Στη χώρα μας διεξάγονται πολλά συνέδρια. Κι αυτό δεν είναι αρνητικό φαινόμενο. Πρόσφατα έγιναν πολλά συνέδρια κομμάτων (αναμένεται κι αυτό της Ν.Δ. στις 5-7 Απριλίου), που βασικό τους θέμα έχουν την προετοιμασία των φορέων για τις επόμενες εκλογές, ή την αντιμετώπιση σοβαρών εσωτερικών ζητημάτων και κρίσεων. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν κάποια διαφορετικά συνέδρια, αυτά που ασχολούνται με πιο στρατηγικά θέματα, που λειτουργούν και ως «δεξαμενές σκέψης». Τα διοργανώνουν εφημερίδες, διάφορα φόρα, ή και ιδρύματα, όπως ο κύκλος ιδεών του Ευ. Βενιζέλου. Σε αυτά τα συνέδρια συγκεντρώνονται εκπρόσωποι των ελίτ, πολιτικοί, υπουργοί, επιστήμονες, επιχειρηματίες, διανοούμενοι, πρέσβεις σημαντικών Δυνάμεων, διεθνείς προσκεκλημένοι, και ανταλλάσσουν σκέψεις και προτάσεις για σημαντικά θέματα.
Πρόκειται για συνέδρια προετοιμασίας των ιθυνουσών δυνάμεων μπροστά σε ένα ρευστό και αβέβαιο μέλλον, συνέδρια εξαγωγής κάποιας πείρας, ή ακόμα συνέδρια γεφύρωσης αντιθέσεων και εκκόλαψης αναγκαίων και απαραίτητων συναινέσεων μέσα στην κρίση (που ξεδιπλώνεται σε πολλαπλά επίπεδα και με ξαφνικές εκδηλώσεις). Πρόκειται, τέλος, για «κλειστά» συνέδρια, με την έννοια πως παρά τη μεγάλη προβολή τους και τη δημοσιότητα που έχουν, σ’ αυτά καλούνται μόνο οι εκπρόσωποι των ελίτ – που συζητούν μεταξύ τους, ερήμην της κοινωνίας ή αντιθετικών προτάσεων. Κοινωνία και αντίλογος λείπουν από τα συνέδρια αυτά. Είναι συνέδρια της ελίτ, των ελίτ, των βασικών κέντρων διαχείρισης και εξουσίας στο τόπο.
Συνωστισμός φορέων και προσωπικοτήτων
Το «σωστό» λοιπόν συνέδριο έγινε με κύριο φορέα την εφημερίδα Καθημερινή, από τις 29 Φεβρουαρίου έως τις 2 Μαρτίου. Στην πραγματικότητα ήταν μια συνδιοργάνωση, με φορείς την Καθημερινή, το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), το Φόρουμ των Δελφών και το Ελληνικό Παρατηρητήριο του London School of Economics (LSE). Ο τίτλος του συνεδρίου ήταν «50 χρόνια μεταπολίτευση: Τα επιτεύγματα και τα ελλείμματα της τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας».
Η οργανωτική Επιτροπή απαρτίζονταν από τον καθηγητή και διευθυντή του ΜΙΕΤ Κώστα Κωστή, τον καθηγητή Μαρκ Μαζάουερ, την εκτελεστική διευθύντρια του Κέντρου Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ Ελέιν Παπούλιας, τον καθηγητή του LSE Κέβιν Φέδερστοουν, τον ιδρυτή και πρόεδρο του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών Συμεών Τσομώκο, και τον διευθυντή της Καθημερινής Αλέξη Παπαχελά. Όπως δήλωσε ο τελευταίος, το συνέδριο προετοιμαζόταν εδώ και δύο χρόνια.
