Προδημοσίευση από βιβλίο που θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις Εκδόσεις Α/συνεχεια
Τις τελευταίες μέρες προβάλλεται ανά την Ελλάδα ένα βίντεο που περιέχει την ομιλία του Άλβαρο Γκαρσία Λινέρα, αντιπροέδρου της Βολιβίας, στο 6ο Διεθνές Φόρουμ Φιλοσοφίας. Σχεδόν όλοι όσοι παρακολουθούν την ομιλία δηλώνουν εντυπωσιασμένοι από το περιεχόμενό της, αλλά και από τον διόλου «αφ’ υψηλού» τρόπο με τον οποίο ο Λινέρα καταπιάνεται με το θέμα του (Κράτος, Επανάσταση και οικοδόμηση της Ηγεμονίας). Όντας όχι απλά ένας σημαντικός διανοούμενος, αλλά ένας διανοούμενος που δοκιμάζει και δοκιμάζεται καθημερινά ως αντιπρόεδρος ενός κράτους, ο Λινέρα ξεκαθαρίζει έννοιες που έμοιαζαν συγκεχυμένες και απαντά σε προβληματισμούς που ξεφεύγουν από το στενό πλαίσιο της χώρας του ή και της Λατινικής Αμερικής. Αυτή η ομιλία, μαζί με δύο ακόμη κείμενά του, θα κυκλοφορήσει σύντομα σε βιβλίο από τις Εκδόσεις Α/συνεχεια. Εν είδει προδημοσίευσης παραθέτουμε δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα, υπενθυμίζοντας ότι στην ιστοσελίδα του Δρόμου (www.edromos.gr) μπορείτε να αναζητήσετε παλιότερο εκτενές αφιέρωμα στον Βολιβιάνο διανοούμενο και πολιτικό.
Θέλουμε ή όχι την κρατική εξουσία; Η απάντηση της Λατινικής Αμερικής
Αυτό που είπε η Λατινική Αμερική, κατά την ερμηνεία μου, είναι ότι είναι εφικτό να αλλάξουμε τον κόσμο μετασχηματίζοντας το κράτος. Παρ’ όλο που δεν αποτελεί ικανή συνθήκη. Προσοχή, να μην αποκτήσουμε μια υπερβολικά κρατικιστική οπτική! Όμως, η αυτοπεριθωριοποίησή μας από την πάλη στο εσωτερικό του κράτους, από την πάλη για το μετασχηματισμό της δομής του κράτους, σημαίνει απλά την παραίτησή μας από τον κοινωνικό αγώνα. Είναι απλά μια στάση παρατηρητή προς τις σχέσεις κυριαρχίας στην κοινωνία. Είναι, με άλλα λόγια, μια επίκληση στην πολιτική αδυναμία.
Αυτό που έκανε η Λατινική Αμερική είναι να απαντήσει με άλλο τρόπο. Άρχισε να μεταμορφώνει τον κρατικό μηχανισμό. Προσοχή! Δεν έχει αλλάξει μόνο το πλαίσιο διακυβέρνησης: Αυτό θα ήταν μια απλή εναλλαγή κυβερνήσεων, αφήνοντας ανέπαφη τη δομή του κράτους. Όχι! Υπήρξε αλλαγή κυβέρνησης, αλλαγή των δομών λήψης αποφάσεων από την κυβέρνηση, τροποποίηση των μηχανισμών αποφάσεων της εκτελεστικής εξουσίας, τροποποίηση στη συμμετοχή και στην κοινωνική παρουσία των λαϊκών στρωμάτων στα κοινοβούλια, στους δήμους, στις περιφέρειες, ουσιαστική τροποποίηση των οργάνων της δικαστικής εξουσίας, ουσιαστική τροποποίηση στην οργανωτική δομή της αστυνομίας και των ενόπλων δυνάμεων, αλλαγή στον πολιτισμό, στις παραδόσεις, στο σύστημα συμβολισμών της κοινωνίας, στα συλλογικά δικαιώματα.
Όταν συμβαίνει αυτό, βρισκόμαστε μπροστά σε μια επανάσταση. Επανάσταση δεν είναι μόνο η κλασική εικόνα μερικών μπολσεβίκων επαναστατών που εισβάλλουν στα Χειμερινά Ανάκτορα με τα όπλα – καλώς, αυτή είναι η κλασική εικόνα της ταινίας. Αλλά αυτό είναι μόλις η κορυφή του παγόβουνου. Έχουμε μια επανάσταση που πρέπει να την ονομάσουμε πολιτική επανάσταση, όταν η περίπλοκη δομή του μηχανισμού συσχετισμών, που ονομάζεται κράτος, αναδιατάσσεται και μετασχηματίζεται.
