Επιμέλεια: Γιάννης Σχίζας
Οι πρόγονοί μας από την εποχή του Μεσαίωνα μας άφησαν μια βιολογική κληρονομιά: τα γονίδια που τους προστάτευσαν από τον «Μαύρο Θάνατο», την επιδημία πανώλης που σάρωσε την Ευρώπη τον 14ο αιώνα. Μόνο που τα ίδια γονίδια μας καθιστούν πιο ευάλωτους σε αυτοάνοσα νοσήματα, διαπιστώνει νέα μελέτη.
Η επιδημία, το πιο θανατηφόρο συμβάν στην καταγεγραμμένη ιστορία, άσκησε ισχυρές εξελικτικές πιέσεις στους πληθυσμούς και ευνόησε την εξάπλωση γονιδίων που βοηθούν το ανοσοποιητικό σύστημα να αντιμετωπίσει το βακτήριο της πανώλης Yersinia pestis.
«Ο Μαύρος Θάνατος είναι ένα παράδειγμα του πώς οι παθογόνοι οργανισμοί διαμορφώνουν την ανθρώπινη εξέλιξη», αναφέρει διεθνής ερευνητική ομάδα στο περιοδικό Nature.
«Το σημερινό γονιδίωμά μας είναι μια αντανάκλαση ολόκληρης της εξελικτικής ιστορίας μας» σχολιάζει στο Associated Press ο Λούις Μπαρέιρο του Πανεπιστημίου του Σικάγο, τελευταίος συγγραφέας της μελέτης.
Η πανώλη σκότωσε το 30 με 50 τοις εκατό του πληθυσμού στην επιδημία που έπληξε την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική πριν από σχεδόν 700 χρόνια.
Ο Μπερέιρο και οι συνεργάτες του απομόνωσαν DNA από τα δόντια 200 και πλέον ατόμων που πέθαναν σε διάστημα ενός αιώνα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη μεγάλη επιδημία. Οι γενετικές αναλύσεις αποκάλυψαν τέσσερα γονίδια που προστατεύουν από την πανώλη, γονίδια των οποίων η συχνότητα στον πληθυσμό δείχνει να αυξήθηκε μετά την επιδημία.
Ένα από τα γονίδια αυτά, το ERAP2, αύξανε κατά 40 με 50 τοις εκατό την πιθανότητα επιβίωσης από τη βακτηριακή ασθένεια, καθώς βοηθούσε το ανοσοποιητικό σύστημα να εξουδετερώσει το μικρόβιο.
Τα άτομα που έφεραν αυτά τα προστατευτικά γονίδια ήταν πιθανότερο να επιζήσουν και να τα κληροδοτήσουν στους απογόνους τους.
Σήμερα, όμως, τα τέσσερα γονίδια συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο αυτοάνοσων νοσημάτων όπως η νόσος του Κρον και η ρευματοειδής αρθρίτιδα, όπως είχαν δείξει προηγούμενες μελέτες.
Ο πλανήτης Άρης
Ο Άρης είναι ο τέταρτος πλανήτης από τον Ήλιο. Είναι ένας βραχώδης πλανήτης όπου κυριαρχεί η σκόνη και το κρύο. Πρόκειται για έναν έρημο κόσμο με πολύ λεπτή ατμόσφαιρα. Ο Άρης είναι επίσης ένας δυναμικός πλανήτης με εποχές, πολικούς πάγους, φαράγγια, ανενεργά ηφαίστεια και τώρα έχουμε στοιχεία ότι ήταν ακόμη πιο ενεργός στο παρελθόν.
Ο Άρης είναι ένα από τα πιο εξερευνημένα ουράνια σώματα στο ηλιακό μας σύστημα και είναι ο μόνος πλανήτης στον οποίο έχουμε στείλει ρόβερς (τροχοφόρα μη επανδρωμένα οχήματα) να περιπλανηθούν στο εξωγήινο τοπίο.