Στο συνέδριο πήραν μέρος πρωθυπουργοί της χώρας (Κυριάκος Μητσοτάκης, Λουκάς Παπαδήμος, Γιώργος Παπανδρέου, Αντώνης Σαμαράς, Αλέξης Τσίπρας), πρόεδροι Δημοκρατίας (Προκόπης Παυλόπουλος, Κατερίνα Σακελλαροπούλου), ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας Γιάννης Στουρνάρας, υπουργοί Οικονομικών (Αλογοσκούφης, Χαρδούβελης, Παπακωσταντίνου, Τσακαλώτος), υπουργοί Εξωτερικών (Ντ. Μπακογιάννη, Ευ. Βενιζέλος, Ν. Κοτζιάς) και πλήθος άλλων υπουργών σε κρίσιμα πόστα, εκπροσώπων επιμελητηρίων κ.λπ. (Γιώργος Φλωρίδης, Κώστας Σκανδαλίδης, Νίκος Βούτσης, Άννα Διαμαντοπούλου, Τάσος Γιαννίτσης, Έφη Αχτσιόγλου, Στέφανος Μάνος, Παρασκευάς Αυγερινός, Αλέκος Παπαδόπουλος, Θεόδωρος Σκυλακάκης, Σωκράτης Φάμελος, Γιάννης Μανιάτης, Γιώργος Στασινός κ.ά.). Τον συντονισμό στις συζητήσεις είχαν αναλάβει βεβαίως επιφανείς δημοσιογράφοι των συστημικών ΜΜΕ που συνεργάζονται με την Καθημερινή.
Όπως διαπιστώνει ο αναγνώστης, στο «σωστό» συνέδριο των ελίτ υπήρξε μεγάλος συνωστισμός ανθρώπων του πολιτικού κατεστημένου, εκπροσώπων τριών χώρων: της Ν.Δ., του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΡΙΖΑ. Από τις προσωπικότητες που έλειπαν ξεχώρισε αυτή του Κώστα Σημίτη, ενώ ο Σημιτισμός και το πνεύμα που αυτός διαμόρφωσε κυριαρχούσαν στην ατμόσφαιρα ολόκληρου του συνεδρίου. Ο χώρος του ΣΥΡΙΖΑ. με προεξάρχοντα τον κ. Αλέξη Τσίπρα, έδωσε τα πλήρη διαπιστευτήριά του στις ελίτ και βρήκε χώρο να θέσει τους «προβληματισμούς» του με «υψηλή» εκπροσώπηση από όλες τις πτέρυγές του: Βούτσης, Τσακαλώτος, Φάμελος, Αχτσιόγλου, δηλαδή νυν ΣΥΡΙΖΑ και Νέα Αριστερά…
Πρόκειται για συνέδρια προετοιμασίας των ιθυνουσών δυνάμεων μπροστά σε ένα ρευστό και αβέβαιο μέλλον, συνέδρια συνέδρια γεφύρωσης αντιθέσεων και εκκόλαψης αναγκαίων και απαραίτητων συναινέσεων μέσα στην κρίση
Το περιεχόμενο του «σωστού» συνεδρίου
Σύμφωνα με τους διοργανωτές, ανοίγεται ένας διάλογος σε ένα «συνέδριο ιστορικού απολογισμού και εθνικής αυτογνωσίας», που είναι μια «πολύ καλή ευκαιρία να σκεφτούμε τι πετύχαμε, πού αποτύχαμε ως χώρα, αν οι θεσμοί μας και η δημοκρατία μας είναι ισχυροί, ποιες είναι οι μεγάλες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις που έχουν μείνει μετέωρες και σε εκκρεμότητα» – και μάλιστα τώρα που «κλείνει ένας κύκλος της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας ο οποίος απαιτεί μία ωμή, ειλικρινή αποτίμηση, αλλά και τον αναστοχασμό για το πώς θα διορθώσουμε τις όποιες παθογένειες μας κληροδότησε η Μεταπολίτευση».
