Ο Ιταλός καθηγητής Φιλοσοφίας Αντρέα Τζοκ αναφέρεται, στο άρθρο του που ακολουθεί, σε ένα ζήτημα ιδιαίτερης σημασίας. Δείχνει ανάγλυφα τη διαφορά που έχει η πραγματική οικονομία (παραγωγή προϊόντων) από τη χρηματιστική σφαίρα, που στηρίζεται σε μια σειρά «προϊόντων» και παραγώγων (οικονομία των χαρτιών). Η χρηματιστικοποίηση της Δυτικής οικονομίας αποτέλεσε τη βάση για άντληση κερδών με φρενήρη τρόπο, μέσω του τζόγου και της λεηλασίας ολόκληρου του πλανήτη με την παγκοσμιοποίηση και τους διεθνείς οικονομικούς χωροφύλακες (ΔΝΤ, ΠΟΕ κ.ά.), και φυσικά μέσω της χρεομηχανής. Παράλληλα η δίψα για υπερκέρδη, μέσα σε ένα τοπίο οικονομικής κρίσης, οδήγησε επιχειρήσεις και κεφάλαια να μετατοπίσουν παραγωγικές δραστηριότητες σε περιοχές της Ασίας, κυρίως, όπου τα μεροκάματα ήταν πολύ φθηνότερα. Κάποια στιγμή, κι αφού έχουμε μπει στην εποχή της γεωπολιτικής και του οξύτατου ανταγωνισμού, έρχεται η ώρα να αντιστοιχηθεί η πραγματική οικονομία με την «οικονομία των χαρτιών». Μέσα από σπασμούς και με πολλές συνέπειες…
του Αντρέα Τζοκ*
Με κάποια απλοποίηση, αυτό που προκύπτει από τον διεθνή Τύπο είναι ότι η Ρωσία κερδίζει τον οικονομικό πόλεμο που της έχουν κηρύξει. Είναι ενδιαφέρων ο λόγος που συμβαίνει αυτό, όταν η Ρωσία κυμαίνεται κάπου ανάμεσα στο 2 και στο 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ το μπλοκ που βρίσκεται απέναντί της (ΗΠΑ+Ε.Ε.+Ωκεανία, συν Ισραήλ) συγκεντρώνει το 50% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Εάν επρόκειτο για πραγματικό πόλεμο, δεν θα υπήρχε τέτοιο ιστορικό προηγούμενο.
Αυτή η εικόνα αποκαλύπτει μια θεμελιώδη θεωρητική προκατάληψη, που ενώνει όλη τη Δύση σε μια μεγάλης κλίμακας οφθαλμαπάτη. Εμείς, που είμαστε το μέρος του κόσμου όπου και γεννήθηκε ο καπιταλισμός και γνώρισε την πρώτη του ανάπτυξη, έχουμε πλέον εσωτερικεύσει την ιδέα ότι η ισχύς βρίσκεται στην οικονομία, κι ότι η οικονομία είναι το χρήμα: άρα, όποιος διαθέτει τα περισσότερα χρήματα, έχει τη μεγαλύτερη ισχύ, τελεία και παύλα.
Αυτό είναι σχεδόν πάντοτε σωστό στο επίπεδο της ύπαρξης των ξεχωριστών ατόμων μέσα στα κράτη μας. Είναι επίσης συχνά σωστό για όλα τα ξεχωριστά κράτη που παίζουν με τους όρους του παιχνιδιού που έχουμε επιλέξει εμείς. Όμως, ο γενικός τρόπος λειτουργίας των οικονομιών μας –που συστηματικά αγνοεί τον Μαρξ για να προσκολληθεί στον Μίλτον Φρίντμαν– έχει απομακρυνθεί συστηματικά από την πραγματικότητα των υλικών αγαθών και υπηρεσιών, προκειμένου να την αντικαταστήσει με την υποθετική δυνατότητα να τα αγοράζει, δηλαδή με το ύψος των διαθέσιμων χρημάτων, του κεφαλαίου.
Επαναφορά στην πραγματικότητα
Ο Δυτικός μας κόσμος στο σύνολό του έλκεται ολοκληρωτικά από μια αντίληψη της ισχύος που έχει σαν πρότυπο την μεγάλη οικονομική / χρηματιστική δύναμη. Και είναι αλήθεια ότι εφόσον παίζουμε με αυτούς τους όρους, αυτή θα είναι Η δύναμη, και θα είμαστε όλοι υποτελείς της και εξαρτώμενοι απ’ αυτήν. Όμως, στο γεωπολιτικό επίπεδο αυτό που κάνει την εμφάνισή του τώρα είναι μια σκληρή επαναφορά στην πραγματικότητα: το χρήμα έχει αξία μόνο εφόσον υπάρχουν αγαθά προς αγορά, και μέχρι του βαθμού που αυτά διατίθενται. Όταν τα αγαθά σπανίζουν, το χρήμα μετατρέπεται στη σύμβαση που είναι στην πραγματικότητα (πληθωρισμός).
