Σε πρώτο πλάνο, οι αντιστάσεις των λαών
Οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές. Σε πρώτο επίπεδο, θρυαλίδα τους είναι ο αγώνας που διεξάγουν οι Παλαιστίνιοι για την ύπαρξή τους. Προκειμένου να μην ενταφιαστεί η υπόθεσή τους κάτω από την προωθούμενη προσέγγιση Ισραήλ-Σ. Αραβίας και άλλων αντιδραστικών αραβικών καθεστώτων. Αυτήν που τόσο αλαζονικά διαφήμιζε μόλις πριν λίγες μέρες ο Νετανιάχου στη γ.σ. του ΟΗΕ κάνοντας λόγο για μια «νέα Μ. Ανατολή» με τους Άραβες εταίρους του και με εξαφανισμένους από τον χάρτη τους Παλαιστίνιους. Και που τώρα μάλλον έχει ανατιναχθεί. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο και υπό το βάρος των όσων επακολουθούν, η επίθεση των Παλαιστινίων στα εδάφη του Ισραήλ προσλαμβάνει χαρακτηριστικά «ηρωικής εξόδου» επιδιώκοντας πριν από οποιονδήποτε άλλο στόχο να δείξει –προς όλους– ότι η «κανονικοποίηση» της Μ. Ανατολής με απάλειψη του παλαιστινιακού ζητήματος δεν είναι δυνατή. Στον αγώνα αυτό δεν έχουν απέναντί τους μόνο τη θηριώδη βία των κατοχικών ισραηλινών ελίτ που επιδιώκουν ανοιχτά «μια τελική λύση» με εξάλειψη του πληθυσμού της Γάζας. Αντιμετωπίζουν την εξίσου θηριώδη πολεμική παρουσία των ΗΠΑ και της Βρετανίας προς υποστήριξη του Ισραήλ. Ο ειδικός «απολύτως αδιαπραγμάτευτος» ρόλος του τελευταίου σαν μακρύ χέρι των ΗΠΑ στην περιοχή προβάλλει ανάγλυφα. Τόσο από πλευράς επίδειξης της αμερικανικής ισχύος όσο και ως προς κάποιες εμφανείς ρωγμές και κοπώσεις που προκύπτουν συνδυαστικά από τους κλονισμούς της απρόσκοπτης επιβολής των θελήσεων των ΗΠΑ στην περιοχή με μια τεράστια κοινωνικοπολιτική κρίση εντός Ισραήλ, απότοκο της επί δεκαετίες στυγνής επιθετικής και καταπιεστικής πολιτικής του. Επιπλέον η αντίσταση και οι ευρύτερες διαθέσεις αντίστασης απέναντι στην ισραηλινή και τη δυτική επιθετικότητα δεν αφορά μόνο τους Παλαιστίνιους. Αφορά και καθορίζει μπλόκ και μέτωπα στο Λίβανο, στη Συρία και αλλού. Αλλά και ευρύτερα μέσα στον αραβικό κόσμο, τα διεφθαρμένα καθεστώτα του οποίου είναι υποχρεωμένα να υπολογίζουν τη συσσωρευόμενη οργή των λαών τους για τα πεπραγμένα τους. Και βέβαια σχετίζεται και με την αυξανόμενη αντιπαράθεση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, μείζον θέμα με πολλές πλευρές το οποίο θα θίξουμε και παρακάτω.