Όταν συμβαίνει αυτό, βρισκόμαστε μπροστά σε πολιτικές επαναστάσεις. Έχουμε πολιτική επανάσταση, όταν αλλάζει όχι μόνο η εκτελεστική εξουσία, όχι μόνο ο πρόεδρος ή οι υπουργοί, αλλά όταν μεταβάλλεται η κοινωνική προέλευση και το κοινωνικό περιεχόμενο της εκτελεστικής εξουσίας και των ατόμων που βρίσκονται στη διοίκηση του κράτους. Έχουμε επανάσταση, όταν μεταβάλλεται η ταξική σύσταση των κοινοβουλίων, όταν τροποποιείται ο δημοκρατικός τρόπος λήψης αποφάσεων που είναι ουσιώδεις για τη χώρα, κοινοβουλευτικά και εξωκοινοβουλευτικά. Έχουμε επανάσταση όταν η πειθαρχία, η συμβολική τάξη, η διδασκαλία στα εκπαιδευτικά κέντρα, τροποποιούνται και μετασχηματίζονται. Έχουμε επανάσταση όταν τα σχολεία, τα εκπαιδευτικά συστήματα των παιδιών μας, τα βιβλία που δίνουμε στους μαθητές, η μέθοδος διδασκαλίας με την οποία μεταδίδουμε τις γνώσεις, μετασχηματίζονται, τροποποιούνται ουσιαστικά. Εκείνη τη στιγμή γινόμαστε μάρτυρες μιας επανάστασης.
Τροποποίηση της ταξικής σύνθεσης των κυβερνώντων, του ταξικού περιεχομένου των αποφάσεων των κυβερνώντων, του τρόπου λήψης αποφάσεων, με τις οποίες καθορίζονται οι δημόσιες πολιτικές, μεταβολή του αξιακού συστήματος, του συστήματος συμβολισμών, του κανονιστικού πλαισίου μιας κοινωνίας: Αυτά, τα παρατηρούμε να συμβαίνουν στις χώρες μας.
Μετάβαση: Σκληρή, διαρκής πάλη μεταξύ του Παλιού και του Νέου
Αυτή η περίοδος μετάβασης είναι μια πάλη μέχρι θανάτου, ένας αλληλοκτόνος πόλεμος μεταξύ αυτών των εστιών της νέας κοινωνίας που θέλουν να επεκταθούν και των εστιών της παλαιάς κοινωνίας που αρνούνται να αποσυρθούν, που προσπαθούν να ξαναπάρουν τον έλεγχο και να εξαπλωθούν. Σ’ αυτή την περίοδο μεταξύ του καπιταλισμού και της μη καπιταλιστικής κοινωνίας, που ο Λένιν ονόμαζε κομμουνισμό, βρίσκεται ο σοσιαλισμός. Δηλαδή, για τον Λένιν ο σοσιαλισμός δεν ήταν ακόμη ένα νέο παραγωγικό μοντέλο. Το νέο παραγωγικό μοντέλο θα ήταν ο κομμουνισμός, ή κοινοτισμός ή πείτε το όπως αλλιώς θέλετε – παγκόσμιος, σε πλανητικό επίπεδο.
Όμως, μεταξύ αυτού του καπιταλισμού, που είναι παγκόσμιος, και της νέας κοινωνίας, όπως και να την πείτε, που θα είναι επίσης παγκόσμια, υπάρχει μια περίοδος μετάβασης. Αυτή τη μεταβατική περίοδο ο Λένιν στα τελευταία του γραπτά την αποκαλεί σοσιαλισμό. Δεν είναι ένα καινούργιο παραγωγικό μοντέλο. Δεν είναι μια κοινωνία διαφορετική από την καπιταλιστική. Σοσιαλισμός είναι κομμάτια του καπιταλισμού σε σύγκρουση με τμήματα του κομμουνισμού σε μια ατελείωτη πάλη, εξαιρετικά πολύπλοκη, με προχωρήματα και οπισθοχωρήσεις, με επεκτατικές επιθέσεις και αντεπιθέσεις. Υπό αυτό το πρίσμα, η έννοια για να ορίσουμε τη σημερινή επαναστατική διαδικασία ως σοσιαλισμό, μου αρέσει, μ’ αυτή τη λενινιστική έννοια, διότι ορίζει αυτή τη μάχη. Ακόμα βλέπουμε αγορές, ιδιωτικές επιχειρήσεις και σίγουρα θα συνεχίσουμε να βλέπουμε, δεν χρειάζεται να σκανδαλιζόμαστε γι’ αυτό, και θα βλέπουμε οικονομία της αγοράς και συσσώρευση. Ναι! Όλα αυτά υπάρχουν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν για δεκαετίες.