Η NASA προς το παρόν επιχειρεί στον κόκκινο πλανήτη με δύο ρόβερς, το Curiosity και το Perseverance, έναν ρομπoτικό προσεδαφιστή το In Sight και ένα ελικόπτερο το Ingenuity τα οποία εξερευνούν την επιφάνεια του Άρη. Το Perseverance, το μεγαλύτερο και πιο προηγμένο ρόβερ που έχει στείλει η NASA σε έναν άλλο πλανήτη, ακούμπησε στην επιφάνεια του Άρη στις 18 Φεβρουαρίου 2021, μετά από ένα ταξίδι 203 ημερών διανύοντας 472 εκατομμύρια χιλιόμετρα (293 εκατομμύρια μίλια). Μαζί με το Perseverance, στάλθηκε στον Άρη και το ελικόπτερο Ingenuity, το οποίο ήταν προσκολλημένο στην κοιλιά του ρόβερ.
Το Perseverance είναι ένα από τα τρία διαστημικά οχήματα που έφθασαν στον Άρη το 2021. Το τροχιακό όχημα Hope από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έφτασε στις 9 Φεβρουαρίου 2021. Η αποστολή Tianwen-1 της Κίνας έφτασε στις 10 Φεβρουαρίου 2021 και περιλαμβάνει μία τροχιακή διαστημοσυσκευή, έναν προσεδαφιστή, και ένα rover. Η Ευρώπη και η Ινδία έχουν επίσης διαστημόπλοια που μελετούν τον Άρη από τροχιά. Τον Μάιο του 2021, η Κίνα έγινε το δεύτερο έθνος που προσεδάφισε με επιτυχία στον Άρη το Zhurong Mars rover.
Ένας διεθνής στόλος οκτώ τροχιακών διαστημοσυσκευών μελετά τον Κόκκινο Πλανήτη από ψηλά, συμπεριλαμβανομένων τριών τροχιακών της NASA: 2001 Mars Odyssey, Mars Reconnaissance Orbiter και MAVEN. Αυτοί οι ρομποτικοί εξερευνητές έχουν βρει πολλά στοιχεία ότι ο Άρης είχε νερό και ήταν θερμότερος με πιο πυκνή ατμόσφαιρα πριν από δισεκατομμύρια χρόνια.
Με ακτίνα 3.390 χιλιόμετρα, ο Άρης έχει περίπου το μισό μέγεθος από τη Γη. ο Άρης απέχει από τον Ήλιο με μία μέση απόσταση 228 εκατομμυρίων χιλιομέτρων ή 1,5 αστρονομικές μονάδες. Μια αστρονομική μονάδα (συντομογραφία AU), είναι η απόσταση από τον Ήλιο στη Γη. Από αυτή την απόσταση, το φως του ήλιου χρειάζεται 13 λεπτά για να ταξιδέψει από τον Ήλιο στον Άρη.
Καθώς ο Άρης περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο, ολοκληρώνει μια περιστροφή κάθε 24,6 ώρες, πολύ κοντά με την περιστροφή της Γης που είναι 23,9 ώρες. Οι μέρες του Άρη ονομάζονται sol – συντομογραφία για «ηλιακή ημέρα». Ένας χρόνος στον Άρη διαρκεί 669,6 sol, δηλαδή 687 γήινες ημέρες.
Ο άξονας περιστροφής του Άρη έχει κλίση 25 μοιρών σε σχέση με το επίπεδο της τροχιάς του γύρω από τον Ήλιο. Αυτή είναι μια άλλη ομοιότητα με τη Γη, η οποία έχει αξονική κλίση 23,4 μοιρών. Όπως η Γη, ο Άρης έχει ξεχωριστές εποχές, αλλά διαρκούν περισσότερο από τις εποχές εδώ στη Γη, διότι ο Άρης χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να περιστραφεί γύρω από τον Ήλιο καθώς είναι πιο μακριά. Και ενώ εδώ στη Γη οι εποχές κατανέμονται ομοιόμορφα κατά τη διάρκεια του έτους, διαρκώντας 3 μήνες (ή ένα τέταρτο του έτους), στον Άρη οι εποχές ποικίλλουν σε διάρκεια λόγω της ελλειπτικής τροχιάς του Άρη γύρω από τον Ήλιο.