Πάλι οι αντιστεκόμενοι χαρακτηρίζονται συλλήβδην υποκινούμενοι τρομοκράτες
Σε ένα πρώτο επίπεδο αναπαράγεται διαρκώς το ίδιο δυτικό στερεότυπο – κυρίως δυτικό γιατί το έχουν μιμηθεί σε μεμονωμένες περιπτώσεις και άλλες πλευρές. Όποιος αντιστέκεται οργανωμένα και με αξιώσεις χαρακτηρίζεται αμέσως τρομοκράτης και υποκινούμενος. Εδώ και παραπάνω από δύο αιώνες, από τότε που τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα ήρθαν στο προσκήνιο της Ιστορίας. Πριν ακόμη από το 1821 σε ό,τι μας αφορά ιδιαίτερα. Όμως στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί ο στρατηγικός χαρακτήρας της λυσσασμένης πολιτικής στόχευσης της ισραηλινής πλευράς να δαιμονοποιήσει την Χαμάς ταυτίζοντάς την με τον ISIS. Στόχος της είναι να διεγείρει ανακλαστικά με εικόνες τύπου «Μπατακλάν» ώστε να εξασφαλίσει νομιμοποιητική βάση για την πολιτική γενοκτονίας των κατοίκων της Γάζας που ασκεί. Μπαίνοντας ταυτόχρονα στον πειρασμό να παίξει το χαρτί των πολώσεων και περιχαρακώσεων απέναντι στις μεγάλες μουσουλμανικές κοινότητες μεταναστών που ζουν μέσα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Το ζήτημα συνιστά πολεμικό μέτωπο και τα ισχυρά επικοινωνιακά-προπαγανδιστικά του χαρακτηριστικά δεν είναι παρά μόνο μια όψη του. Όλα όσα βλέπουμε και ακούμε αυτές τις μέρες, είναι επεξεργασμένα υπό το βάρος τέτοιων σκοπιμοτήτων. Είναι μέρος σχεδιασμών ενός υβριδικού πολέμου που μπορεί να μεταφερθεί και μέσα στις δυτικές μητροπόλεις. Ίσως αυτός είναι ένας από τους λόγους που υπάρχουν κάποιες λεπτές διαφοροποιήσεις τόνου ανάμεσα στα όσα εκπέμπουν οι Ισραηλινοί και οι Αμερικανοί και Ευρωπαίοι ιθύνοντες. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο δεν είναι μόνο ζήτημα κάποιας γενικής τοποθέτησης υπέρ του δικαίου των αγωνιζόμενων αλλά αποκτά και πρακτική πολιιτική σημασία, η προβολή της θέσης ότι η Χαμάς δεν είναι ISIS. Οι εθνικοαπελευθερωτικοί στόχοι των Παλαιστινίων που εκφράζει ηγετικά στην παρούσα φάση η Χαμάς κυρίως, είναι πολύ διαφορετικοί, έχουν άλλες ιστορικές ρίζες και βάθος και πατάνε σε πολύ διαφορετικά συνειδησιακά και ιδεολογικά κεκτημένα. Την ίδια στιγμή, η θέση μας από λόγους αρχής δεν μπορεί να ολισθαίνει προς τον απολογητισμό απέναντι σε απάνθρωπες πρακτικές στις οποίες συχνά εξωθούνται οι αγωνιζόμενοι όταν βρίσκονται υπό απελπιστικά δυσμενή συσχετισμό δυνάμεων: σύλληψη ομήρων, πράξεις ωμής βίας κατά αμάχων. Έστω και επειδή δεν ξεχνάμε ότι και η ομηρεία και η τρομοκράτηση πληθυσμών έχει γίνει πολλές φορές το αποτρόπαιο όπλο στα χέρια των απελπισμένων με εξαιρετικά οικεία οδυνηρά αποτελέσματα. Και ακόμα σ’ ένα άλλο επίπεδο, η υποστήριξη της παλαιστινιακής αντίστασης δεν πρέπει να μας κρύβει τα αρνητικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής προοπτικής της κίνησης των Αδελφών Μουσουλμάνων της οποίας τις αρχές ασπάζεται και η Χαμάς. Κίνησης με χαρακτηριστικά αντιδραστικό κοινωνικοπολιτικό ρόλο στον αραβικό κόσμο που επιπλέον υποστηρίζεται και γίνεται κρίσιμο γεωπολιτικό χαρτί στα χέρια του καθεστώτος Ερντογάν με την οικονομική υποστήριξη του Κατάρ.
