Ένα «πολιτικό αλφάβητο» που δημιουργείται συλλογικά μέσα από την αναδιάταξη προηγούμενων εμπειριών, αλλά το σημαντικότερο μέσα από την ανάδυση καινοφανών πολιτικών πρακτικών στους δημόσιους χώρους όλης της χώρας. «Μία διαδικασία ανοιχτή και απρόβλεπτη που φαίνεται να προχωράει μερικές φορές με τεράστια ταχύτητα και μετά εξαιρετικά αργά, μέσα από εκπλήξεις και λάθη, σαν ένα παιδί που μαθαίνει να μιλάει».
Αυτή η εξαιρετικά χρήσιμη και επίκαιρη συλλογή άρθρων αποπειράται να καταγράψει τα κρίσιμα γεγονότα και συμπεράσματα από τη μία πλευρά και να «κρατήσει τη συζήτηση ανοιχτή» από την άλλη, «ώστε να βοηθήσει τις επαναστατικές διαδικασίες που ανέδειξε το κίνημα των αγανακτισμένων και των πλατειών».
Το βιβλίο αποτελείται από τρία μέρη: το πρώτο είναι μία εμπειρική καταγραφή διαφόρων πλευρών του κινήματος και προέρχεται από συγγραφείς οι οποίοι συμμετείχαν στις διαδικασίες του σε διάφορες πόλεις. Το δεύτερο μέρος προσεγγίζει το ζήτημα της διαμόρφωσης σύγχρονων πολιτικών και κοινωνικών κινημάτων από μία θεωρητική σκοπιά. Το τρίτο μέρος συγκροτεί ένα χρονικό μέσα από μια συλλογή ντοκουμέντων, καθώς και πολυμεσικού υλικού (multimedia) στο ένθετο DVD που συνοδεύει το βιβλίο, μέρος του οποίου δημοσιεύεται σε αυτόν τον τόμο για πρώτη φορά.
Η εξουσία στο πλήθος
Η προσφορά της Αριστεράς και των συνδικάτων κατά τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, δεκαετίες της κυριαρχίας της αισιοδοξίας για τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, ήταν ότι κατόρθωσαν με τις μεθόδους τους να κρατήσουν ζωντανό το πνεύμα της αντίστασης. Αυτό είναι νομίζω ξεκάθαρο σε όλους πλέον, υπό το πρίσμα της κρίσης και της γενικευμένης επίθεσης του κεφαλαίου ενάντια στην εργασία, όμως οι μέθοδοι και οι δυνάμεις τους δεν επαρκούσαν για την ανάπτυξη μιας πραγματικά ανατρεπτικής δυναμικής στην κοινωνία. Οι Έλληνες αγανακτισμένοι έφεραν στο προσκήνιο ένα εναλλακτικό παράδειγμα οργανωμένης δράσης. Η καινοτομία του δεν συνίσταται στις αρχές του, αλλά στη μαζική του κλίμακα, στην επιμονή του στο χρόνο, στην εσωτερική του δυναμική και στις αντιφάσεις του. «Η ετερογένεια του κόσμου που συνευρέθηκε, αποτελεί την πιο καλή απόδειξη πως μία σειρά διαφορετικές πολιτικές κουλτούρες και κοινωνικές πρακτικές συναντήθηκαν και συνέθεσαν αυτό που πρόβαλε και βιώθηκε ως Πλατεία Συντάγματος», γράφουν οι δύο επιμελητές.
«Όλες τις πλατείες τις ενώνει μια λέξη: Αγανακτισμένοι. Όλοι βρίσκουν την ταυτότητα τους στα δύο πρώτα ψηφίσματα της Λαϊκής Συνέλευσης της Πλατείας Συντάγματος» γράφει η Μαρίνα Μπρέστα, μέλος της ομάδας αντίστασης στο Μεσοπρόθεσμο. Παρακάτω στο βιβλίο, ο Κώστας Δουζίνας εξηγεί: «Κάτι μαγικό συμβαίνει τη στιγμή που διαφορετικοί άνθρωποι βρίσκονται μαζί και αρχίζουν να δρουν από κοινού. Από -και επανα-υποκειμενοποιούνται· από άνθρωποι γίνονται αυτόνομοι πολίτες. Ταυτόχρονα, ως πλήθος ή συλλογικό υποκείμενο εγκαταλείπουν τη λογική της αντιπροσώπευσης και γίνονται ενεργά, μοναδικά και αναντικατάστατα πρόσωπα». Το πλήθος γίνεται το υποκείμενο της συλλογικής επιθυμίας να οδηγηθεί το πολιτικό σύστημα σε αδιέξοδο με την απόσυρση κάθε στοιχείου νομιμοποίησης της βιοπολιτικής του νεοφιλελευθερισμού.
Η πολιτική των από κάτω και η Αριστερά
«Αν η εξέγερση του Δεκέμβρη 2008 ήταν η ρωγμή που μας επέτρεψε να ξαναφανταστούμε έναν άλλο κόσμο, η εξέγερση των πλατειών είναι το κύμα που… έθεσε υπό ριζική διερώτηση τα μέσα και τις μεθόδους δημιουργίας αυτού του άλλου κόσμου» γράφει ο Κώστας Χαριτάκης, μέλος της ομάδας Άμεσης Δημοκρατίας της Πλατείας Συντάγματος. Σύμφωνα με τον Homi Bhabha, ο υβριδισμός χαρακτηρίζει τον τρόπο με τον οποίο τα δρώντα υποκείμενα συγκροτούνται από τα κάτω.
