Για το 16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Ανταπόκριση Ιφιγένεια Καλαντζή
Στη συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών ντοκιμαντέρ, στο φετινό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (ΦΝΘ), κυριαρχεί η προσπάθεια του κόσμου να αντεπεξέλθει στην καταστροφή του κράτους πρόνοιας, μέσα από δίκτυα αλληλεγγύης.
Στο GR. Work in progress, της Έλενας Ζερβοπούλου, τρεις περιπτώσεις ανέργων κατάφεραν όχι μόνο να επιβιώσουν, αλλά και να προσφέρουν, ως ενεργοί πολίτες. Τότε δημιουργήθηκε και το «κίνημα της πατάτας», με τη συλλογική διαπραγμάτευση απευθείας με τους παραγωγούς, παρακάμπτοντας τους μεσάζοντες. Σε αναζήτηση παραδειγματικών προτύπων, η σκηνοθέτρια δημιουργεί ένα αισιόδοξο ντοκιμαντέρ, με μουσική των Drog-Atek και πλάνα γεμάτα ήλιο, εστιάζοντας στη διατήρηση του θυμικού όσων παραμένουν χρήσιμοι, παρά την προσωπική τους καταστροφή και ηθικό δίδαγμα την αξία απελευθέρωσης κοινωνικών δυνάμεων, ανεξάρτητα από το βαθμό αποτελεσματικότητας ενός κινήματος.
Αξιοσημείωτη είναι και η αναφορά στο θέατρο, ως αναπόσπαστου συστατικού μιας κοινωνικής διάστασης της κρίσης. Στο Should I Stay or Should I go, του Μενέλαου Καραμαγγιώλη, περιγράφεται η ανάδυση του θεάτρου-ντοκουμέντου, ως νέα φόρμα που αντλεί μοτίβα απ’ την καθημερινότητα. Προσωπικές ιστορίες Ελλήνων που μετανάστευσαν ανοίγονται προς ένα ακροατήριο, αποκτώντας συλλογική υπόσταση. Η δραματουργία έγκειται στην αμεσότητα ακατέργαστου υλικού και βιωμένου παρόντος. Μιλούν στην κάμερα ηθοποιοί που υποδύονται τους εαυτούς τους, αποκαλύπτοντας την ψυχαναλυτική διάσταση του θεάτρου, σε μια διάδραση με το κοινό.
Η απειλητική εμφάνιση του νεοναζισμού και στη χώρα μας πέρσι, έστρεψε πολλούς δημιουργούς σε ιστορικά θέματα. Φέτος, μοναδικό δείγμα εγχώριας ιστορικής καταγραφής αποτελεί το Καλάβρυτα-Άνθρωποι και Σκιές, του Ηλία Γιαννακάκη, για το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα, επί Γερμανικής Κατοχής.
Οι φρικιαστικές μαρτυρίες ηλικιωμένων, που δημιουργούν έντονη φόρτιση, συνδιαλέγονται με αντιθετικές προσεγγίσεις, όπως η συνάντηση στο χώρο της εκτέλεσης ενός Καλαβρυτινού, που ορφανός μετά τη σφαγή έφυγε και έζησε στη Γερμανία και ενός Γερμανού, που μιλάει ελληνικά και επισκέπτεται συχνά τα Καλάβρυτα, ως εξιλέωση για το έγκλημα που διέπραξε η χώρα του.
Δουλεμένο κινηματογραφικά και εννοιολογικά το ντοκιμαντέρ, συνδέει χώρο, μνήμη και ιστορική καταγραφή, με εικόνες ανταρτών, μέσα στο ορεινό τοπίο της διαδρομής του οδοντωτού. Εγείρονται, όμως, καίρια ερωτήματα, όπως η εξίσωση της λαϊκής αντίστασης απέναντι στον κατακτητή, με τις φρικαλεότητες των δυνάμεων κατοχής, ως αντίποινα στον ντόπιο πληθυσμό.
