Της Γιάννας Γιαννουλοπούλου.
Η γαλλίδα ελληνίστρια Ζακλίν ντε Ρομιγί πέθανε πριν από λίγες ημέρες σε ηλικία 97 χρονών, πλήρης ημερών αλλά και πλήρης τιμών.
Υπήρξε η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια στο Collège de France, η πρώτη γυναίκα μέλος της Académie des inscriptions et belles-lettres, υπήρξε μέλος της Ακαδημίας της Δανίας, της Βρετανικής Ακαδημίας, της Ακαδημίας της Βιέννης, των Αθηνών κ.ά. Μετέφρασε τους Έλληνες κλασικούς στα γαλλικά και αφιέρωσε τη ζωή της στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο έργο του Θουκυδίδη. Ηγήθηκε του κινήματος επαναφοράς της κλασικής παιδείας στον κόσμο και ειδικά στην Ευρώπη.
Το τέλος της μακράς πορείας της συνέπεσε με τη ραγδαία υποβάθμιση των κλασικών σπουδών στην Ευρώπη. Ακόμα και σε παλιά μεγάλα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια οι έδρες κλασικών σπουδών καταργούνται ως «αντιπαραγωγικές», μιας και δεν μπορούν να «φέρουν» έσοδα από την αγορά. Το επιχειρηματικό πανεπιστήμιο που οικοδομείται δεν έχει ανάγκη από την κλασική παιδεία, ακριβώς γιατί απορρίπτει τον αναστοχασμό. Όμως, χωρίς αυτόν δεν προκύπτει η σχέση του μερικού με το καθολικό και το πανανθρώπινο.
Στη μελέτη της «Αρχαία ελληνική τραγωδία» (ελλην. μετάφραση 1976, εκδ. Καρδαμίτσα, σ. 156-157) η Ζακλίν ντε Ρομιγί αναφέρει: «Αυτή η πίστη στον άνθρωπο που φωτίζει εκ των ένδον όλες τις τραγωδίες, τις πιο σκοτεινές ακόμη, ανταποκρίνεται πλήρως στο ελληνικό πνεύμα του 5ου αι. π.Χ. Αναφέρομε εδώ το περίφημο άσμα της Αντιγόνης του Σοφοκλή που περιγράφει τις ομορφιές του πολιτισμού που επινόησε ο άνθρωπος “πολλά τα δεινά κουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει…”. Αλλά θα μπορούσαμε να προσθέσουμε πως αυτός ο ύμνος προς την πρόοδο και τον ανθρώπινο πολιτισμό, που κανονικά δεν έχει καμιά σχέση με την τραγωδία, συναντάται πράγματι στο έργο των τριών μεγάλων Ελλήνων τραγικών: ο Αισχύλος αφιέρωσε σ’ αυτό μια σκηνή του Προμηθέα, ο Ευριπίδης μια λεπτομερή αφήγηση στις Ικέτιδες. Ο 5ος αιώνας πίστευε στον άνθρωπο. Αυτό εξηγεί πώς πάντοτε τα δεινά που περιγράφει η τραγωδία εμφανίζονται κάτω από κάποιο φως που αποζημιώνει για τη φρίκη και την πικρία. Το παράδειγμα της Αντιγόνης είναι λαμπρό, γιατί όταν βλέπουμε το έργο του Σοφοκλή, κανείς δε σταματά στο λυπηρό θέαμα της τραγωδίας. Διατηρούμε μάλλον στην ψυχή το θαυμασμό για την ηρωίδα. Και σ’ όλες τις στιγμές της Ιστορίας βρέθηκαν άνθρωποι που κεντρίστηκαν κι εμψυχώθηκαν απ’ αυτό το παράδειγμα».
Η μελέτη του αρχαίου κόσμου δεν παραπέμπει –μόνο τουλάχιστον– σε κουραστικό φορμαλιστικό μάθημα για τα Γυμνάσια και τα Λύκεια, ούτε σε επιχορηγούμενες θεατρικές παραστάσεις. Θα μπορέσουμε στη δική μας ιστορική στιγμή να ξεφύγουμε από τη «φρίκη και την πικρία» και να πιστέψουμε σε έναν σύγχρονο ανθρωπισμό; Οι φοιτητές της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Μ. Βρετανίας που βρέθηκαν αυτές τις μέρες στους δρόμους και στις πλατείες διεκδικώντας το δικαίωμα στην παιδεία πέρα από την κατάρτιση και την εργαλειακότητα, ίσως να μην ξέρουν την απάντηση. Θέτουν όμως με το δικό τους τρόπο το ίδιο ερώτημα. Είναι ευθύνη όλων μας να τους βοηθήσουμε να δώσουν μια απάντηση «κάτω από κάποιο φως που αποζημιώνει».
* Η Γιάννα Γιαννουλοπούλου είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