Με δεδομένο πως ήταν ένα «κλειστό» συνέδριο (χωρίς αντίλογο, μόνο μεταξύ εκπροσώπων των ελίτ, και μάλιστα αυτών που είχαν και έχουν ευθύνες για όσα έγιναν και γίνονται), μπορούμε να ισχυριστούμε ότι δεν βγήκαν γόνιμα συμπεράσματα για τη χώρα και την κοινωνία: αυτό δεν θα ήταν δυνατόν από τον ίδιο τον χαρακτήρα του συνεδρίου. Όμως το συνέδριο κινήθηκε σε μια τροχιά απολογισμού και σκέψεων για το τι έγινε τα 50 χρόνια που πέρασαν –που, σημειωτέον, καλύπτουν το 1/4 της συνολικής ύπαρξης του νεοελληνικού κράτους– και, πέρα από πολλές φλυαρίες και καυχησιές, έδωσε ορισμένα στοιχεία για το πώς λειτούργησαν κάποιοι μηχανισμοί, πώς συνέβησαν κάποια γεγονότα. Δηλαδή, για όποιον μελετά την ιστορία της μεταπολίτευσης, για όποιον μελετά την περίοδο από το 2010 και μετά, για όποιον ανησυχεί για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, στο συνέδριο δόθηκαν, με τη μορφή μαρτυριών και γεγονότων από τους πρωταγωνιστές, αρκετά στοιχεία που έχουν σημασία. Εδώ ίσως έγκειται και η χρησιμότητα του συνεδρίου «από την ανάποδη» (θα αναφερθούμε στη συνέχεια σε δυο-τρία παραδείγματα).
Το γενικό πλαίσιο σχεδόν όλων των τοποθετήσεων συνοψίζονταν στις ακόλουθες κοινές τους διαπιστώσεις: πρόκειται (τα 50 χρόνια που πέρασαν) για μια σημαντική και θετική πορεία της χώρας, αφού διασφαλίστηκε ο δυτικός προσανατολισμός (παρά τα τραντάγματα: Πολυτεχνείο, Κύπρος, Μνημόνια), έχουμε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία που λειτουργεί σχετικά καλά, οι Καραμανλής και Παπανδρέου, παρά τις διαφορές τους, πρόσφεραν πολλά (ο πρώτος «εδραίωσε τη Δημοκρατία», ο δεύτερος ενσωμάτωσε στην πολιτική και οικονομική ζωή ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας που ήταν αποκλεισμένο). Το βασικό: και οι δύο φρόντισαν να μην ξεμακρύνει η χώρα από τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό και τη Δύση. Στη συνέχεια όλοι διαπίστωναν ότι η χώρα πέρασε μια τεράστια κρίση (αποφεύγουν να μιλήσουν για χρεοκοπία), και ευτυχώς την ύστατη στιγμή η Ευρώπη, οι ΗΠΑ και ο πολιτικός κόσμος (συμπεριλαμβανομένου του ΣΥΡΙΖΑ) έπραξαν το σωστό (με το 3ο Μνημόνιο). Έτσι τώρα είμαστε κάτι παραπάνω από ένα «αποτυχημένο κράτος». Το τελευταίο δεν το είπαν, αλλά κάνουν λόγο για «παθογένειες». Συνήθως η μεγαλύτερη από αυτές είναι η ανωριμότητα της κοινωνίας, ο «λαϊκισμός», η πίεση που ασκεί κάποιες φορές το «πολιτικό κόστος» και δεν προχωράμε πιο θαρρετά σε «μεταρρυθμίσεις».
Παρά τα όσα υπόσχονταν για το μέλλον, το «σωστό» συνέδριο δεν πρόσφερε κάτι σημαντικό. Η «ματιά» του ήταν προσανατολισμένη στο παρελθόν. Οι πιο διορατικοί έθεσαν κάποια ζητήματα, π.χ. πόσο υπάρχει η Ευρώπη και πόσο η Δύση, με την έννοια πως έρχονται μεγάλες αναταράξεις, ενώ άλλοι σημείωσαν ότι το 2032 λήγει η περίοδος χάριτος και πάλι θα έχουμε φαινόμενα χρεοκοπίας κ.ο.κ.
