Η οικονομική στρατηγική του Τσάβες κατευθύνεται προς την αύξηση της λαϊκής ζήτησης μέσω της αύξησης του κοινωνικού μισθού. Η στρατηγική του Ομπάμα κατευθύνεται στο να γίνει ακόμα πιο πλούσια η ελίτ μήπως και διαχυθεί ο πλούτος μέσω των μηχανισμών της αγοράς. Το πρόγραμμα οικονομικής ανάκαμψης του Τσάβες βασίζεται στο δημόσιο τομέα, το κράτος, που παίρνει το προβάδισμα λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις κρίσεις στην καπιταλιστική αγορά και την αποτυχία του ιδιωτικού τομέα στον τομέα των επενδύσεων. Το πρόγραμμα οικονομικής ανάκαμψης και απασχόλησης του Ομπάμα εξαρτάται, εξ ολοκλήρου, από τον ιδιωτικό τομέα και τις φοροαπαλλαγές των πλούσιων.
Σύμφωνα με ειδικούς και πολιτικούς, η κοινωνικοοικονομική απόδοση κάθε προέδρου θα αποτελέσει αποφασιστικό παράγοντα για το ποιος θα επανεκλεγεί το 2012.
Επιδόσεις Τσάβες και Ομπάμα
Τα τελευταία τρία χρόνια και οι δύο πρόεδροι αντιμετώπισαν βαθιές κοινωνικο-οικονομικές κρίσεις με συνέπεια την αύξηση της ανεργίας, την οικονομική συρρίκνωση. Ο πρόεδρος Τσάβες απάντησε με μεγάλης κλίμακας δημόσιες δαπάνες σε κοινωνικά προγράμματα. Δισεκατομμύρια διατέθηκαν σε μαζικά στεγαστικά προγράμματα με σκοπό τη δημιουργία ενός εκατομμυρίου κατοικιών, τα επόμενα εφτά χρόνια. Μείωσε τις στρατιωτικές εντάσεις και τις συνοριακές συγκρούσεις διαπραγματευόμενος μια πολιτική συμφωνία με το δεξιό καθεστώς Σάντος στην Κολομβία. Αύξησε τον ελάχιστο μισθό, τις συντάξεις και την κοινωνική ασφάλιση, αυξάνοντας έτσι την κατανάλωση των ομάδων χαμηλού εισοδήματος, υποκινώντας τη ζήτηση και αυξάνοντας τα έσοδα των μικρών και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεων. Το κράτος ξεκίνησε μεγάλης κλίμακας έργα υποδομής, ειδικά στον τομέα των μεταφορών και των αυτοκινητόδρομων, δημιουργώντας θέσεις απασχόλησης. Η κυβέρνηση Τσάβες στήριξε το βιοτικό επίπεδο με τη θέσπιση ελέγχου των τιμών στα τρόφιμα και σε άλλα είδη πρώτης ανάγκης, στηρίζοντας έτσι τη λαϊκή ζήτηση εις βάρος της κερδοσκοπίας των ιδιοκτητών σούπερ μάρκετ. Εθνικοποίησε τα προσοδοφόρα ορυχεία χρυσού και επαναπάτρισε τα υπερπόντια αποθεματικά για τη χρηματοδότηση του προγράμματος οικονομικής ανάπτυξης που βασίζεται στη ζήτηση, αποφεύγοντας τις φοροαπαλλαγές προς τους πλούσιους και τις διασώσεις χρεοκοπημένων τραπεζών και ιδιωτικών επιχειρήσεων.