Η διάσταση «λαοί» χθές και σήμερα. Χαοτικές και υβριδικές καταστάσεις
Ο «χθεσινός» κόσμος του παγκόσμιου επαναστατικού σοσιαλιστικού κινήματος του 20ού αιώνα και οι τρόποι του κύματος των εθνικοαπελευθερωτικών και αντιαποικιακών κινημάτων που κινήθηκαν υπό την επιρροή του σήμερα είναι παρελθόν. Το ίδιο και οι όποιες κανονικότητές του που παρά τις όχι ασήμαντες τραγικές αντιφάσεις τους, έδιναν υπολογίσιμη ρεαλιστικότητα σε συνθήματα που αντιπαρέθεταν με πολιτικά πειστικό τρόπο μια αγωνιζόμενη «κοινότητα» λαών, στον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ και της Δύσης γενικότερα. Σήμερα η κατάσταση θέτει πολύ δυσμενέστερους όρους για τους λαούς. Τους έχει πολλαπλά κατακερματισμένους και πολιτικοκοινωνικά / ιδεολογικά αποσυγκροτημένους και αυτή η κατάσταση αυξάνει εκθετικά την πολυπλοκότητα και της δίνει χαοτικά και υβριδικά (δηλ ετερογενή, ετερόκλιτα, άτυπα, «μη κανονικά») χαρακτηριστικά. Οι λαϊκές, κοινωνικές και εθνικοαπελευθερωτικές επιδιώξεις, συχνά εκρηκτικού δυναμικού, εμπλέκονται στα γρανάζια αδυσώπητων γεωπολιτικών ανταγωνισμών και αντιφάσεων. Μια σειρά τέτοιων κινημάτων (Παλαιστίνιοι, λιβανέζικη Χεζμπολάχ, κουρδικά κινήματα) αλλά και επιδιώξεις ανεξαρτησίας και κυριαρχίας εκφραζόμενες σε κρατικό επίπεδο με κύρια περίπτωση το Ιράν, εμπλέκονται στο παγκόσμιο πλέγμα των γεωπολιτικών συγκρούσεων που χαρακτηρίζουν την μεταβατική εποχή μας. Ιδιαίτερα μετά την κρίση περί την Ουκρανία που τα αδιέξοδά της διαχέονται και σε άλλους χώρους –Μ. Ανατολή, Αφρική– και συνδέουν αναπάντεχα τα πιο απομακρυσμένα γεωγραφικά μέτωπα.
Η σύγκρουση «Ισραήλ-Χαμάς» μέσα στο ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο
Η κατάσταση εξελίσσεται πολύ πιό περιπλεγμένα και ρευστά από ένα σχήμα που μας καλεί να εναποθέσουμε τις ελπίδες μας σ’ ένα happy end «μιας δύσης» του κόσμου της Δύσης μπροστά στην ανάδυση ενός κόσμου των ευρασιατικών δυνάμεων. Πρώτα απ’ όλα πολλαπλασιάζονται οι κόσμοι και τα τόξα που προκύπτουν. Ανάμεσα τους τα πολλά ισλαμικά (σουνιτικά, σιιτικά) τόξα, τα ειδικότερα αραβικά, τα κεντροασιατικά-τουρκόφωνα, αφρικανικά, λατινοαμερικάνικα και αρκετά άλλα. Μια σειρά ισχυρών δυνάμεων εμφανίζονται σε ενδιάμεσους ρόλους με ιδιαίτερα περίπλοκες σχέσεις και με τις δύο βασικές πλευρές («Δύση» και «Ευρασία»). Η Ινδία, το Πακιστάν, η Σ. Αραβία με τις σχέσεις της με Κίνα, Ιράν αλλά και με ΗΠΑ, Ισραήλ, οι μοναρχίες του Κόλπου, η Αίγυπτος. Και βέβαια η Τουρκία. Συνεπώς το που πάνε τα πράγματα δεν μπορεί να ερμηνευτεί