Συνέντευξη στον Σταμάτη Μαυροειδή.
Για τον συγγραφέα δεν βρέθηκαν στοιχεία… Με αυτή τη λακωνική πληροφορία που μας εδόθη από τη μηχανή αναζήτησης Google, εγκαταλείψαμε κάθε προσπάθεια να μάθουμε περισσότερα για το βίο και τη πολιτεία του Βασίλη Διοσκουρίδη. Το Διαδίκτυο είχε το δίκιο με το μέρος του. Ο Διοσκουρίδης δεν υπήρξε συγγραφέας. Όσοι βέβαια γνωρίζουν την «υπογραφή» που άφησε στο χώρο των γραμμάτων, διατείνονται ότι υπήρξε κάτι περισσότερο και καλύτερο από συγγραφέας. Σε τούτη, όμως, τη μικρή χώρα οι σημαντικές προσπάθειες αγνοούνται στον καιρό τους. Ανάμεσα στους ελάχιστους που αντιστέκονται -φύση και θέση- σ’ αυτήν την παθογένεια συγκαταλέγεται ο Διοσκουρίδης. Το απέδειξε, σε όσους είχαν ανοιχτά μάτια, όταν παρουσίασε ένα αξεπέραστο, ώς τα σήμερα, πρότυπο λογοτεχνικό περιοδικό από πλευράς περιεχομένου σχεδίασης και τυποτεχνικής φροντίδας, αλλά και αργότερα μέσα από την επιμελή εμπλοκή του στις εκδόσεις «το Ροδακιό». Σ’ όλη τη διαδρομή του Βασίλη Διοσκουρίδη, λεπτομέρεια και σύνολο κινήθηκαν αρμονικά στο ανώτατο δυνατό επίπεδο, η επιστροφή όμως των χρωστούμενων τόκων δεν του έχει αποδοθεί ακόμη…
Ζούμε ήδη μια πρωτόγνωρη κοινωνική και πολιτική κατάσταση, την πιο κρίσιμη στη μεταπολιτευτική ιστορία του τόπου. Πού νομίζετε ότι θα μας βγάλει κ. Διοσκουρίδη;
Τι πρόκειται, ακριβώς, να ζήσουμε και να γνωρίσουμε, δεν ξέρω. Κοιτάξτε, άσχημες μέρες δεν νομίζω ότι θα γνωρίσουμε, νομίζω όμως ότι θα γνωρίσουμε σκληρές μέρες. Μέρες που απαιτούν ή θα απαιτήσουν να απορρίψει ο Έλληνας τον ευδαιμονισμό που τον διακατείχε ώς τα τώρα. Η σημερινή οικονομική κατάσταση ανάγεται στην εποχή του 1981 και μετά, από εκεί άρχισε το κακό. Τότε άρχισε να βλασταίνει ο ευδαιμονισμός, να αναδείχνεται, να γίνεται αργότερα τρόπος ζωής και τρόπος σκέψης, να κυριαρχεί στην πνευματική ατμόσφαιρα. Τότε χρειαζόταν η σωστή Αριστερά που δεν την είχαμε, ώστε να αναλάβει τις ευθύνες της. Να αγωνιστεί για μια καλύτερη ζωή, προσέχετε δεν λέω ευδαιμονικότερη, δεν λέω πλουσιότερη, αλλά καλύτερη ζωή. Αριστερά που δεν ταυτίζεται με τα γράμματα, δεν υπάρχει!
Ποια η διάκριση ανάμεσα στο «άσχημες» και «σκληρές» μέρες;
Το «σκληρά» σημαίνει ότι θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με λιγότερα πράγματα που στο τέλος μπορεί να βγει σε καλό μας. Ακούστε, νομίζω ότι θα είναι μια αγωγή, ένα είδος παιδείας αυτό.
