Φέτος, αποφάσισα να πάω γιατί ήξερα ότι θα είναι αλλιώς. Ο Ιβάν Σαββίδης, ένας θρησκόληπτος Πόντιος από το Ροστόφ της Νότιας Ρωσίας, που αναδείχτηκε τα τελευταία χρόνια σε σημαντικό παράγοντα του ποντιακού χώρου και οργανώνει τα «προσκυνήματα» ευαγγελιζόμενος την ενότητα των χριστιανών ορθοδόξων, δεν θα άφηνε τους ομόδοξούς του εξ Ελλάδος να καπελώσουν την προσπάθειά του επαναλαμβάνοντας τα περσινά παρατράγουδα.
Ο Ιβάν Σαββίδης, βουλευτής στη ρωσική Δούμα, είναι πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ελληνικών Κοινοτήτων Ρωσίας, συντονιστής της περιφέρειας χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης (όπως εντελώς αδόκιμα ονομάστηκε) του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού (επίσης αδόκιμα) και πρόεδρος του νεοσύστατου συντονιστικού οργάνου των απανταχού Ποντίων (ΔΙΣΥΠΕ). Είναι η πρώτη φορά που ένας Πόντιος κάτοικος του Πόντου, αποκτά παμποντιακό ρόλο, χωρίς να ελέγχει ούτε ένα σωματείο στην Ελλάδα, με το εντόπιο κατεστημένο (Τύπος και παράγοντες) να δυσφορεί.
Ο Σαββίδης συνδέθηκε με τους παράγοντες του ποντιακού χώρου στη Θεσσαλονίκη και τους πολιτικούς της εθνικιστικής δεξιάς από τότε που ενδιαφέρθηκε να αποκτήσει τον ΠΑΟΚ. Όμως, μετά την περσινή εμπειρία στη Σουμελά, παρέκαμψε τους σκοπέλους και απευθύνθηκε στον Οικουμενικό Πατριάρχη τον οποίο έπεισε για τις προθέσεις του, δίνοντας εγγυήσεις για τη συμπεριφορά των «προσκυνητών» και ήρθε σε συνεννόηση με τις τουρκικές αρχές, οι οποίες ενημερωμένες από τον Βαρθολομαίο για τη συμμετοχή του, έδωσαν το πράσινο φως για την τέλεση λειτουργίας στο μοναστήρι, για πρώτη φορά από το 1922.
Ο Σαββίδης, με χρήματα από την επιχειρηματική του δραστηριότητα, νοίκιασε τρία αεροπλάνα, τα οποία μετέφεραν από τη Μόσχα, το Ροστόφ και τη Θεσσαλονίκη, δημοσιογράφους, βουλευτές και παράγοντες του ποντιακού χώρου και του Ελληνισμού της Μαύρης Θάλασσας. Άλλοι μεταφέρθηκαν με λεωφορεία από τη Γεωργία και τη Βόρεια Ελλάδα. Μόνο οι καλεσμένοι του Πατριαρχείου και της Ομοσπονδίας είχαν την άδεια να εισέλθουν στο μοναστήρι και να παραβρεθούν στην τελετή. Όλοι οι άλλοι εκδρομείς/προσκυνητές παρακολούθησαν το γεγονός από μία οθόνη που είχε τοποθετηθεί αρκετές εκατοντάδες μέτρα από το μοναστήρι.
Πέρσι, ο Σαββίδης είχε μεταφέρει στο μοναστήρι Ρώσους ιερωμένους, δίνοντας την εντύπωση ότι προωθεί τη ρωσική παρουσία στην Τουρκία. Και ότι έκανε αντίπραξη στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, τη μέρα που ο Βαρθολομαίος επισκεπτόταν το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στην Πρίγκηπο μαζί με τον Ερντογάν!
Με δεδομένο και το ενδιαφέρον της Ρωσίας, φέτος, όλα έδειχναν να εξομαλύνονται. Στη λειτουργία, ο Πατριάρχης με τον δεσπότη Τύχωνα από τη Ρωσία εξ αριστερών και τον μητροπολίτη Δράμας Παύλο εκ δεξιών, κάλεσε τον Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο να παραβρεθεί του χρόνου. Οι σχέσεις των δύο πατριαρχείων βελτιώνονται συνεχώς μετά το θάνατο του Πατριάρχη Αλεξίου, με τον οποίο είχε επέλθει ρήξη εξαιτίας της ανάμειξης του Βαρθολομαίου στις βαλτικές εκκλησίες μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Στην αρχή του καλοκαιριού, ο Πατριάρχης περιόδευσε μαζί με τον Μητροπολίτη Ιλλαρίωνα, δεύτερο στην ιεραρχία της ρωσικής εκκλησίας, τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας και τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, σε πόλεις και χωριά της Καππαδοκίας και συλλειτούργησαν σε εκκλησίες που ανοίγουν ή ανακαινίζονται από τις τουρκικές αρχές στη Σινασό, το Προκόπι κι αλλού.