με όρους μεγαλοφυών κινήσεων σε μια σκακιστική παρτίδα που θα τη ρυθμίσουν μεταξύ τους οι «μεγάλοι». Πέραν όλων των άλλων γιατί όλοι οι εμπλεκόμενοι δοκιμάζονται ως προς την εσωτερική τους συνοχή, από τα όσα συνεπάγεται η παγκόσμια ανεπίλυτη και οξύτατη δομική, συστημική κρίση που εκτός των οικονομικών κλυδωνισμών, ανοίγει με ταχύτητα, διαδοχικά νέα γεωπολιτικά μέτωπα: Ουκρανία, Αφρική / Σουδάν – Σαχέλ, Υπερκαυκασία, τα νέα επεισόδια επί της διαρκώς ανοιχτής πληγής της Συρίας και τώρα την αναζωπύρωση της περιοχής Ισραήλ – Γάζα – Δυτική Όχθη – Λίβανος με κίνδυνο μεγάλης εξάπλωσης με εμπλοκή του Ιράν κ.λπ. Οι μεγάλες συγκρούσεις εντός των πολλαπλών κέντρων ισχύος στις ΗΠΑ, οι εντάσεις ανάμεσα σε ΗΠΑ και «Ευρώπη», τα όσα έρχονται από την Κίνα και προϊδεάζουν για οικονομικά και πολιτικά «ταραγμένες θάλασσες», τα επανερχόμενα επεισόδια τύπου Πριγκόζιν στη Ρωσία είναι μερικά μόνο από τα πιο εμφανή σχετικά σημάδια για τα όρια των αντοχών που δοκιμάζονται.
Οι αυταπάτες τιμωρούνται. Ο «εχθρός του εχθρού» δεν είναι κατ’ ανάγκη φίλος
Η πραγματικότητα μάς πιέζει επί ποινή υπαρξιακής μας καταστροφής να απελευθερωθούμε άμεσα από το να επιμένουμε να διαβάζουμε τον κόσμο με τις πάσης φύσεως παραλλαγές των σχημάτων που εδράζονται στις ήδη προχθεσινές «κανονικότητες» του διπολικού κόσμου όπως διαμορφώθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Εκείνες που δήθεν μας διασφαλίζουν «κάτω από τη δυτική ομπρέλα» και που τώρα δήθεν επιβάλλουν τη στοίχιση με το Ισραήλ «απέναντι στους εχθρούς του». Πρέπει ιδιαίτερα να μας αφυπνίσει η ανάδυση τριγωνικών σχέσεων όπου οι ίδιες δυνάμεις που συνεργάζονται σε ένα μέτωπο έναντι κάποιου τρίτου, βρίσκονται αντιμέτωπες σε άλλους χώρους. Χαρακτηριστική περίπτωση η σύμπραξη Τουρκίας, Ισραήλ στο μέτωπο Αζερμπαϊτζάν / Αρμενίας, που τις τοποθετεί απέναντι στο Ιράν, ενώ την ίδια στιγμή εξελίσσονται απίστευτοι συνδυασμοί που μετεωρίζονται ανάμεσα στη συνεργασία και τη σύγκρουση Τουρκίας και Ισραήλ στο χώρο της Μ. Ανατολής. Ένα απίθανο κουβάρι που γεννά αστάθεια και μπορεί να μεταβάλλει αιφνίδια και κατά τους πιό επικίνδυνους τρόπους, τον προσανατολισμό της πολιτικής των εμπλεκομένων – ειδικά αυτό αφορά την περίπτωση της Τουρκίας.
Προς τα πού πάνε οι εξελίξεις; Μερικές κρίσιμες πλευρές
Η κατάσταση είναι πολύ αβέβαιη και εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους για την παγκόσμια ειρήνη. Σε κάθε περίπτωη πάντως, θα υπάρξουν μεγάλες ανακατατάξεις πριν διαμορφωθούν νέες ισορροπίες.