Βίαιης παιδείας όμως, καθότι μας επιβάλλεται…
Μας επιβάλλεται, αλλά θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ορισμένες αρετές που έχει ένας λιτός βίος. Μη ξεχνάτε το θρησκευτικό απόφθεγμα: «Η βασιλεία των ουρανών βιάζεται και βιασταί αρπαζουσιν αυτήν». Σε αυτήν την περίπτωση, ο ρόλος της Αριστεράς δεν είναι να πάψει να κάνει αγώνες, πρέπει όμως οι αγώνες της να γίνονται στο μέτρο των νέων συνθηκών, εάν η Αριστερά βλέπει την Ελλάδα ως όλον. Πρέπει, δηλαδή, να μάθει να αγωνίζεται μέσα από το πλέγμα διαφόρων χαρακτήρων βίας που θα επιβληθούν, να παιδεύσει τον κόσμο προς αυτή την κατεύθυνση, μέσα από το ρυάκι, μέσα από το ρεύμα, όχι ενάντιά του, γιατί αυτό θα είναι πάλι μια ουτοπία.
Μα όλα αυτά τα χρόνια, μέσα στο ρεύμα της προόδου πορευόταν -ανύποπτη σχεδόν- και η Αριστερά…
Η λέξη προοδευτικός έχει αρχίσει να ηχεί στα αφτιά μου άσχημα. Όταν την ακούω κουμπώνομαι. Δεν εννοώ να γίνεις συντηρητικός, όχι! Η Αριστερά πρέπει να γίνει ένα κόμμα ανοιχτό στο απρόοπτο,
Ποιος νομίζετε ότι πρέπει -ή θα έπρεπε- να είναι ο ρόλος της;
Νομίζω ότι ο ρόλος της πραγματικής Αριστεράς είναι ο ρόλος της στήριξης και ιδίως της εμψύχωσης και των αγώνων για το καλύτερο, με την έννοια που ανέπτυξα πρωτύτερα. Με το «εμψύχωση» εννοώ ότι πρέπει να μπορέσει να κινητοποιήσει και τους διανοούμενους, οι οποίοι, αν κινητοποιηθούν, είναι τρομερή δύναμη. Άλλοτε, στα δικά μου τα χρόνια, αν ενός εργάτη ή μιας εργάτριας μάτωνε το δάκτυλο στη δουλειά -είναι υπερβολή αυτό που θα πω, αλλά υπερβολή ζωτικής αλήθειας- αμέσως μαζεύονταν τριακόσιες υπογραφές διανοουμένων διαμαρτυρίας. Σήμερα που κομματιάστηκε ένα παιδί στα Πατήσια και, μάλιστα, ένα δεκαπεντάχρονο παιδί μετανάστης, αυτό είναι ακόμα χειρότερο για μια χώρα που δεν είναι ρατσιστική, έτσι λέει τουλάχιστον. Δεν είδα κανένα διανοούμενο να κινηθεί, δεν είδα την Αριστερά να βγάζει ένα χαρτί, να εξηγεί, να μαζεύει υπογραφές ενάντια σ’ αυτή την κατάσταση.
Και η ακινησία των διανοουμένων, η «περιώνυμη» πια σιωπή τους οφείλεται μήπως (και) σε κάποιο βόλεμά τους;
Οι διανοούμενοι έχουν απογοητευθεί από την Αριστερά, αλλά, προσέχετε, αν δει κανείς τα πράγματα διαπεραστικά, και η απογοήτευση είναι ένα βόλεμα. Είναι το πρώτο σκαλοπάτι για να φτάσεις στο βόλεμα. Ναι, έχουν βολευτεί, αλλά ως απογοητευμένοι.