Ένας υβριδισμός ο οποίος χαρακτηρίζεται από διαδικασίες ανατοποθέτησης και επανεγγραφής, μια σειρά πρακτικών στην πόλη που επανεφευρίσκουν το δημόσιο χώρο, σύμφωνα με τον καθηγητή Σταύρο Σταυρίδη. «Δημιουργούν, χρησιμοποιούν και διαδίδουν πληροφορίες μέσα από τα νέα Μέσα Επικοινωνίας – εντός και εκτός δικτύου». Ο Χρήστος Γιοβανόπουλος παραθέτει τον Castells ο οποίος δηλώνει ότι αν «για πρώτη φορά στην ιστορία η βασική μονάδα της οικονομικής οργάνωσης δεν είναι ένα υποκείμενο, είτε άτομο, αλλά ένα δίκτυο που αποτελείται από μια ποικιλία υποκειμένων και οργανισμών ασταμάτητα επανακαθοριζόμενων, τότε χρειάζεται να ξαναφανταστούμε το χώρο στον οποίο λειτουργούν αυτά τα δίκτυα». Ο Γιοβανόπουλος θεωρεί το κίνημα ως ένα ευρύ δίκτυο που είναι απλωμένο σε όλη τη χώρα, περιλαμβάνοντας ετερογενείς κουλτούρες ή πολιτικές θέσεις κάτω από τον κοινό στόχο (υπερκείμενο).
Το βιβλίο διατρέχει, παράλληλα, μία πλούσια και εποικοδομητική κριτική στην ελληνική Αριστερά η οποία δίστασε να υιοθετήσει το κίνημα αρχικά, αν και πολλοί πιστεύαμε ότι οι Αγανακτισμένοι αποτελούσαν μία έκφραση της ηγεμονίας των ιδεών της στην κοινωνία της κρίσης, αλλά εκφρασμένη με έναν απρόβλεπτο, καινούργιο και ασυνείδητο στην αρχή τρόπο. Πολλοί φοβήθηκαν ότι στο προσκήνιο έβγαινε ένας απολίτικος και συντηρητικός λόγος, ο οποίος θα έβλαπτε την Αριστερά και την οργανωμένη πάλη, μακροπρόθεσμα. «Οι διεργασίες για την κατασκευή μιας νέας κοινωνικής και πολιτικής χειραφέτησης δεν βρίσκονται απαραίτητα σε αντιπαράθεση με τις παλιότερες μορφές αγώνα ως άρνηση. Μάλλον τροποποιούν τα περιεχόμενα και τα στοιχεία που έδωσαν νόημα και έκαναν αυτά τα νοήματα χρήσιμα» επιμένουν οι Γιοβανόπουλος και Μητρόπουλος.
Μεταφράζεται αυτό στην ενίσχυση της Ριζοσπαστικής Αριστεράς και των συνδικάτων ή μήπως στην ανάδυση νέων μορφών κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης; Κατά τη γνώμη μου και τα δύο, αν και είναι δύσκολο να διαγράψουμε μία ευθεία γραμμή μεταξύ των παραπάνω, αφού οι Αγανακτισμένοι έφυγαν από το προσκήνιο χωρίς να αφήσουν αναγνωρίσιμα ίχνη.
Ωστόσο, είναι σαφές ότι με τη δράση τους απέσυραν την ενοχική προπαγάνδα της κυβέρνησης (μαζί τα φάγαμε) και άνοιξαν το δρόμο για μια απεύθυνση της επιχειρηματολογίας της Αριστεράς σε ευρύτερα ακροατήρια. Ακόμα, στις δημοσκοπήσεις η Αριστερά παρουσιάζεται δυνατότερη έκτοτε, ενώ ταυτόχρονα ένα ευρύ δίκτυο κοινωνικών ομάδων έχει εμφανιστεί μέσα σε αυτούς τους τελευταίους μήνες. Το ερώτημα λοιπόν είναι: Έχει η Αριστερά προσαρμοστεί σε αυτή τη νέα κοινωνική συνθήκη; Πώς διαχειρίζεται αυτή την νέα πολιτική κουλτούρα η οποία δείχνει να πηγάζει από την αυτονομία, όμως αναζητά την οργανωμένη της έκφραση; Έχει συλλάβει την κληρονομιά που παράγουν τα κινήματα από το 2008 και έπειτα;
Οι περισσότεροι από τους συγγραφείς Δημοκρατία under Construction θα υποστήριζαν ότι ενώ μερικά τμήματά της το έχουν κάνει, τα μεγαλύτερα κομμάτια τόσο στην κομμουνιστική όσο και στη ριζοσπαστική της πτέρυγα, παραμένουν δέσμια του συντηρητισμού μιας γραφειοκρατίας που προτιμάει να φαντάζεται την κοινωνία όπως έχει μάθει να τη βλέπει τα προηγούμενα χρόνια, παρά να μετασχηματιστεί η ίδια προκειμένου να την συναντήσει με σκοπό να την αλλάξει.