Παρά την αβεβαιότητα διακρίνονται εν τούτοις κάποιες χοντρές γραμμές.
1) Οξύνεται η αντιπαλότητα του συστήματος Ισραήλ / ΗΠΑ (με τα πολλαπλά αντιμαχόμενα κέντρα ισχύος εντός τους) με τον άξονα του Ιράν που εκτείνεται μέσω Συρίας και Λιβάνου μέχρι την Ανατολική Μεσόγειο και περιλαμβάνει και μια ιδιάζουσα σχέση με τη Γάζα-Χαμάς. Η εξέλιξη αυτής της αντιπαλότητας τα τελευταία χρόνια, σχετίζεται με πολλά απ’ όσα συμβαίνουν σήμερα. Αν και όχι με απλούς τρόπους. Η παρουσία των ΗΠΑ πλην του προφανούς –δηλαδή της στρατηγικής υποστήριξης του Ισραήλ– δείχνει να αφορά και την προσπάθεια ελέγχου των επιπέδων κλιμάκωσης δηλαδή την αποφυγή μιας αντιπαράθεσης με το Ιράν έξω από αμερικανικό έλεγχο. Η Ρωσία επίσης εμπλέκεται με σύνθετους τρόπους και δεν αποκλείεται εντελώς να προκύψουν πεδία αμερικανορωσικών «ιδιότυπων συμπτώσεων» για το συνδυαστικό «κούρεμα» μεσαίων δυνάμεων (Ιράν, Ισραήλ, ίσως και Τουρκία και Σ. Αραβία). Σίγουρα άλλωστε ήδη υπάρχουν τέτοιοι δίαυλοι διαβούλευσης για κάποιους τύπους ελέγχου της μεταξύ τους κλιμάκωσης.
2) Εύγλωττα και με βάση το μακρύ ιστορικό δομικής τους αντιπαλότητας, είναι επίσης τα σημάδια πλησιάσματος Ιράν-Σ. Αραβίας στη βάση «της κοινής ανησυχίας τους για την κατάσταση του αραβικού κόσμου και την ανάγκη υποστήριξης των Παλαιστινίων». Η πρόσφατη προσέγγιση των δύο χωρών υπό κινεζική μεσολάβηση επίσης λέει πολλά διαβαζόμενη τώρα και υπό το φως των όσων ακολούθησαν.
3). Η τουρκική στάση δείχνει επίσης σημαντική αύξηση των εντάσεων σε όλα τα μέτωπα εξάπλωσης της Τουρκίας με μόχλευση της θέσης της ως ενδιάμεσης δύναμης: στη Συρία απέναντι στις ΗΠΑ, στο Αζερμπαϊτζάν απέναντι στο Ιράν, στο Παλαιστινιακό απέναντι σε Ισραήλ και ΗΠΑ. Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες γίνεται κρίσιμο το πολύ δύσκολης απάντησης –πολύ αβέβαιης και καθόλου σταθερής στο διάβα του χρόνου– ερώτημα για το αν το ανέβασμα του πήχυ της τουρκικής επίδειξης αυτονομίας απέναντι σε Ισραήλ και ΗΠΑ θα οδηγούσε σε πάγωμα ή αντίθετα θα επέσπευδε / ενίσχυε στο πλαίσιο πολύ ευρύτερων δούναι και λαβείν, τις γνωστές «διευθετήσεις» σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο εις βάρος της χώρας μας.