Ποιο είναι το βασικό εμπόδιο, η αιτία που οδήγησε στη χειραγώγηση του μυαλού των σημερινών ανθρώπων;
Είναι δύσκολο το ερώτημα και χρειάζεται πολύ συζήτηση. Θα πω ένα πράγμα που θεωρώ βασικό εμπόδιο και θα τελειώσω μ’ αυτό. Είναι η κοινωνία του καταναλωτισμού στη μόρφωση. Κοιτάξτε, όταν σε μια χώρα όπως η Ελλάδα που τα όριά της τα γνωρίζουμε, εκδίδονται κάθε χρόνο χιλιάδες βιβλία, αυτά γίνονται στο τέλος η τροφή των αναγνωστών αλλά και των διανοουμένων. Το 99% από αυτές τις χιλιάδες βιβλία είναι αδύνατον να περιέχουν καθολικές αξίες. Για αυτές τις καθολικές αξίες μαχόταν, κάποτε, η Αριστερά. Δεν έχουμε σήμερα έναν Χατζή, ένα συγγραφέα του διαμετρήματός του που θα συλλάβει και θα εκφράσει το στίγμα της εποχής με τον τρόπο τον καθολικό που τον εξέφρασε ο Χατζής. Υπάρχουν ορισμένες φωνές που είναι ενδιαφέρουσες, αλλά είναι απλά ενδιαφέρουσες, δεν είναι σημαντικές. Και, βέβαια, έχουμε μετρημένους στα δάκτυλα του ενός χεριού ανθρώπους που ενδιαφέρονται και εκφράζουν με τον τρόπο που θέλει η δουλειά τους το σήμερα. Όταν το σήμερα εκφράζεται σωστά από τη γραφίδα του διανοούμενου, εκφράζονται και όλες οι εποχές σωστά. Όταν λέω «σωστά», εννοώ τα γραπτά τους να σε διεγείρουν πνευματικά, να σε κάνουν να επικοινωνείς -ταυτόχρονα- όχι μόνο με το δικό σου τόπο, αλλά με όλους τους τόπους.
Όμως, αυτές οι χιλιάδες των βιβλίων αποτελούν την κοπριά -είχατε κάποτε πει- απ’ όπου θα ανθίσει η μεγάλη λογοτεχνία…
Μπράβο, πολύ καλά κάνατε και μου το θυμίσατε. Τώρα θα σας το πω πιο κανονικά, πιο οικονομικά, και εννοώ με αυτόν να οικοδομήσουμε το λόγο καλύτερα. Παίζουν αυτό τον καλό ρόλο τα πολλά βιβλία, δεν παίζουν μοναχά κακό. Τα βιβλία που αγοράζονται, διαβάζονται και ξεχνιούνται ύστερα από λίγο, είναι το χωράφι από το οποίο θα βλαστήσει ο μεγάλος συγγραφέας. Ο μεγάλος συγγραφέας ό,τι απασχολεί αυτά τα βιβλία, σε μορφή πολύ επιπόλαια, πολύ καταναλωτική και πολύ ανέμελη, θα τα πάρει και θα τα κάνει αξίες. Και οι αξίες, όπως ξέρουμε, δεν έχουν ημερομηνία λήξης. Όμως, οι συγγραφείς οι μεγάλοι δεν βγαίνουν κάθε μέρα.
Προϋπόθεση για να «βγουν» δεν είναι, βέβαια, η ανάγνωση του συνόλου;
Όχι, καθόλου, καθόλου! Είναι θέμα ατμόσφαιρας, δεν είναι θέμα διαβάζω και γράφω ή διαβάζω και μορφώνομαι. Από αυτή την ατμόσφαιρα θα βγει ο συγγραφέας, από αυτή ο αναγνώστης του και αυτή θα κληροδοτήσουν στις γενιές που έρχονται.
Υπάρχει μια άποψη, λέει, ότι ζούμε την εκτροπή του πνεύματος και του λόγου, ότι οδεύουμε σε μια μετα-ανθρώπινη εμπειρία…
Υπάρχουν πολλές λέξεις που σχηματίστηκαν τα τελευταία χρόνια με πρώτο συνθετικό το « μετά»: μεταμοντέρνο, μετανεωτερικό, μεταγλώσσα κ.λπ. Εάν συμβεί αυτό που λέτε, τότε θα είναι και η συντέλεια του κόσμου. Ο κόσμος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αξίες πνευματικές. Μα, θα μου πείτε, υπάρχει πληθυσμός που γεννιέται, ζει, μεγαλώνει και πεθαίνει χωρίς τέτοιες αξίες. Αυτό είναι λάθος. Γιατί οι αξίες, σαν τη γύρη, μεταφέρονται…
Πώς και δεν έχετε γράψει κάποιο βιβλίο μέχρι σήμερα;
Γράφεται… Κοιτάξτε, με έπνιξε η δουλειά του Ροδακιού. Αναλώνομαι στην επιμέλεια κειμένων. Όχι όλων των βιβλίων των εκδόσεων, υπάρχουν και βιβλία που βγαίνουν από το Ροδακιό, χωρίς να έχω επιμεληθεί εγώ τη γλώσσα. Αλλά βασικά βιβλία τα έχω επιμεληθεί εγώ. Είναι πάρα πολύ κουραστική εργασία αυτή, όταν την κάνεις σωστά, σου εξαντλεί το χρόνο.