Αλλά απ’ την άλλη υπάρχει πολιτική επαναστατική εξουσία που ρυθμίζει, καθοδηγεί, και υπάρχουν εστίες, μικρές εμπειρίες, που τείνουν να επεκταθούν, ενός άλλου οικονομικού καθεστώτος που δεν βασίζεται πλέον στην οικονομική αξία, δεν βασίζεται στο κέρδος, αλλά στη χρήση, στην υπηρεσία, στην αξία χρήσης, για να χρησιμοποιήσουμε τους όρους του Μαρξ. Πού υπάρχει άραγε αξία χρήσης, για παράδειγμα, σε αντίθεση με την ανταλλακτική αξία, το κέρδος; Όταν το κράτος επιδοτεί τη γεωργία, παραδείγματος χάρη. Εκεί δεν υπάρχει κέρδος, δεν υπάρχει η λογική του κέρδους, της συσσώρευσης, αλλά μια λογική αξίας χρήσης, μια λογική ικανοποίησης των αναγκών.
Αν στις βασικές υπηρεσίες, είτε στο νερό, είτε στο ρεύμα, είτε στο τηλέφωνο, το κράτος παρεμβαίνει ρυθμίζοντας τις τιμές, επιδοτώντας και περιορίζοντας τα κέρδη, η λογική του κέρδους αρχίζει να ηττάται από τη λογική της χρήσης. Η αξία χρήσης αντιμέτωπη με την ανταλλακτική αξία. Δηλαδή, μ’ αυτή τη μικρή λεπτομέρεια, θέτουμε εκ μέρους του κράτους τις βάσεις μιας νέας οικονομικής οργάνωσης της κοινωνίας. Αν η Παιδεία είναι δωρεάν, αν το κράτος την ενισχύει και αποσπά από την ιδιωτική επένδυση ή την ιδιωτική επιχείρηση τον έλεγχο της Παιδείας και επιτρέπει και εγγυάται την Πρωτοβάθμια, Δευτεροβάθμια ή Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, το κράτος την πληρώνει. Και παλεύει ενάντια σ’ αυτούς που λένε πως η Παιδεία είναι εμπόρευμα, στο οποίο έχουν πρόσβαση μόνο όσοι έχουν χρήματα. Έτσι δημιουργείται αυτός ο νέος χώρος κοινωνικότητας και αξίας χρήσης, πάνω απ’ την ανταλλακτική αξία, το κέρδος, την καπιταλιστική συσσώρευση. Αν το κράτος στηρίζει, ενισχύει μια επιχείρηση εργαζομένων που παίρνουν τον έλεγχο αυτής της επιχείρησης και αυτοί μ’ ένα δάνειο του κράτους προχωρούν την παραγωγική τους πρωτοβουλία και τα κέρδη της επιχείρησης μοιράζονται μεταξύ των ίδιων των εργαζομένων, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα φωτεινό σημάδι, ένα επεκτατικό πυρήνα μιας νέας οικονομίας, μιας νέας κοινωνίας.
Ο σοσιαλισμός είναι αυτή η περίοδος μετάβασης, εσωτερικού και διαρκούς αγώνα μεταξύ των καπιταλιστικών οικονομικών δομών της αγοράς και των νέων αναδυόμενων δομών: της αξίας χρήσης, της κοινότητας, του κοινοτισμού, της κοινωνικότητας, εκκινώντας από το κράτος, εκκινώντας από την κοινωνία των πολιτών, άλλοτε προχωρώντας κι άλλοτε οπισθοδρομώντας. Πόσο θα διαρκέσει αυτή η διαδικασία μετάβασης μεταξύ αυτών των δύο παραγωγικών μοντέλων, μεταξύ των δύο μοντέλων παγκόσμιου πολιτισμού; Μπορεί να διαρκέσει αιώνες. Δεν υπάρχει ορισμένη ημερομηνία. Δεν το ορίζει κάποιο διάταγμα. Δεν το ορίζει η θεωρία. Το ορίζει η πράξη, ο αγώνας στην πράξη.
