«Ο καλύτερος τρόπος να πεις κάτι, είναι να το κάνεις». Τη φράση αυτή του Χοσέ Μαρτί επικαλέστηκε ο Τσε Γκεβάρα σε ομιλία του προς Κουβανούς φοιτητές της Ιατρικής στις 20 Αυγούστου του 1960.
Οι συνθήκες τότε, εξαιρετικά δύσκολες. Περίοδος παγκόσμιων ανακατατάξεων, λίγο πριν ανοίξει ένας κύκλος μεγάλων εξεγέρσεων και κινημάτων που θα σημάδευαν όλο τον κόσμο. Ο τόπος; Μια μικρή χώρα στο μαλακό υπογάστριο των ΗΠΑ, πεδίο οξυμένης αντιπαράθεσης ανάμεσα στην ιμπεριαλιστική υπερδύναμη και την ΕΣΣΔ, η οποία απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τον σοσιαλιστικό στόχο. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ο ίδιος ο Τσε μιλούσε για τις «μαύρες μέρες που περιμένουν τη Λατινική Αμερική», προσπαθώντας να προετοιμάσει για τις μεγάλες συγκρούσεις που θα ακολουθούσαν.
Σε αυτό το φόντο ο Τσε Γκεβάρα θέτει σε νέους, μελλοντικούς επιστήμονες το ζήτημα μιας αναγκαίας νέας συνείδησης, στον αντίποδα του «ανθρώπου-λύκου». Συνδέει μάλιστα την οικοδόμηση της νέας συνείδησης με την πράξη. Μιλά για τον νέο τύπο ανθρώπου που πρέπει να διαμορφωθεί πιάνοντας το νήμα από έναν «βαθύ, κριτικό ενθουσιασμό» και με την αντίληψη πως «σχεδόν όλα όσα πιστεύαμε και νιώθαμε εκείνη την παλιά εποχή πρέπει να παραμεριστούν».
Για τον ίδιο, βασικό μέλημα είναι η έμπνευση, το όραμα των ανθρώπων για μια μεγάλη αλλαγή. Οι μεγάλοι στόχοι για ένα λαό αποτελούν για τον Τσε, μαζί με τη γνώση των αντιπάλων, την πυξίδα που θα προσανατολίσει σε καιρούς κινδύνων και εντάσεων. Επιμένει όμως πως αυτή η έμπνευση θα προκύψει μέσα από μια δημιουργική διαδικασία χειραφέτησης που θα παντρεύει το συλλογικό με το ατομικό. Η επανάσταση δεν (θα έπρεπε να) τυποποιεί, όπως ισχυρίζονται κάποιοι, τη συλλογική βούληση, τη συλλογική πρωτοβουλία. Το αντίθετο: απελευθερώνει τις ατομικές ικανότητες των ανθρώπων.
Στον αντίποδα της κυρίαρχης αντίληψης, τόσο εκείνης της εποχής όσο και των επόμενων δεκαετιών, που θέλει το κόμμα να αποτελεί το μοναδικό εργαλείο για τη λύση όλων των ζητημάτων, που θα τροποποιήσει συνειδήσεις και μάλιστα άπαξ και διαπαντός, ο Τσε αντιπαραθέτει μια άλλη αντίληψη για μια διαφορετική σχέση με τον λαό. Χαρακτηριστικά αναφέρει: «Πρέπει να τον πλησιάζουμε με ερευνητικό ζήλο και ταπεινό πνεύμα, για να μαθαίνουμε από αυτή τη μεγάλη πηγή σοφίας που είναι ο λαός. Συχνά συνειδητοποιούμε πόσο λανθασμένες ήταν κάποιες αντιλήψεις μας, οι οποίες είχαν γίνει κομμάτι του εαυτού μας και, αυτόματα, της συνείδησής μας».
Ας προβληματιστούμε σήμερα. Πόσο ανάγκη έχουμε μια νέα συνείδηση; Πόσο προωθητικοί θα ήταν κεντρικοί μεγάλοι στόχοι για τη χώρα; Πόσο προετοιμασμένοι είμαστε για τις δύσκολες μάχες που έχουμε μπροστά μας; Πόσο εμπνέει η Αριστερά με το λόγο, τα οράματα, αλλά κυρίως με την πράξη της; Αυτός θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος για να τιμήσουμε τον Τσε, 47 χρόνια μετά.