Η επιμέλεια αφορά τη γλώσσα ή και τη γραμμή του συγγραφέα;
Όχι, δεν αφορούν τη γραμμή, δεν θέλω να αλλάξω τη γραμμή του συγγραφέα, η οποία πολλές φορές μπορεί να μην είναι και καλή ή και να διαφωνώ. Μου αρκεί το βιβλίο να έχει ορισμένες αρετές: αρετές πεζογραφικές, αρετές ποιητικές, αν το έχει αυτό και με τσιγκλάει, τότε θα ασχοληθώ.
Αυτή η ενασχόληση γίνεται, πάντοτε, με τη φυσική παρουσία του συγγραφέα. Ποτέ δεν θα πάρω ένα βιβλίο και θα αρχίσω να αυθαιρετώ ή να ασελγώ πάνω στο κείμενο. Ποτέ, επίσης, δεν έβαλα το όνομά μου, δεν με ενδιαφέρει. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να βγει το βιβλίο καλό. Για τους πολλούς θεωρείται τίτλος τιμής να γράφει «επιμέλεια τάδε…».
Ε, σας πληροφορώ ότι δεν είναι καθόλου τίτλος τιμής, μια δουλειά είναι που όμως πρέπει να γίνει σωστά, επαγγελματικά και με μεγάλη έγνοια.
Για να κρίνετε αν ένα βιβλίο είναι καλό ή όχι, το διαβάζετε ολόκληρο;
Όχι εγώ, άλλοι ίσως πρέπει να το διαβάσουν όλο. Κοιτάξτε, είναι θέμα τριβής. Κάνω γύρω στα σαράντα χρόνια αυτή τη δουλειά, αρκεί λοιπόν να κοιτάξω τις πρώτες παραγράφους και ύστερα να ρίξω μια διαγώνια ματιά στο βιβλίο και τότε ξέρω αν αυτό ενδιαφέρει τον αναγνώστη ή όχι.
Έχουν περάσει από εδώ πολλά βιβλία που δεν σηκώνουν επιμέλεια. Είναι αυτό που έλεγε ο Παλαμάς «δεν σκαμπάζει το παιδί»… Πολλές φορές, τα έχουν δώσει σε άλλους εκδοτικούς οίκους και έχουν επιτύχει. Ε, δεν με ενδιαφέρει καθόλου.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να μου πείτε ποιο είναι το απόσταγμα που νιώθετε, έπειτα από μια τόσο μακρά διαδρομή στη ζωή και στα γράμματα.
Αρχίζει και αφαιρεί. Αφαιρεί πράγματα που κάποτε αγαπούσε, αλλά στην ουσία τού γυάλιζαν, δεν τα αγαπούσε, απλώς τον βοηθούσανε σε πολλά πράγματα. Λόγου χάρη, να ζει πιο ευχάριστα ή, το κυριότερο -και θα τελειώσω μ’ αυτό-, να ρητορεύει. Να φαίνεται ένας άνθρωπος μορφωμένος, με ευφράδεια. Αυτά όλα τώρα αρχίζουν σιγά-σιγά και κόβονται. Δεν τα κόβω εγώ, δεν τα κόβει η συνείδησή μου, κόβονται χωρίς να καταλαβαίνω πώς, χάνονται, φαίνονται ασήμαντα, φαίνονται τιποτένια. Φαίνονται πρόστυχα. Και έτσι, αρχίζω να ζω με κάτι σταλαγματιές που κάθονται μέσα μου και που χωρίς αυτές δεν θα μπορούσα να ζήσω.