Τι είναι η Γάζα
Είναι μια παραθαλάσσια λωρίδα γης με έκταση όση περίπου και η Λευκάδα, στην οποία ζουν εγκλωβισμένοι και σε άθλιες συνθήκες εδώ και 16 χρόνια περίπου 2,3 εκατομμύρια άνθρωποι, αφού το Ισραήλ την έχει αποκλείσει πλήρως από εδάφους, θαλάσσης και αέρος. Η πλειοψηφία των κατοίκων της Γάζας είναι πρόσφυγες που έχουν εκδιωχθεί από τα εδάφη της «ιστορικής Παλαιστίνης» (ισραηλινό κράτος).- Η Γάζα βρίσκεται υπό ισραηλινό αποκλεισμό αφότου το Ισραήλ και το «Κουαρτέτο» (ΟΗΕ, ΗΠΑ, Ρωσία, Ε.Ε.), με τη συμπαιγνία ενός τμήματος της Φατάχ υπό τον Αμπάς, τελικά «κατάργησαν» το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών του 2006, τις οποίες κέρδισε η Χαμάς με 44,5% έναντι 41,4% της Φατάχ (το υπόλοιπο 14,1% μοιράστηκε κυρίως σε ψηφοδέλτια της παλαιστινιακής Αριστεράς).
- Το Ισραήλ συνέλαβε πρακτικά όλη τη νεοεκλεγείσα κυβέρνηση και τους βουλευτές της Χαμάς και όσων άλλων δυνάμεων δεν αναγνώριζαν τις συμφωνίες του Όσλο (1993), βάσει των οποίων τάχα θα φτιάχνονταν δύο κράτη. Το Κουαρτέτο από την πλευρά του επέβαλε στη Δυτική Όχθη ως «πρόεδρο της Παλαιστινιακής Αρχής» τον Αμπάς. Όμως στη Γάζα, μετά από αιματηρές συγκρούσεις, την εξουσία κράτησε η Χαμάς ως νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση. Τότε (2007) άρχισε ο πλήρης αποκλεισμός.
- Στα 16 αυτά χρόνια η καθημερινότητα σημαίνει ότι πολλές ώρες τη μέρα, ή και μέρες ολόκληρες, δεν υπάρχει ηλεκτρικό και πόσιμο νερό, ενώ υπάρχει τεράστια έλλειψη σε φάρμακα, καύσιμα και κατά καιρούς και σε τρόφιμα – ιδίως αφότου αλλεπάλληλοι ισραηλινοί βομβαρδισμοί και εισβολές κατέστρεψαν πλήρως τις τεχνικές υποδομές και τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Η ανεργία ανέρχεται σε 45% (71% για τους νέους), και τα 2/3 των νοικοκυριών υποφέρουν από «διατροφική επισφάλεια».
- Η Γάζα είναι και πεδίο βολής. Δύο παραδείγματα:
α) Ισραηλινοί βομβαρδισμοί και χερσαία εισβολή 2008: 1.400 νεκροί, συν καταστροφή 12.000 κατοικιών, 15 εκ των 27 νοσοκομείων, 43 εκ των 110 κέντρων υγείας, του συνόλου των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και 800 πηγών καθαρού νερού. Οι περισσότερες καταστροφές δεν αποκαταστάθηκαν λόγω έλλειψης τσιμέντου και λοιπών οικοδομικών υλικών.
β) Ισραηλινοί βομβαρδισμοί και χερσαία εισβολή 2014: 2.300 νεκροί, συν καταστροφή 18.000 κατοικιών, 73 υγειονομικών εγκαταστάσεων, 280 σχολικών κτιρίων, 200 τζαμιών και εκκλησιών κ.λπ. Η πρόσθεση των επιπτώσεων του πολέμου του 2014 σε αυτές του 2008, σε συνδυασμό με τον συνεχιζόμενο ασφυκτικό αποκλεισμό, απέκλεισε κάθε δυνατότητα ανάκαμψης.
- Για όλους αυτούς τους λόγους η Γάζα αποκαλείται «η μεγαλύτερη υπαίθρια φυλακή του κόσμου». Τα Ηνωμένα Έθνη, διεθνείς οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και η πλειονότητα των κυβερνήσεων και των νομικών τη θεωρούν κατεχόμενο έδαφος.