Η άνοιξη στο βόρειο ημισφαίριο (φθινόπωρο στο νότιο) είναι η μεγαλύτερη εποχή με 194 sol. Το φθινόπωρο στο βόρειο ημισφαίριο (άνοιξη στο νότιο) είναι το συντομότερο με 142 sol. Ο βόρειος χειμώνας/νότιο καλοκαίρι είναι 154 sol, και το βόρειο καλοκαίρι/νότιος χειμώνας είναι 178 sol. Ο Άρης έχει δύο μικρά φεγγάρια, τον Φόβο και τον Δείμο, που μοιάζουν περισσότερο με αστεροειδείς. Έχουν ακανόνιστο σχήμα επειδή έχουν πολύ μικρή μάζα για να γίνουν σφαιρικοί από τη βαρύτητα.
Αποστολή «DART»
Μοιάζει με σενάριο ταινίας επιστημονικής φαντασίας, αλλά η προστασία της Γης από πιθανή πρόσκρουση αστεροειδούς, αρκετά μεγάλου ώστε να προκαλέσει ανθρώπινα θύματα και εκτεταμένες ζημιές, είναι ο απώτερος στόχος της αποστολής «DART» της NASA, που εκτοξεύεται από τη στρατιωτική βάση Βάντεμπεργκ στην Καλιφόρνια, με πύραυλο «Falcon 9» της «Space X». Η αποστολή θα διερευνήσει την εφικτότητα και την αποτελεσματικότητα μιας από τις μεθόδους που έχουν σκεφτεί οι επιστήμονες ώστε σε ενδεχόμενο επικείμενης ολέθριας πρόσκρουσης να είναι δυνατή μια ανεπαίσθητη μεταβολή της τροχιάς του αστεροειδούς, αρκετή όμως για να αποφευχθεί η πρόσκρουση. Πρόκειται για τη μέθοδο της κρουστικής μεταφοράς Κινητικής Ενέργειας από μια διαστημοσυσκευή, που θα συντριβεί με μεγάλη ταχύτητα πάνω στον αστεροειδή.
Το πέρασμα του Δίδυμου στη μικρότερη απόσταση της τροχιάς του σε σχέση με τη Γη το φθινόπωρο του 2022 θα δώσει τη δυνατότητα στους αστρονόμους να παρατηρήσουν με επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια την ίδια την πρόσκρουση, όσο και τις αλλαγές που θα επιφέρει. Ο Δίδυμος έχει διάμετρο περίπου 780 μέτρα και ο Δίμορφος περίπου 160, ενώ το σύστημα είναι εκλειπτικό ως προς τη Γη, δηλαδή ο Δίμορφος περνάει μπροστά από τον Δίδυμο, μεταβάλλοντας τη λαμπρότητα του μεγαλύτερου αστεροειδούς, όπως φαίνεται από τον πλανήτη μας. Η αλλαγή της περιόδου περιφοράς του Δίμορφου εξαιτίας της πρόσκρουσης θα αποκαλυφθεί ακριβώς από τη μεταβολή της περιόδου διακύμανσης της φωτεινότητας του Διδύμου.
Η ποσότητα των συντριμμιών, η ταχύτητα εκτόξευσής τους και η κατεύθυνση προς την οποία θα εκτοξευτούν είναι πληροφορίες που θα βοηθήσουν να υπολογιστεί η ορμή που θα έχει μεταφέρει το «DART» στον Δίμορφο και τελικά πόσο αποτελεσματική θα αποδειχτεί η πρόσκρουση στην αλλαγή τροχιάς του μικρού αστεροειδούς. Αν η πρόσκρουση είναι πετυχημένη, αναμένεται η 12ωρη τροχιά του Δίμορφου γύρω από τον Δίδυμο να μεταβληθεί κατά αρκετά λεπτά.
Επιμέλεια: Σταύρος Ξενικουδάκης, πηγές: www.nasa.gov, http://dart.jhuapl.edu