Το «σωστό» συνέδριο και ορισμένα σημαντικά γεγονότα
Είπαμε λίγο πριν ότι θα κάνουμε αναφορά σε ορισμένα γεγονότα που επιβεβαιώθηκαν από τα όσα είπαν πρωταγωνιστές της πιο ύστερης περιόδου. Ας σημειώσουμε αρχικά δύο διαπιστώσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη στο συνέδριο, που δίνουν ένα «στίγμα» για τη σημερινή κατάσταση:
- «Έχει ενδιαφέρον ότι την τελευταία δεκαετία, η προσοχή μας ειδικά στην Ελλάδα, και αυτό που μας κρατούσε ξύπνιους, ήταν τα ζητήματά της οικονομίας. Τώρα μας απασχολούν τα μεγάλα γεωπολιτικά ζητήματα. Εκεί έχει υπάρξει μία σημαντική αλλαγή».
- «Συνολικά η εξωτερική πολιτική της χώρας από το 1974 και μετά, με κάποιες διακυμάνσεις επέδειξε μια βασική συνέπεια και συνέχεια και, όταν κληθήκαμε να πάρουμε δύσκολες αποφάσεις, επικράτησε ο ρεαλισμός έναντι του λαϊκισμού. Και ο Ανδρέας Παπανδρέου εκλέχθηκε με το σύνθημα “Έξω οι βάσεις του θανάτου”, αλλά τελικά κράτησε τις βάσεις κάνοντας μια πολύ έξυπνη “πιρουέτα”. Μέχρι και το 2015, όταν φτάσαμε στα πρόθυρα της απόλυτης καταστροφής και ο Αλέξης Τσίπρας έκανε την περιβόητη “κωλοτούμπα” και η Ελλάδα κρατήθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επομένως συνολικά ο ρεαλισμός και η προσήλωση στον δυτικό προσανατολισμό της χώρας τελικά επικράτησε».
Στο «σωστό» συνέδριο δόθηκαν, με τη μορφή μαρτυριών και γεγονότων από τους πρωταγωνιστές, αρκετά στοιχεία που έχουν σημασία: εδώ ίσως έγκειται και η χρησιμότητα αυτού του συνεδρίου «από την ανάποδη»
Πολλοί γνώριζαν ότι η χώρα θα χρεοκοπούσε…
- Ο κ. Αλογοσκούφης είπε μεταξύ άλλων: «Έγιναν πολλές άλλες αποκρατικοποιήσεις, αλλά όλα αυτά στο σύνολο των προβλημάτων της χώρας, ήταν σταγόνα στον ωκεανό. Ο ελέφαντας στο δωμάτιο ήταν το χρέος… Μπήκαμε στην ΟΝΕ με χαμηλή ανταγωνιστικότητα. Όταν μπήκαμε με αυτόν τον τρόπο, χειροτέρεψε το πρόβλημα των εξωτερικών ανισορροπιών, μέχρι που φτάσαμε το 2010 και το μπαλόνι έσκασε».
- Η κα Διαμαντοπούλου: «Όλοι ξέραμε από το 2001 ότι θα χρεοκοπήσουμε λόγω του ασφαλιστικού». Την ίδια άποψη εκφέρει και ο κ. Γιαννίτσης: «Το κοινωνικό κράτος και η οικονομία κατέρρευσαν το 2009, κατά κύριο λόγο, εξαιτίας του ασφαλιστικού».