Το καπιταλιστικό τέχνασμα συνήθως έγκειται στη συγκάλυψη αυτής της πραγματικότητας μέσα από τις ενέργειες της ιδιοκτησίας που διαχειρίζεται τους φυσικούς πόρους, τις πρώτες ύλες, τις ανθρώπινες υπάρξεις (την εργατική δύναμη): όλα αυτά δεμένα με συμβόλαια και χαρτιά, με τα οποία βρίσκεται κουκουλωμένος και φασκιωμένος ολόκληρος ο πλανήτης που ασφυκτιά. Έχουμε στην κατοχή μας ολόκληρες χώρες του τρίτου κόσμου επειδή μας χρωστούν. Και, με τη σειρά μας, είμαστε κι εμείς ιδιοκτησία άλλων, μη εμφανών, αδιαφανών και απόμακρων πιστωτών.
Στο γεωπολιτικό επίπεδο αυτό που κάνει την εμφάνισή του τώρα είναι μια σκληρή επαναφορά στην πραγματικότητα: το χρήμα έχει αξία μόνο εφόσον υπάρχουν αγαθά προς αγορά, και μέχρι του βαθμού που αυτά διατίθενται
Αλλά, στη ρωσική περίπτωση, βρισκόμαστε απέναντι σε έναν οικονομικό νάνο που είναι προμηθευτής πρώτων υλών από τις οποίες ξεκινούν αλυσίδες αξίας που εμπλέκουν όλους τους άλλους. Και κάτι ακόμα (κάτι πολύ ενοχλητικό, που δεν συμβαίνει συνήθως): αυτές οι πρώτες ύλες προστατεύονται πολύ καλά στρατιωτικά, έτσι που δεν μπορούμε ως συνήθως να τις ιδιοποιηθούμε προβάλλοντας κάποια φανταχτερή δικαιολογία (του τύπου των ευγενών σκοπών, των αποστολών εκπολιτισμού, ή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τα οποία επικαλούνται τα ΜΜΕ ώστε να τσεπώσουμε τους πόρους των άλλων λαών και να εμφανιζόμαστε ταυτόχρονα καλοί στο εσωτερικό μας).
Όχι, αυτό που συμβαίνει εδώ είναι ότι το αφήγημα του κεφαλαίου (βάσει του οποίου ποτέ δεν θέτουμε στους εαυτούς μας το ερώτημα πώς είναι δυνατό μέσα στο 2007 οι συνολικές χρηματιστικές κεφαλαιοποιήσεις να ανήλθαν σε 14 φορές το συνολικό παγκόσμιο ΑΕΠ) σκάει όπως κάθε άλλη χρηματιστική φούσκα.
Τι ανακαλύπτουμε τώρα
Κάποιοι είχαν πει ότι οι μεγάλες αφηγήσεις ήταν πια νεκρές στην εποχή της μετανεωτερικότητας. Στην πραγματικότητα, είχαν αντικατασταθεί από μια τελευταία αφήγηση, τόσο περιεκτική που δεν έμοιαζε πια με αφήγηση, αλλά με την απλή και καθαρή πραγματικότητα. Κι έτσι, αφού μεθύσαμε με την εικονική πραγματικότητα, με την υπερσυνδεσιμότητα, με όλα εκείνα τα φανταχτερά για τον μετάνθρωπο και με τον κόσμο των χρηματιστικών αγορών, ανακαλύπτουμε ότι όλα αυτά υπάρχουν και ισχύουν μόνο εφόσον υπάρχουν κάποιες ορδές από Μόρλοκ, από καμπουριασμένους Νιμπελούνγκεν που δουλεύουν για μας στα έγκατα της γης**, και μόνο εφόσον υπάρχει σίδηρος και ξύλο και γη και χώμα που μετατρέπονται «ως δια μαγείας» σε προϊόντα στα ράφια των σούπερ μάρκετ (συμπεριλαμβανομένων αυτών με την ένδειξη «φιλικό προς το περιβάλλον»).
Όλο αυτό το εικονικό όνειρο των «κυρίαρχων του ΑΕΠ» αποδεικνύεται αυτό που είναι: ένας εφιάλτης για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας, που εξελίσσεται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Και μια ψευδαίσθηση που προορίζεται να εκραγεί στα μούτρα όλων γρηγορότερα από ό,τι περίμενε κανείς.
* Ο Αντρέα Τζοκ είναι Ιταλός φιλόσοφος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου. Το παρόν άρθρο του αναρτήθηκε στις 6/6/2022 στην ιστοσελίδα L’AntiDiplomatico (www.lantidiplomatico.it). Οι μεσότιτλοι είναι της Σύνταξης.
** Αναφορά σε φανταστικά λογοτεχνικά όντα και μορφές της γερμανικής μυθολογίας. Ειρωνικός σχολιασμός της μυθολογίας της χρηματιστικής οικονομίας, που κρύβει πίσω της την πραγματική υλική βάση παραγωγής του πλούτου.