Στο ιστορικό ντοκιμαντέρ Παλικάρι (Ο Λούις Τίκας και η Σφαγή του Λάντλοου) του Νίκου Βεντούρα, ξαναζωντανεύει η θρυλική ιστορία του Λούι Τίκα, ηγέτη των εργατών στην Αμερική, μέσα από την εξιστόρηση διακεκριμένων ερευνητών του αμερικάνικου εργατικού κινήματος. Ο Τίκας, μετανάστης από την Κρήτη, δολοφονήθηκε σχεδόν έναν αιώνα πριν, κατά τη μεγαλειώδη απεργία των ανθρακωρύχων στο Λάντλοου, όπου πρωτοστατούσε, λίγο πριν εισβάλει η εθνοφρουρά στον εργατικό καταυλισμό, καίγοντας και σκοτώνοντας. Η σφαγή του Λάντλοου τραγουδήθηκε και από τον Γούντι Γκάθρι, ως σύμβολο της βίαιης ιστορίας του εργατικού κινήματος. Η σύνδεση του σημερινού πολίτη με τους αγώνες της εργατικής τάξης υπογραμμίζει την ανάγκη νέων εργατικών διεκδικήσεων.
Με Το Χαμένο Σήμα της Δημοκρατίας, του Γιώργου Αυγερόπουλου, ζωντανεύουν σκηνές από το πραξικοπηματικό κλείσιμο της ΕΡΤ τον περασμένο Ιούνη, με τις πρώτες τραγικές στιγμές του πανικού και της απελπισίας των υπαλλήλων, αλλά και τις γεμάτες πάθος ημέρες που ακολούθησαν μέσα κι έξω από το Ραδιομέγαρο της Αγ. Παρασκευής, με τους εργαζόμενους να κρατούν ανοιχτή την αυτοδιαχειριζόμενη ΕΡΤ, για αρκετούς μήνες. Πλαισιωμένη από ένα απίστευτο κύμα συμπαράστασης κόσμου, η ΕΡΤ έγινε πόλος συσπείρωσης και άνοιξε τα μικρόφωνα σε συνδικάτα αποκλεισμένα από τα ΜΜΕ. Καταγράφονται οι απόψεις των ίδιων των εργαζομένων -σκηνοθέτες, τεχνικοί, δημοσιογράφοι και μουσικοί- και ο διάλογος πολιτικών και επιστημόνων, για την κατασυκοφάντηση της ΕΡΤ, τη σημασία της EBU, ενώ αποκαλύπτεται και ο ρόλος της DIGEA, που παρεμπόδιζε την αναμετάδοση της ΕΡΤ, από το κανάλι του 902. Η καταγραφή ολοκληρώνεται με την εισβολή των ΜΑΤ στο Ραδιομέγαρο, στις αρχές Νοέμβρη. Η ιστορική εκπομπή έξω στο δρόμο, με φόντο τα ΜΑΤ, έγινε μεταγενέστερα, μετά το κλείσιμο και την αποστολή του ντοκιμαντέρ στο εξωτερικό, για την ενημέρωση του ευρωπαϊκού κοινού. Στο χρονικό αυτού του αντισυνταγματικού πειράματος, ο Αυγερόπουλος ανακηρύσσει κύριο θύμα της μνημονιακής πολιτικής την ίδια τη δημοκρατία, που τέθηκε υπό τον έλεγχο μιας αυξανόμενης λογοκρισίας.
Στις πιο δυναμικές καταγραφές κοινωνικών διεκδικήσεων συγκαταλέγεται το 128 Κερατέα: μια πραγματική ιστορία, των Β. Σύρρου και Γ. Οικονομίδη, που κάλυψαν δημοσιογραφικά το συγκλονιστικό χρονικό των 128 ταραγμένων ημερών στην Κερατέα, τον Δεκέμβρη του 2010, όταν η εναντίωση των κατοίκων στην κατασκευή παράνομης χωματερής αντιμετωπίστηκε με πρωτοφανή αστυνομική βία, τόνους χημικών, άγριους ξυλοδαρμούς και συλλήψεις. Η τοπική κοινωνία, όμως, αντιστάθηκε σθεναρά, υιοθετώντας ριζοσπαστικές αυτοοργανωτικές μεθόδους, με οδοφράγματα και μπλόκα σε κομβικά σημεία. Η έκφραση «Θα γίνει της Κερατέας» έγινε ορόσημο. Μήπως ήρθε ο καιρός να επαναληφθεί;
