Από τη μέρα που πρωτάκουσα γι’ αυτό, πέρασαν 50 χρόνια! Μέσα σε λίγο καιρό, το 1966, από παντού έφταναν μηνύματα έκπληξης και θαυμασμού για ένα πολύ μικρό βιβλιαράκι τσέπης, για την ακρίβεια παλάμης, όμορφο και ελκυστικό, με πολύ λεπτό χαρτί και με ημίσκληρο φωτεινό κόκκινο εξώφυλλο από βινύλιο που αντέχει στη συχνή χρήση. Πολύ μικρό, αλλά με ενσωματωμένη εκρηκτική ενέργεια που μπορούσε να εξεγείρει και να κινητοποιεί εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους στην Κίνα, και με διάφορους τρόπους σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Πολύ εύχρηστο, απλό στα νοήματά του και γραφιστικά πολύ μοντέρνας αισθητικής. Που κυκλοφορούσε από τα ροζιασμένα χέρια των αγροτών από τα πιο απομακρυσμένα χωριά της αχανούς Κίνας μέχρι τα χέρια των φοιτητών που έγραφαν τις φλογερές εφημερίδες τοίχου στα πανεπιστήμια του Πεκίνου και της Σαγκάης και από τις πίσω τσέπες του μπλουτζίν των μαύρων με τις σφιγμένες γροθιές στο Ντιτρόιτ μέχρι τους συνεταιριστές στα αγροκτήματα της Τανζανίας και τα αμπέχονα των ανταρτών στα δάση του Περού.
Κανένα άλλο βιβλίο, πριν και μετά, δεν είχε παγκοσμίως τέτοια άμεση διεισδυτικότητα και λειτουργικότητα όσο το Κόκκινο Βιβλίο. Διαδόθηκε μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα σε όλο τον κόσμο, μεταφράστηκε σε περισσότερες από πενήντα γλώσσες, ακόμα και στα ελληνικά, και κυκλοφόρησε στον ασύλληπτο αριθμό του ΕΝΟΣ ΔΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟΥ αντιτύπων, εκ των οποίων τα περισσότερα –εννοείται- στην Κίνα! Ένα βιβλίο με πυρηνική δύναμη!
Το «Μικρό Κόκκινο Βιβλίο», ή το «Κόκκινο βιβλιαράκι του Μάο», όπως το λέγαμε εμείς, πρωτοκυκλοφόρησε σαν εγχειρίδιο στο Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΛΑΣ), για την επιμόρφωση και ενδυνάμωση του επαναστατικού πνεύματος στο στράτευμα, αλλά η μεγάλη του αλυσιδωτή εξάπλωση ξεκίνησε από το 1966, σε συσχετισμό και σαν βασικό εργαλείο, σύμβολο και αιχμή της Μεγάλης Προλεταριακής Πολιτιστικής Επανάστασης. Αντλώντας υλικό από το κείμενο του Λιν Πιάο, που ήταν τότε επικεφαλής του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, και στον οποίο αποδίδεται η ιδέα έκδοσης του Κόκκινου Βιβλίου, είναι φανερό ότι σκοπός αυτού του μικρού εγχειριδίου, ξεφεύγοντας από ένα χρονικό σημείο και μετά από το κλειστό περιβάλλον του στρατού, ήταν να αποτελέσει ένα εργαλείο που θα κινεί τις μάζες στην κατεύθυνση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. «Όταν η σκέψη του Μάο Τσε Τουνγκ κατανοείται γερά από τις πλατιές λαϊκές μάζες, γίνεται πηγή δύναμης και πνευματική ατομική βόμβα απεριόριστης ισχύος.»
Από το 1961, η ημερήσια εφημερίδα του ΛΑΣ παρέθετε αποσπάσματα από κείμενα και ομιλίες του προέδρου Μάο, τα οποία οι συντάκτες αντλούσαν από την «Ημερησία του Τιαντζίν» που τα επέλεγε και τα δημοσίευε συστηματικά. Μόλις το 1963, έπεσε η ιδέα που υιοθετήθηκε αμέσως να εκδοθούν αυτά τα παραθέματα σε ένα ξεχωριστό βιβλίο, μικρό και εύχρηστο. Και η πρώτη επίσημη έκδοση έγινε το 1964 με 355 παραθέματα ταξινομημένα σε 30 ενότητες από γραπτά και ομιλίες του Μάο Τσε Τούνγκ, της περιόδου 1929 – 1964, με θέματα από τη φιλοσοφία μέχρι τον πόλεμο. Στην τελική του μορφή το Κόκκινο Βιβλίο εκδόθηκε με τον τίτλο «Αποσπάσματα από τα έργα του Προέδρου Μάο Τσε-Τούνγκ». Η αγγλόφωνη έκδοση του βιβλίου, που έχω στα χέρια μου, από τον εκδοτικό οίκο Foreign Languages Press (Peking 1968), ξεκινάει με το γνωστό μότο «Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!» και μετά την προστατευμένη με τσιγαρόχαρτο φωτογραφία του Μάο, παρατίθεται σε κινεζική γραφή το καλλιγραφικό κείμενο του Λιν Πιάο «Να μελετάμε τα γραπτά του Προέδρου Μάο, να ακολουθούμε τα διδάγματά του και να πράττουμε σύμφωνα με τις οδηγίες του» και ακολουθεί, πριν τα περιεχόμενα και το κυρίως σώμα του βιβλίου, με 427 αποσπάσματα σε 33 θεματικές ενότητες, ο πρόλογος του Λιν Πιάο στη δεύτερη συμπληρωμένη έκδοση, με τον χαρακτηρισμό του Προέδρου Μάο ως «ο μεγαλύτερος μαρξιστής-λενινιστής της εποχής μας», με ημερομηνία 16 Δεκεμβρίου 1966. Στην ελληνόφωνη έκδοση από τις «Ξενόγλωσσες εκδόσεις» (Πεκίνο 1972), οτιδήποτε έχει σχέση με τον Λιν Πιάο έχει απαλειφθεί. Ο φερόμενος, από το 9ο Συνέδριο του ΚΚΚ (Απρίλιος 1969), ως διάδοχος του Μάο στην προεδρία, είχε έρθει σε ρήξη με την ηγεσία του ΚΚΚ και στην προσπάθειά του να φύγει στο εξωτερικό σκοτώθηκε στην Μογγολία (Σεπτέμβριος 1971) από την πτώση του αεροπλάνου που τον μετέφερε -κατά πάσα πιθανότητα- στη Σοβιετική Ένωση.
