλυσμιαίους ρυθμούς στη συρρίκνωση και απαξίωση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης.
Κι όλα αυτά ενώ τα πανεπιστήμια βρίσκονται σε αναβρασμό από τις επαπειλούμενες απολύσεις διοικητικών υπαλλήλων, τη δραματική μείωση του διδακτικού προσωπικού που καθιστά προβληματική τη λειτουργία Τμημάτων, τη συρρίκνωση των ήδη γλίσχρων κοινωνικών παροχών προς τους φοιτητές και βέβαια τη διευρυνόμενη οικονομική δυσπραγία πλήθους οικογενειών να σπουδάσουν τα παιδιά τους.
Ποιο είναι το διακύβευμα των πρυτανικών εκλογών για φοιτητές, εργαζόμενους στα πανεπιστήμια και μέλη του διδακτικού και επιστημονικού προσωπικού, που αγωνιούν για το δημόσιο χαρακτήρα και την ποιότητα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης; Μπορούμε, άραγε, μέσα σ’ αυτόν τον ασφυκτικό θεσμικό βρόγχο να διακρίνουμε χαραμάδες, «γωνιές όπου το μαύρο έχει τριφτεί και δεν αντέχει», που θ’ άξιζαν την εμπλοκή μας; Κρίνουμε ότι, παρά τη σημασία των προσώπων στη στελέχωση των θεσμών, το συγκεκριμένο εγχείρημα μοιάζει, μάλλον, μάταιο.
Το υφιστάμενο πλαίσιο λειτουργίας που ορίστηκε από τον νόμο 4009 και μορφοποιήθηκε από τους νόμους 4076 και 4115, αποτελεί μια κακότεχνη σύλληψη που, παρά το σύντομο της εφαρμογής του, αρχίζει να κακοφορμίζει. Ένα σύμπλεγμα που μοιάζει με γραφειοκρατικό λαβύρινθο, συχνά με επικαλύψεις αρμοδιοτήτων που οδηγούν σε παραλυσία. Όμως, πάνω απ’ όλα, πρόκειται για ένα συντηρητικό και αντιδημοκρατικό κατασκεύασμα, τόσο στον τρόπο συγκρότησης των οργάνων διοίκησης, όσο και στις αρμοδιότητές τους.
Η στελέχωση, για παράδειγμα, του Συμβουλίου Ιδρύματος (Σ.Ι.) και οι αρμοδιότητές του είναι δηλωτικά των προθέσεων του νομοθέτη: Άνθρωποι χωρίς γνώση της ζωής και της ιστορίας του ιδιαίτερου πανεπιστημίου, καλούνται συχνά να στελεχώσουν τα Σ.Ι. και να ασκήσουν διοίκηση μ’ ένα αντιδραστικό πλαίσιο που τους δίνει τη δυνατότητα να αναπτύσσουν πρακτικές ανεξέλεγκτες από την πανεπιστημιακή κοινότητα, με αρμοδιότητα ακόμη και προέγκρισης υποψήφιων πρυτάνεων!
Οι τροποποιήσεις του αρχικού νόμου οδήγησαν σ’ ένα σκληρό πρυτανοκεντρικό σύστημα, όπου διευρύνονται υπέρμετρα οι εξουσίες του πρύτανη.
Το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο έδειξε τα όριά του: Αδυνατεί να ανταποκριθεί στα ζέοντα προβλήματα των πανεπιστημίων, να συγχρωτιστεί με τις ανάγκες της κοινωνίας και να διευκολύνει στην αναζήτηση νέων προοπτικών.
Όμως, η κυρίαρχη αντίληψη στους κύκλους των πανεπιστημιακών μεταθέτει τη συζήτηση σε μια, δήθεν, τεχνοκρατική διευθέτηση των προβλημάτων, όπου όροι όπως «ανταγωνισμός», «αριστεία» κ.ά. ηγεμονεύουν.
Στο πλαίσιο αυτής της ιδιότυπης δαρβινικής αντιμετώπισης κοινωνικών πρακτικών είναι «μοιραίο» να επιβιώσουν όσοι/-ες μεταφέρουν μια ευνοϊκή κοινωνική κληρονομιά. Ο δρόμος στρώνεται ήδη στην Α’ Λυκείου και η οριακή ικανότητα πανεπιστημιακών τμημάτων να ανταποκριθούν στο ρόλο τους οδηγεί, ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία, σε ασφυκτική πίεση για δραστική μείωση του φοιτητικού πληθυσμού και εισαγωγή διδάκτρων σε όλα τα επίπεδα των τριτοβάθμιων σπουδών.
Σ’ αυτήν τη ζοφερή κατάσταση, «πληβειακά» τμήματα των πανεπιστημιακών, εργαζόμενοι στα πανεπιστήμια και πάνω απ’ όλα η πλειονότητα των φοιτητών που εμποδίζεται στις σπουδές της, οφείλουν να αναζητήσουν προνομιακά γι’ αυτούς πεδία παρέμβασης που θα αποτελέσουν το συνδετικό ιστό και τον καταλύτη αλλαγών.
Και ένα τέτοιο πεδίο δεν μπορεί να είναι η εμπλοκή στις πρυτανικές εκλογές.
* Ο Κώστας Ζαχάρος είναι πανεπιστημιακός