● Ο Γ. Παπανδρέου είναι λίγο πιο αποκαλυπτικός: «Είχα μιλήσει με τον υπεύθυνο για την Ελλάδα στο ΔΝΤ, ινδικής καταγωγής. Και είπε ότι είχαν μιλήσει στον κ. Αλογοσκούφη πως η χώρα θα χρεοκοπήσει. Το 2007, το 2008, ο κ. Αλογοσκούφης ήξερε τι γινόταν. Και βεβαίως ο κ. Παπαθανασίου. Εγώ ενημερώθηκα από τον κ. Προβόπουλο δέκα ημέρες πριν τις εκλογές ότι “δεν πάμε καλά”»…
Η κρίση του 2015, το βράδυ του δημοψηφίσματος…
- Λίγο πριν το 2015, επί πρωθυπουργίας Α. Σαμαρά, γίνεται και αυτό το «στιγμιότυπο» όπως το περιέγραψε ο ίδιος στο συνέδριο: «Είμαι με τον Στουρνάρα, με τη Μέρκελ και συζητάμε για πρώτη φορά. Όπως τελειώνει η συζήτηση, με τραβάει η Μέρκελ στο γραφείο της και μου δείχνει κάποιες διαφάνειες. “Όλα αυτά δείχνουν ότι είναι πολύ δύσκολο για την Ελλάδα να τα βγάλει πέρα. Έχω να σας προτείνω να βγείτε από την ευρωζώνη”, μου είπε η Μέρκελ. Τη σταμάτησα και της είπα ότι δεν κάνουμε αυτήν την κουβέντα. Εμείς θα μείνουμε και θα κάνουμε αυτό που πρέπει να κάνουμε». Πόσα ακόμα έχουν γίνει στις «διαπραγματεύσεις» και δεν τα μάθαμε ακόμα…
- Ιδιαίτερα αποκαλυπτικός είναι όμως ο πρώην πρόεδρος Προκόπης Παυλόπουλος, που επιβεβαιώνει πλήρως όσα έχουμε ισχυριστεί για το «πραξικόπημα» που έγινε το βράδυ του δημοψηφίσματος, όταν η Ε.Ε. δεν αναγνώριζε πλέον την κυβέρνηση Τσίπρα:
«Στις 7 Ιουλίου του 2015 μου τηλεφωνεί ο Ντ. Τουσκ και μου λέει ότι “το αίτημα για τη διαπραγμάτευση της Ελλάδας θα πρέπει να το υπογράψετε εσείς, δεν μας αρκεί η υπογραφή της κυβέρνησης Τσίπρα”. Του εξήγησα ότι δεν ήμουν εκτελεστικός πρόεδρος και μου απάντησε πως ήξεραν ότι είμαι καλός καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου και επομένως θα έβρισκα τη λύση. Επικοινώνησα με τους συναδέλφους μου, τον Ν. Αλιβιζάτο, τον Ευ. Βενιζέλο, και τους είπα ότι “αγγίζω τα όρια του ρυθμιστή του πολιτεύματος”. Και τότε όλοι μαζί συμφωνήσαμε αυτό που διδάσκω και τα παιδιά στο πανεπιστήμιο, ότι ο ρυθμιστικός ρόλος είναι σαν ένα μπαλόνι που φουσκώνει όταν έχουμε κρίση. Ο ρόλος του Προέδρου είναι να φροντίζει για την ομαλή λειτουργία των θεσμών. Αν αυτοί λειτουργούν, μπορεί να είναι πολύ σιωπηλός. Όταν όμως υπάρχει κρίση, διογκώνεται αυτός ο ρόλος. Αυτό έκανα τότε, υπέγραψα. Η δική μου υπογραφή υπάρχει στο αίτημα. […] Όταν έγινε το δημοψήφισμα, την Κυριακή το βράδυ, ο Αλ. Τσίπρας είπε ότι το δημοψήφισμα έγινε για να υπάρξει μεγαλύτερη δυνατότητα και στήριξη στη διαπραγμάτευση που έπρεπε να γίνει. Αφού είχα και αυτή τη δήλωσή του, γιατί αλλιώς θα είχα παραιτηθεί –τότε είχαν κοπεί οι γέφυρες με την Ευρώπη, εκείνη την τραγική εβδομάδα– επικοινώνησα με τον Φρ. Ολάντ. Κάλεσα όλους τους πολιτικούς αρχηγούς των δημοκρατικών δυνάμεων. Ήταν συγκλονιστική εκείνη η ημέρα, η υπευθυνότητα των πολιτικών αρχηγών, συμπεριλαμβανομένου του ΚΚΕ».