Οι Τούρκοι έχτισαν ξανά και την Παναγία τη Σουμελά. Αυτό το τεράστιο πολυόροφο οικοδόμημα, στο πλευρό -και όχι στη βάση ή την κορυφή- ενός κάθετου βραχώδους βουνού, που έχασκε εντελώς ερειπωμένο μετά τη μικρασιατική καταστροφή, ξαναχτίστηκε εκ θεμελίων, ολόκληρο, και έγινε καινούριο! Το γεγονός ότι το μοναστήρι ανοικοδομήθηκε από τους Τούρκους δεν αναφέρεται σε κανένα δημοσίευμα! Σαν να επανεμφανίστηκε από θαύμα!
Ομοίως αποσιωπάται από τα ελληνικά ΜΜΕ ή υποβαθμίζεται κάθε ειρηνική ενέργεια, ενώ κάθε αρνητική υπερτονίζεται. Έτσι, αδυνατεί ο πολίτης -και ο πολιτικός- να αποτιμήσει ορθά την κατάσταση.
Φάμπρικα παραγωγής μίσους και έχθρας
Στο χώρο των ποντιακών οργανώσεων, ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη, καλλιεργείται ένας ιδιότυπος εθνικισμός που συσπειρώνει τους Ποντίους, αλλά ταυτόχρονα γίνεται εργαλείο χειραγώγησής τους από «πασάδες» που διαγκωνίζονται για τα οφίτσια και τα προνόμια που αυτά συνεπάγονται. Ο υπερθεματισμός σε ζητήματα πατριωτισμού είναι για εσωτερική δημαγωγία, ενώ μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει τίποτα χειροπιαστό για την επανασύνδεση των Ποντίων με τον τόπο καταγωγής και τα μνημεία των προγόνων τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι αδιαφορούν για τον Ελληνισμό της Πόλης και δεν ασχολήθηκαν καθόλου με τα προβλήματα επιβίωσης 300 χιλιάδων Ρωμιών που παραμένουν στην παρευξείνια ζώνη, από τη Βουλγαρία ως το Καζαχστάν. Και ενώ οι σημαντικότεροι παράγοντες που διοικούν τα σωματεία και τις ομοσπονδίες προέρχονται από το ΠΑΣΟΚ, το ποντιακό κίνημα επηρεάζεται από τις εθνικιστικές κορόνες του Άνθιμου, του Παπαθεμελή και του Ψωμιάδη και δηλητηριάζεται από την προπαγάνδα μίσους και εχθρότητας που καλλιεργούν -αυτοσχέδιοι και μη- ιστορικοί και δημοσιογράφοι.
Στη Θεσσαλονίκη, η τάση αυτή έχει διαβρώσει ευρύτερους πολιτικούς χώρους. Πολλά ποντιακά σωματεία και εφημερίδες έγιναν φορείς ενός διαβαλκανικού ψυχρού πολέμου, με τη συνδρομή εκκλησιαστικών και πολιτικών παραγόντων, στο όνομα, όπως πάντα, του θεού και της πατρίδας.
Σ’ αυτή τη φάση, η πρωτοβουλία του Σαββίδη αλλάζει -εκούσια ή ακούσια- τις επικρατούσες πρακτικές στον ποντιακό χώρο. Ενώ, οποιαδήποτε παρέμβαση στον Πόντο γινόταν με όρους σύγκρουσης με τις τουρκικές αρχές και σε αντίθεση με τις ήπιες τακτικές του Πατριαρχείου, η φετινή εκδήλωση πραγματοποιήθηκε σε αγαστή συνεργασία με τους Τούρκους και προεξάρχοντος του Πατριάρχη, σε κλίμα ειρηνικής συνύπαρξης. Ήταν δυνατές οι φωνές που υποδέχτηκαν τον Πατριάρχη με την προσφώνηση «άξιος! άξιος!». Στο παρελθόν, εκτός από το νομάρχη Θεσσαλονίκης, για να αυτοηρωποιηθούν είχαν και άλλοι ισχυροί παράγοντες του οργανωμένου ποντιακού χώρου δημιουργήσει επεισόδια στον Πόντο, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις των ενεργειών τους στους χριστιανούς και φιλοχριστιανούς της περιοχής. Ο Πατριάρχης επέμεινε στον καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα της τελετής, αλλά η ομιλία του έβριθε από πολιτικά νοήματα και μηνύματα. Αναφέρθηκε στη συνεισφορά όχι μόνο βυζαντινών αυτοκρατόρων, αλλά και οθωμανών σουλτάνων που παραχώρησαν προνόμια στους χριστιανούς και διαβεβαίωσε «όλον τον επιτόπιον πληθυσμόν ότι οι χριστιανοί συνερρεύσαμεν εδώ σήμερον ως άγγελοι ειρήνης και φιλίας, με τα καλύτερα δι’ αυτούς αισθήματα», καταλήγοντας ότι «σήμερα, ο Πόντος γίνεται πραγματικά Εύξεινος».
