Μετά τον καταστροφικό σεισμό, οι πλούσιοι αποφάσισαν να ξαλαφρώσουν την Αϊτή από το εξωτερικό της χρέος. Τουλάχιστον έτσι ανήγγειλαν. Αλλά, με βάση τη μέχρι σήμερα μεταχείριση της Αϊτής από τους δανειστές της, πρέπει κανείς να είναι πολύ επιφυλακτικός.
Η Ναόμι Κλάιν, με στοιχεία που παρείχε ο οικονομολόγος Καμίλ Τσάλμερς, γράφει στο The Nation (31 Μαρτίου 2010) ότι η μείωση του χρέους δεν αρκεί γιατί, στην πραγματικότητα, οι πλούσιοι χρωστάνε στην Αϊτή από πολλές διαφορετικές αιτίες και περιόδους.
Το χρέος από τη δουλεία
Όταν οι Αϊτινοί κέρδισαν την ανεξαρτησία τους από τη Γαλλία το 1804, είχαν κάθε δικαίωμα να απαιτήσουν επανορθώσεις από τις δυνάμεις που ωφελήθηκαν από τρεις αιώνες κλεμμένης εργασίας. Η Γαλλία, πάντως, ήταν πεπεισμένη ότι οι Αϊτινοί είχαν κλέψει τις περιουσίες των δουλοκτητών, αρνούμενοι να δουλέψουν τζάμπα. Έτσι, το 1825, με ένα στολίσκο από πολεμικά πλοία που αγκυροβόλησαν έξω από τις ακτές της Αϊτής, απειλώντας να υποδουλώσουν ξανά την πρώην αποικία τους, ο βασιλιάς Κάρολος ο 10ος πήγε να εισπράξει 90 εκατομμύρια γαλλικά φράγκα – δέκα φορές τα ετήσια έσοδα της Αϊτής τότε. Μη μπορώντας να αρνηθούν, και μη έχοντας να πληρώσουν, το νεαρό έθνος φορτώθηκε ένα χρέος που έκανε 122 χρόνια για να το ξοφλήσει.
Το 2003, ο Αϊτινός πρόεδρος Ζαν-Μπερτράν Αριστείδης, αντιμετωπίζοντας ένα καταστρεπτικό αποκλεισμό, ανακοίνωσε ότι η Αϊτή θα κάνει μήνυση στη γαλλική κυβέρνηση για την παλιά ληστεία. «Το επιχείρημά μας», μου είπε ο δικηγόρος του Αριστείδη Ι. Kurzban, «ήταν ότι το συμβόλαιο ήταν μια χωρίς αξία συμφωνία, επειδή βασιζόταν στην απειλή της επανυποδούλωσης σε μια εποχή που η διεθνής κοινότητα θεωρούσε τη δουλεία σατανική». Η γαλλική κυβέρνηση ανησύχησε σοβαρά και έστειλε ένα διαμεσολαβητή στο Πορτ-ο-Πρενς για να μη φτάσει η υπόθεση στο δικαστήριο. Τελικά, το πρόβλημα εξαλείφτηκε: ενώ είχαν ξεκινήσει οι προδικαστικές ενέργειες, ο Αριστείδης ανατράπηκε. Η μήνυση εξαφανίστηκε, αλλά για πολλούς Αϊτινούς η απαίτηση παραμένει.
Το χρέος από τη δικτατορία
Από το 1957 ώς το 1986, η Αϊτή κυβερνήθηκε από το προκλητικά κλεπτοκρατικό καθεστώς του Ντιβαλιέ. Σε αντίθεση με το γαλλικό χρέος, η υπόθεση κατά του Ντιβαλιέ έφτασε σε διάφορα δικαστήρια, που εντόπισαν αϊτινά χρηματικά ποσά σε ένα περίτεχνο δίκτυο λογαριασμών σε ελβετικές τράπεζες και σε πολυτελείς ιδιοκτησίες. Το 1988, ο Kurzban κέρδισε μια ιστορική νίκη εναντίον του Ζαν-Κλοντ Ντιβαλιέ, γνωστού ως “Baby Doc”, όταν ένα αμερικανικό περιφερειακό δικαστήριο στο Μαϊάμι αποφάνθηκε ότι ο καθαιρεμένος κυβερνήτης είχε «καταχραστεί πάνω από 504 εκατομμύρια δολάρια από τα δημόσια ταμεία».