Ορισμένα αποκαλυπτικά από τη συζήτηση μεταξύ Μπακογιάννη, Κοτζιά και Βενιζέλου
Σε μια στιγμή προκαλείται μια μικρή ένταση στο πάνελ σχετικά με την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών. Τη μεταφέρουμε:
- Κοτζιάς: «Ο αέρας μυρίζει ότι ήδη έχει γίνει αποστρατιωτικοποίηση από αρκετά βαριά όπλα στα ελληνικά νησιά του Αιγαίου, το οποίο θυμίζει τον τρόπο της καταστροφής της Κύπρου». / Μπακογιάννη: «Δεν είναι σοβαρά αυτά τα πράγματα, δώστε τα στοιχεία στον κ. Παπαχελά να τα γράψει τη Δευτέρα» / Κοτζιάς: «Θα τα δώσω. Αλέξη, το υπόσχεσαι να τα γράψεις τη Δευτέρα;».
Φυσικά δεν δόθηκε καμία συνέχεια, ούτε είδαμε στοιχεία να δίνονται και να δημοσιεύονται…
- Στην ίδια συζήτηση υποστηρίχθηκαν και τα ακόλουθα από την κα Μπακογιάννη: «Το βέτο του Κώστα Καραμανλή (στο Βουκουρέστι) 100% ήταν λάθος. Δεν έπρεπε να είχε λεχθεί, και δεν το λέγαμε ποτέ στο Υπουργείο Εξωτερικών… Σήμερα, οτιδήποτε εκπροσωπεί τις αξίες της Ε.Ε. έρχεται σε αντίθεση με τις θέσεις της Ρωσίας… Η Ευρώπη σήμερα δεν μπορεί παρά να είναι απέναντι στη Ρωσία».
- Ο Ευ. Βενιζέλος θα δηλώσει ότι ήταν «στα πρόθυρα της ανοικτής υποστήριξης της Συμφωνίας των Πρεσπών. Η κυβέρνηση δεν ζήτησε από εμένα ένα αίτημα στήριξης της διαπραγμάτευσης… Αν αυτό είχε συμβεί, η συμφωνία θα είχε υπερψηφιστεί και από την αντιπολίτευση… Υπερασπίζομαι τη Συνθήκη και την εφαρμογή της».
Ο Τσίπρας και το «σωστό» συνέδριο
Πολλοί ειρωνεύτηκαν τον Τσίπρα πως, αντί να πάει στο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ, προτίμησε να παραστεί στο «σωστό» συνέδριο. Πολλοί στάθηκαν στα δύο αδειάσματα που έκανε για την κυβέρνησή του: την υπόθεση Novartis και την αδειοδότηση των τηλεοπτικών σταθμών. Πολιτικά όμως η παρουσία του αποτέλεσε μια ακόμα κραυγαλέα υποβολή διαπιστευτηρίων προς τους ισχυρούς παράγοντες, και ιδιαίτερα προς τις ΗΠΑ (για ό,τι ήθελε προκύψει στο μέλλον):
- «Είμαι περήφανος για τη Συμφωνία των Πρεσπών»
- «Είμαι ευτυχής που η δική μου κυβέρνηση έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ομαλοποίηση των σχέσεων με τις ΗΠΑ».
That’s all folks (μτφ. «αυτό ήταν όλο παίδες»), όπως τελείωναν όλα τα αμερικάνικα μίκυ μάους…
Στο επόμενο φύλλο θα μιλήσουμε για ένα άλλο συνέδριο
Στο επόμενο φύλλο θα αναφερθούμε σε ένα ποιοτικά διαφορετικό συνέδριο, άλλων προδιαγραφών και άλλης εμβέλειας (το γνωρίζουμε αυτό), που όμως θέλει να αναμετρηθεί με ένα μεγάλο ζήτημα: «Το υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας στην τροχιά του 21ου αιώνα». Συνέδριο που δεν συγκαλείται από κανέναν συστημικό φορέα, και φιλοδοξεί να συμβάλλει στη διάνοιξη ενός δρόμου, και μιας άλλης πορείας της χώρας από αυτήν που της επιβάλλεται από τις ένοχες εγχώριες ελίτ και τους δυνατούς προστάτες τους.
