Για το νέο ντοκιμαντέρ του Σταύρου Ψυλλάκη
Της Ιφιγένειας Καλαντζή*
Αν η ζωή είναι μια διαρκής πάλη ενάντια στο χρόνο και στο θάνατο, η θνητότητα, έννοια συνυφασμένη με την εξέλιξη, ατσάλωσε τον άνθρωπο στη μάχη με το χρόνο. Πότε, όμως, νιώθει κανείς το χρόνο να εξαχνώνεται κοκαλωμένος; Γιατροί θεραπευτές του καρκίνου, που διαγνώστηκαν κι οι ίδιοι με καρκίνο, μιλάνε μπροστά στην κάμερα του Σταύρου Ψυλλάκη (Άλλος δρόμος δεν υπήρχε), γι’ αυτή την αίσθηση βουβαμάρας που ένιωσαν, όταν απέκτησε ανυπολόγιστη αξία κάθε λεπτό του προσδόκιμου χρόνου τους.
Αυτές οι εκ βαθέων συγκινητικές μαρτυρίες αποτυπώνονται στο νέο του ντοκιμαντέρ Μεταξά: Ακούγοντας το χρόνο, αποκλειστικά στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος.
Ο σκηνοθέτης επικεντρώνεται σ’ αυτή την ιδιαίτερη κατηγορία καρκινοπαθών, τους ογκολόγους και τους νοσηλευτές του Νοσοκομείου Μεταξά, που εξακολουθούν να εργάζονται εκεί, σ’ ένα στοίχημα με το χρόνο.
Ο φόβος του θανάτου δύσκολα περιγράφεται με λέξεις. Η κάμερα κινείται με σεβασμό από τον ένα στον άλλον, καταγράφοντας τις βιωμένες εμπειρίες, με μια ποιητική διάθεση στη σκηνοθεσία, αντιπαραβάλλοντας μεταφορικά την ιδιαίτερη σχέση του θαλασσινού στοιχείου, που περιστοιχίζει το Νοσοκομείο, με μια ψυχική διάσταση, υπό το μελαγχολικό ηχόχρωμα ενός τσέλου. Καταγράφονται πολλά ηθικά και φιλοσοφικά ζητήματα, απ’ το πρώτο σοκ της διάγνωσης, όταν η γη γκρεμίζεται κάτω απ’ τα πόδια τους και περνούν από θεραπευτές μιας θανάσιμης ασθένειας, στην πλευρά των πασχόντων, μέχρι το δίλημμα να χειρουργηθούν στο νοσοκομείο όπου εργάζονται. Η συνειδητοποίηση της θνητότητας επηρεάζει, εκτός από τους ίδιους, ως ασθενείς πλέον, και τους συναδέλφους τους θεραπευτές, σε μια βαθιά υπαρξιακή αντίδραση του ανθρώπου, κόντρα στη ματαιότητα.
Η συγκινησιακή φόρτιση δεν αφήνει χώρο για ένα ντοκιμαντέρ ψυχρής επιστημονικής παρατήρησης. Λέξεις που ακούγονται συχνά, όπως αξιοπρέπεια και εμπιστοσύνη, αξιολογούν ένα επίπεδο ζωής και επικοινωνίας, που χτίζεται σταδιακά, ανάμεσα στους θεραπευτές και τους ασθενείς.
Συγκλονιστικό είναι και το γεγονός ότι αποφεύγουν να μιλήσουν για την επίπονη και συχνά πολύχρονη θεραπεία τους, προβάλλοντας περισσότερο την αμέριστη συμπαράσταση όσων στάθηκαν πλάι τους και την απόφασή τους να επιστρέψουν στο εργασιακό τους περιβάλλον, σε μια ρουτίνα που τους επανεντάσσει σε μια «κανονικότητα». Χαρακτηριστική είναι η αναφορά από κάποιους, πως ακόμα και η καθημερινή διαδρομή με το τρένο, που θεωρείται βαρετή διαδικασία, μετατράπηκε σε μια χαρούμενη ανακούφιση.
Γινόμαστε μάρτυρες μιας πολύπλοκης διαδικασίας αυτογνωσίας, επούλωσης και αλληλεγγύης, μοναδικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ψυχής. Όσοι δέχτηκαν με θάρρος να μιλήσουν μπροστά στην κάμερα, χρειάστηκαν μεγάλα αποθέματα ψυχικής δύναμης. Η συνειδητοποίηση της σοβαρότητας του αμετάκλητου δεν είναι κάτι που οι άνθρωποι μοιράζονται εύκολα δημόσια. Κι όμως, ανοίχτηκαν στο ντοκιμαντέρ, άλλος με πικρό χιούμορ, σε μια αμυντική αποστασιοποίηση, άλλος φιλοσοφώντας για τα απλά, άλλος πάλι με μελετημένες λέξεις, ως τραγικός ποιητής, αποκαλύπτοντας όλοι τους, με τις συνταρακτικές καταθέσεις τους, τους βαθύτερους μηχανισμούς που ξεμπλοκάρει η διαχείριση αυτής της διαρκώς διογκούμενης απειλής. Ανθρώπινο αντανακλαστικό που ατενίζει με αισιοδοξία το μεγαλείο της ανθρώπινης φύσης, ενάντια στο σκοτάδι του θανάτου, παραδειγματική στάση στους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε.
Οι γιατροί υπογραμμίζουν πως η επίγνωση του τι σημαίνει να νοσείς με καρκίνο, με καυτή την ανάσα του χάρου στο σβέρκο σου, τους ωθεί στην ολόψυχη συμπαράσταση στους συνανθρώπους τους. Και ακριβώς αυτή η πολύτιμη και γενναιόδωρη προσφορά είναι που δημιουργεί την υπέρβαση, αφήνοντας τόπο στην ελπίδα.
* H Ιφιγένεια Καλαντζή είναι κριτικός κινηματογράφου