Ο Ομπάμα απέρριψε οποιαδήποτε μακροπρόθεσμη, μεγάλης κλίμακας επένδυση για τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης: Η πρότασή του για «Θέσεις εργασίας για την Αμερική», στην καλύτερη περίπτωση, θα μειώσει προσωρινά την ανεργία κατά λιγότερο από 0,5%. Στην αναζήτηση πολιτικής που θα ωφελήσει τους κατόχους ομολόγων της Γουόλ Στριτ, ο Ομπάμα ενεπλάκη βαθιά στη μείωση του ελλείμματος, εννοώντας με αυτό μεγάλης κλίμακας περικοπές των δημοσίων δαπανών ειδικά των κοινωνικών. Σε συνεννόηση με την άκρα Δεξιά συμφώνησε με τις οπισθοδρομικές προτάσεις για μείωση των φόρων για τη λαϊκή υγεία και περίθαλψη και για τα προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης. Οι προτάσεις του για χρηματοδότηση «Θέσεων εργασίας για την Αμερική» εξαρτώνται από τις μειώσεις των φόρων για την Κοινωνική Ασφάλιση, μειώσεις που θα οδηγήσουν σε περικοπές των πληρωμών προς τους ασφαλισμένους ή και σε έλλειμμα, που θα διευκολύνει την ιδιωτικοποίηση – παραδίδοντας το 1 τρισ. δολάρια της κοινωνικής ασφάλισης στη Γουόλ Στριτ.
Ο Ομπάμα αγνοεί τις κατασχέσεις των υποθηκευμένων σπιτιών περισσοτέρων από 10 εκατομμυρίων οικογενειών, την αύξηση του αριθμού των αστέγων και την υποβάθμιση των συνθηκών στέγασης, κι αυτό προς όφελος της διάσωσης των τραπεζών και των μεγαλοαπατεώνων των στεγαστικών υποθηκών. Αύξησε τις στρατιωτικές δαπάνες.[..] εις βάρος των παραγωγικών επενδύσεων στην εκπαίδευση, τη βελτίωση των τεχνολογικών δεξιοτήτων και την προώθηση των εξαγωγών. Σε αντίθεση με τον Τσάβες, που καταφανώς δίνει έμφαση στις θετικές πολιτικές εργασίας και εκπαίδευσης για Αφρο- και Ινδο- Βενεζουλεανούς, ο Ομπάμα αγνοεί το 50% των ανέργων νέων 18-25 ετών στις μεγάλες πόλεις, Αφρο-αμερικανών και Λατίνων.
Σε αντίθεση με τον Τσάβες που θωράκισε τις συντάξεις και τους μισθούς έναντι του πληθωρισμού και επέβαλε έλεγχο τιμών, ο Ομπάμα πάγωσε τους ομοσπονδιακούς μισθούς και το ύψος των πληρωμών κοινωνικής ασφάλισης με συνέπεια την πτώση τους κατά 7% σε τιμές πραγματικού εισοδήματος τα τελευταία τρία χρόνια. Σύμφωνα με τελευταία στοιχεία της Υπηρεσίας Απογραφών των ΗΠΑ (Σεπτέμβριος 2011) στην περίοδο Ομπάμα περισσότεροι από 46,2 εκατ. Αμερικανοί ζουν σε καθεστώς φτώχειας, αριθμός που είναι μεγαλύτερος από ποτέ άλλοτε. Το μέσο οικογενειακό εισόδημα έπεσε κατά 2,3% την περίοδο 2009-2010. Ο αριθμός των φτωχών Αμερικανών αυξήθηκε από 13,2% το 2008 σε 15,1% το 2010. Σχεδόν το 1 στα 4 παιδιά μεγάλωνε σε συνθήκες φτώχειας το 2010, ενώ πάνω από 2,6 εκατ. Αμερικανοί πολίτες πέρασαν στις τάξεις των φτωχών μέσα σε μια μόνο χρονιά. Αντίθετα, και, σύμφωνα με τις οικονομικές πολιτικές Ομπάμα για διάχυση του πλούτου, ο αριθμός των πλουσίων Αμερικανών -δηλαδή όσων κερδίζουν πάνω από 100.000 δολάρια – υπέστη μικρή έως μηδενική μεταβολή: καταστήματα ειδών πολυτελείας, όπως τα Tiffenys αναφέρουν αύξηση πωλήσεων της τάξης του 15%. Το χαμηλότερο εισοδηματικά 10% του πληθυσμού υπέστη τις μεγαλύτερες απώλειες, πτώση εισοδήματος 12,1% την περίοδο 2009-2010, ενώ το υψηλότερο εισοδηματικά 10% εμφάνισε μείωση 1,5%. Από τα 34 μέλη του ΟΟΣΑ, οι ΗΠΑ μαζί με το Μεξικό, τη Χιλή και το Ισραήλ εμφανίζουν τις χειρότερες κοινωνικές ανισότητες. Οι πολιτικές κινήτρων του Ομπάμα έσωσαν τους τραπεζίτες, θυσιάζοντας την εργατική και την μεσαία τάξη.