Οι Αϊτινοί, βεβαίως, ακόμα περιμένουν την επιστροφή τους, αλλά αυτή ήταν μόνο η αρχή της χασούρας τους. Επί δύο δεκαετίες, οι δανειστές της Αϊτής επέμεναν ότι οι Αϊτινοί πρέπει να καλύψουν τα τεράστια χρέη που δημιούργησαν οι Ντιβαλιέ, που εκτιμώνται στα 844 εκατομμύρια δολάρια, οφειλόμενα κυρίως στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα. Μόνο σε τόκους, οι Αϊτινοί κατέβαλαν δεκάδες εκατομμύρια κάθε χρόνο.
Ήταν νόμιμο οι ξένοι δανειστές να εισπράττουν τα χρέη των Ντιβαλιέ, όταν αυτά δεν επενδύθηκαν ποτέ στην Αϊτή; Μάλλον όχι…
Αλλά ακόμα κι αν ακυρωθεί όλο το χρέος της Αϊτής (ένα μεγάλο εάν), αυτό δεν εξαλείφει το δικαίωμά της να αποζημιωθεί για τα παράνομα χρέη που έχει ήδη αποπληρώσει.
Το χρέος του κλίματος
Προωθημένο από διάφορες αναπτυσσόμενες χώρες στη Συνδιάσκεψη για το κλίμα στην Κοπεγχάγη, το ζήτημα του χρέους είναι ξεκάθαρο. Οι πλούσιες χώρες που έχουν τόσο θεαματικά αποτύχει στη διαχείριση της κλιματικής κρίσης, οφείλουν ένα χρέος στις αναπτυσσόμενες χώρες που έχουν ελάχιστα συνεισφέρει στις αιτίες της κρίσης, ενώ αντιμετωπίζουν τις δυσανάλογες συνέπειές της. Εν ολίγοις, ο μολύνων πληρώνει. Η Αϊτή έχει μία ιδιαίτερα αναγκαστική απαίτηση. Η συμβολή της στην κλιματική αλλαγή είναι αμελητέα.
Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα της Αϊτής, κατά κεφαλήν, είναι το 1% των εκπομπών των ΗΠΑ. Εντούτοις, η Αϊτή είναι από τις πιο σκληρά πληγείσες χώρες· σύμφωνα με ένα δείκτη, μόνο η Σομαλία είναι πιο ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή.
Κι αυτό όχι μόνο λόγω γεωγραφίας. Ναι, αντιμετωπίζει ισχυρές καταιγίδες. Αλλά είναι η ισχνή υποδομή της Αϊτής που μετατρέπει τα προβλήματα σε συμφορές και τις συμφορές σε πλήρεις καταστροφές. Ο σεισμός, αν και δεν συνδέεται με την κλιματική αλλαγή, είναι πρώτης τάξεως παράδειγμα. Και σ’ αυτό, όλες αυτές οι πληρωμές των παράνομων χρεών μπορεί να προκαλέσουν το πιο καταστροφικό κόστος. Κάθε πληρωμή σε έναν ξένο δανειστή είναι χρήματα που δεν ξοδεύτηκαν για να γίνει ένας δρόμος, ένα σχολείο, μια γραμμή ηλεκτρικού ρεύματος. Και αυτή η παράνομη οφειλή ενίσχυσε το ΔΝΤ και την Π.Τ. για να επιβάλλουν επαχθείς όρους σε κάθε νέο δάνειο, ζητώντας από την Αϊτή να απορρυθμίσει την οικονομία της και να περιορίσει ακόμα περισσότερο το δημόσιο τομέα της. Η αδυναμία της να ανταποκριθεί προκάλεσε μία ποινή αποκλεισμού κάθε βοήθειας από το 2001 ως το 2004, θανατηφόρα για τη δημόσια σφαίρα της Αϊτής…
Η αναγνώριση των χρεών που ο κόσμος οφείλει στην Αϊτή θα άλλαζε ριζικά αυτή τη δηλητηριώδη δυναμική. Έτσι θα άρχιζε ο πραγματικός δρόμος για την αποκατάσταση: με την αναγνώριση του δικαιώματος των Αϊτινών σε επανορθώσεις.