Κόντρα στο ρεύμα της νεοελληνικής μισαλλοδοξίας
Η φετινή διοργάνωση αποτελεί σταθμό στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, τόσο σε επίπεδο κοινωνιών όσο και σε επίπεδο κυβερνήσεων. Δείχνει προθέσεις και δυνατότητες. Ειδικά η τουρκική κυβέρνηση πήρε σημαντικό ρίσκο απέναντι στην ισχυρότατη εσωτερική της αντιπολίτευση, μέσα κι έξω από την τουρκική Βουλή.
Ο Πατριάρχης κινείται με αξιοθαύμαστη σύνεση, αποβλέποντας όχι μόνο στην ευημερία του ποιμνίου του, αλλά και στην ειρηνική συνύπαρξη των λαών. Βαθύς γνώστης των τεκταινομένων και των πιο εσωτερικών πτυχών της τουρκικής πολιτικής, χτίζει συστηματικά, χωρίς βερμπαλισμούς και τυμπανοκρουσίες, το νέο καθεστώς σχέσεων μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων.
Το γεγονός δεν με αφορά στην καθαρά θρησκευτική του διάσταση. Με αφορά στην κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική του διάσταση. Ο Πατριάρχης βγάζει με προσοχή ένα-ένα τα αγκάθια από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Βάλλεται από τους Τούρκους εθνικιστές όπως βάλλεται και από τους εντόπιους εθνικιστές, δεσποτάδες και μη, που έφτασαν να τον αποκαλούν «Τούρκο» γιατί δεν ακολουθεί τις πολιτικές μίσους, έχθρας και διχασμού που οδήγησαν σε μεγάλες συμφορές τον τόπο, από τη μικρασιατική καταστροφή ώς τη διχοτόμηση της Κύπρου.
Η λειτουργία στην Παναγία Σουμελά που μεταδόθηκε από την ΕΤ3, είχε μεγάλη απήχηση στον ποντιακό κόσμο και νομιμοποιεί με πανηγυρικό τρόπο μια διαφορετική προσέγγιση της σχέσης των Ποντίων με την ιδιαίτερή τους πατρίδα. Ξεφεύγοντας από το ευχολόγιο και τη δαιμονοποίηση επανασυνδέει τα κομμένα νήματα. Αυτό ισχύει και από την τουρκική πλευρά. Οι Πόντιοι δεν αντιμετωπίστηκαν ως εχθροί που διεκδικούν εδάφη, αλλά ως ευπρόσδεκτοι επισκέπτες στη γη των προγόνων τους.
Η απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης στέλνει ένα πολύ ανάγλυφο μήνυμα κυρίως στο εσωτερικό της χώρας και ειδικά στον μικρασιατικό Πόντο, όπου έχουν την έδρα τους τα πιο ακραία εθνικιστικά στοιχεία της Τουρκίας. Δεν είναι μόνο ορισμένα ακροδεξιά έντυπα και μπλογκ που διαμαρτύρονταν, αυτά που ανησύχησαν τις αρχές. Είναι ότι η δολοφονία του αρμένιου δημοσιογράφου Χραντ Ντινκ είχε εξυφανθεί στην Τραπεζούντα και το 2006 είχε δολοφονηθεί ο ρωμαιοκαθολικός ιερωμένος Αντρέα Σαντόρο την ώρα που λειτουργούσε στην εκκλησία της Αγίας Μαρίας. Μια εγκληματική ενέργεια ή μια προβοκάτσια θα είχε μεγάλο κόστος για τον Ερντογάν στο εσωτερικό και το εξωτερικό.
Οι ζανταρμάδες έλεγχαν όλη την περιοχή. Από ένα σημείο και μετά, περνούσαν μόνο τα πούλμαν που είχαν δηλωθεί με τους εκδρομείς από την Ελλάδα και στο τελευταίο κομμάτι περνούσαν μόνο οι πεντακόσιοι περίπου καλεσμένοι που είχαν άδεια εισόδου στο μοναστήρι. Μέσα, δεν υπήρχαν ένστολοι αστυνομικοί και μόνο νεαρές γυναίκες φύλακες του χώρου εξυπηρετούσαν τους επισκέπτες.
Έχω πολυταξιδέψει, αλλά αυτά τα φαράγγια στο όρος Μελά με τα πανύψηλα δέντρα, πολύ πυκνά, χωρίς περιττούς θάμνους, με αρμονία και γαλήνη από την κορυφή μέχρι το ποτάμι που ρέει ορμητικό στο βάθος-βάθος, έχουν παραμείνει παρθένα. Η φύση, η ομορφιά σε όλο της το μεγαλείο. Τόπος ιδανικός για ωραίες σκέψεις.