Συνέπειες της πολιτικής Ομπάμα
Ενώ η ανεργία στις ΗΠΑ παραμένει πάνω από το 9% και μαζί με την υποαπασχόληση φτάνει το 19%, οι τεράστιες επενδύσεις στη στέγη και τις υποδομές που πραγματοποιούνται στη Βενεζουέλα δημιουργούν θέσεις εργασίας και μειώνουν τον αριθμό των ανέργων και υποαπασχολούμενων, τόσο στην επίσημη όσο και στην άτυπη αγορά εργασίας. Η ικανοποίηση από τον Ομπάμα των τραπεζιτών της Γουολ Στριτ, των γερακιών της μείωσης του ελλείμματος και η τεράστια αύξηση των δαπανών για τους υπερατλαντικούς πολέμους και το εγχώριο προσωπικό των υπηρεσιών ασφαλείας έχουν οδηγήσει το Δημόσιο Ταμείο σε πτώχευση. Αντίθετα, η εθνικοποίηση των προσοδοφόρων ιδιωτικών ορυχείων, των τραπεζών και των επιχειρήσεων ενέργειας και η μείωση των στρατιωτικών εντάσεων από τον Τσάβες έχει αποφέρει αύξηση των πόρων για κοινωνικά προγράμματα, όπως οι επιχορηγήσεις τροφίμων.
Οι μειώσεις του ελλείμματος του Ομπάμα έχουν οδηγήσει σε μαζικές απολύσεις στους χώρους της εκπαίδευσης και των κοινωνικών υπηρεσιών. Οι κοινωνικές δαπάνες του Τσάβες έχουν αυξήσει τον αριθμό των δημόσιων πανεπιστημίων, των πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων σχολείων και κλινικών. Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν χάσει τα σπίτια τους καθώς ο Ομπάμα αγνοεί τις αναγκαστικές εξώσεις που κάνουν οι τράπεζες, ενώ ο Τσάβες έχει κάνει την αρχή για την επίλυση της έλλειψης στέγης μέσω της δημιουργίας ενός εκατομμυρίου κατοικιών.
Ο Ομπάμα δανείζει άτοκα σχεδόν στις ιδιωτικές τράπεζες, προκειμένου να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας, αλλά αυτές προτιμούν βεβαίως τα υπερπόντια κερδοσκοπικά παιχνίδια σε (βραζιλιάνικα) ομόλογα που έχουν υψηλότερα επιτόκια. Ο Τσάβες επενδύει, άμεσα, στην παραγωγική εργασία με εντατικά προγράμματα υποδομών, γεωργικά έργα αυτάρκειας και ανάπτυξη βιομηχανικών εγκαταστάσεων διύλισης και χυτηρίων.
Ως αποτέλεσμα των αντιδραστικών οικονομικών πολιτικών που εφαρμόζει και των προφανών απειλών για περικοπές βασικών κοινωνικών προγραμμάτων όπως αυτά ιατρικής βοήθειας, ιατρικής φροντίδας και κοινωνικής ασφάλισης, η δημοτικότητα του Ομπάμα έχει πέσει μέσα στα τελευταία τρία χρόνια από το 80% στο 40% και συνεχίζει να μειώνεται. Επιπλέον, οι φιλικές προς τη Γουολ Στριτ δημοσιονομικές πολιτικές και οι μιλιταριστικές πολιτικές Ομπάμα, που βαθαίνουν και επεκτείνουν τους πολέμους και τις τρομοκρατικές επιχειρήσεις των Μπους και Ράμσφελντ, έχουν μεταστρέψει το πολιτικό κλίμα των ΗΠΑ ακόμα πιο δεξιά. Οδεύοντας στο τελευταίο τετράμηνο του 2011, ο Ομπάμα εμφανίζεται τρωτός απέναντι στο ενδεχόμενο μιας εκλογικής ήττας.
Αντίθετα, ο πρόεδρος Τσάβες, που καθοδηγεί το κύμα της οικονομικής ανάκαμψης, βασιζόμενος σε θετικά προγράμματα κοινωνικής επέκτασης και δημόσιων επενδύσεων, εμφάνισε αύξηση δημοτικότητας από 43% τον Μάρτη του 2010 σε 59,3% στις 7 Σεπτέμβρη του 2011. Η στηριζόμενη από τις ΗΠΑ αντιπολίτευση είναι κατακερματισμένη, αδύναμη και ανί κανη να αντιμετωπίσει τη θετική αποδοχή που δημιουργούν τα προγράμματα στέγασης και δημιουργίας υποδομών από τη μάζα των εργαζόμενων, των κατασκευαστικών εταιριών και των αναδόχων.
Ο Τσάβες είναι τρωτός στα ζητήματα προσωπικής ασφάλειας και διαφθοράς και ανεπάρκειας στον τομέα της διοίκησης. Αλλά φαίνεται να έχει λάβει σημαντικά μέτρα για να διορθώσει και αυτούς τους προβληματικούς τομείς. Οι πτυχιούχοι της νέας Αστυνομικής Ακαδημίας προσφέρουν τίμια, αποτελεσματική και συνδεδεμένη με την κοινωνία αστυνόμευση, η οποία στο πειραματικό της στάδιο έχει μειώσει τα βίαια εγκλήματα κατά 60%. Εκκρεμείς παραμένουν οι προσπάθειες να σταματήσει η γραφειοκρατική δωροδοκία και η ανεπάρκεια στον τομέα της διοίκησης.
Συμπέρασμα
Από τη σύγκριση της προεδρίας Τσάβες με εκείνην του Ομπάμα προκύπτει μια έντονη αντίθεση ανάμεσα σε ένα πετυχημένο, διαπνεόμενο από σοσιαλιστικές ιδέες, πρόγραμμα οικονομικής ανάκαμψης και σε ένα αποτυχημένο καπιταλιστικό πρόγραμμα κινήτρων. Ενώ από τη μία μεριά το αμερικανικό κοινό εκφράζει την εχθρότητά του για τη λεηλασία του Δημόσιου Ταμείου από τις ιδιωτικές τράπεζες, η κυβέρνηση απειλεί τα τελευταία κατάλοιπα κοινωνικής ασφάλισης και ο Ομπάμα αποτυγχάνει να μειώσει τα επίμονα υψηλά επίπεδα ανεργίας και υποαπασχόλησης. Από την άλλη, η δημοτικότητα του Τσάβες αυξάνεται μαζί με το θετικό κοινό αίσθημα που εκφράζουν τα 3/5 του εκλογικού σώματος της χώρας. Εάν η κυβέρνηση Τσάβες συνεχίσει να βαθύνει το οικονομικό πρόγραμμα κινήτρων αυτού του τύπου, αν η οικονομία συνεχίσει να επεκτείνεται και αν ο Τσάβες ανακάμψει από τον καρκίνο θα επανεκλεγεί και κατά πάσα πιθανότητα θα έχει μια συντριπτική νίκη το 2012.
Αντίθετα, εάν ο Ομπάμα συνεχίσει να υποτάσσεται στις επιχειρήσεις και την οικονομική ελίτ και να περικόπτει και να διαλύει τα κοινωνικά προγράμματα, θα συνεχίσει την καθοδική του ολίσθηση προς μια επάξια ήττα και λήθη.
* Ο James Petras είναι ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο State University της Νέας Υόρκης.
Μετάφραση: Ρούλα Μουτσέλου