Παγκόσμιο φαινόμενο
Όπως επισημαίνει ο συγγραφέας και καθηγητής Σύγχρονης Κινεζικής Ιστορίας και Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, Daniel Leese, η ιδέα για τα μικρά αποσπάσματα σε βιβλίο εύκολα παραπέμπει σε μια μεγάλη παράδοση αντίστοιχων εγχειριδίων, σαν τα «Ανάλεκτα» του Κομφούκιου και του Μένκιου, αλλά και ο σχεδιασμός σε βιβλίο πολύ μικρού σχήματος (7Χ9 εκ. η αγγλόφωνη έκδοση, 7,5Χ11 εκ. η ελληνόφωνη) παραπέμπει σε ένα πολύ σύγχρονο μέσο επικοινωνίας, που αν κρίνει κανείς από την έκταση της διάδοσής του και το μέγεθος της επιρροής του, ξεπέρασε κάθε άλλο τουλάχιστον στη δεκαετία της ακμής του. Είναι αξιοσημείωτο ότι ήταν τέτοια η ζήτηση για το Κόκκινο Βιβλίο, που ανέλαβαν την εκτύπωση του εκατοντάδες τυπογραφεία σε όλη τη χώρα. Μόνο το 1966 εκτυπώθηκαν 234,6 εκατομμύρια αντίτυπα! Και μέχρι το 1970, οι τοπικές εκδόσεις είχαν φτάσει στις 440!
Αναπάντεχα, μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, το μικρό Κόκκινο Βιβλίο, από κινέζικο εξελίχθηκε σε παγκόσμιο φαινόμενο. Από τον Οκτώβριο 1966 μέχρι τον Μάιο 1967, δηλαδή μέσα σε οκτώ μόνο μήνες, το κινέζικο «Διεθνές Βιβλιοπωλείο» είχε διαθέσει, σε προσιτές τιμές -όπως και στην Κίνα, 800.000 αντίτυπα του Κόκκινο Βιβλίου, σε 14 διαφορετικές γλώσσες, σε 117 χώρες! Εντωμεταξύ, εκδότες και οργανώσεις, σε αρκετές χώρες, πήραν την πρωτοβουλία να κάνουν δικές τους εκδόσεις του βιβλίου, όπως στην Ιαπωνία που από τον Νοέμβριο 1966 μέχρι το Μάρτη 1967, εμφανίστηκαν στα βιβλιοπωλεία τέσσερις από διαφορετικούς οίκους εκδόσεις του.
Πέρα από την απήχησή του στα επαναστατικά κινήματα, το Κόκκινο Βιβλίο ήταν ό,τι πιο «ποπ» στην εποχή ακμής της ποπ κουλτούρας στη Δύση και κατά προέκταση σε ολόκληρο τον κόσμο, από όποια πλευρά κι αν το εξετάσεις. Από ντιζάιν, από περιεχόμενο, από δημοφιλία, από γλώσσα, από παγκοσμιότητα, από επίδραση στην πολιτική, κοινωνική και καλλιτεχνική κουλτούρα όχι μόνο της Κίνας, αλλά και των χωρών του Πρώτου, του Δεύτερου και του Τρίτου κόσμου. Μάλιστα, ο καθηγητής Κινεζικών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, στην Καλιφόρνια, Andrew F. Jones, επισημαίνει ότι το Κόκκινο Βιβλίο αποτέλεσε το πρότυπο ακόμα και για μια σειρά ποπ τραγούδια που γράφτηκαν στην Κίνα, τη Γαλλία κι αλλού.
Βέβαια, δεν συμφωνούσαν όλοι μέσα στο ΚΚΚ για το μικρό Κόκκινο Βιβλίο. Άλλοι γιατί διαφωνούσαν με τον εξεγερσιακό χαρακτήρα που απέκτησε συντείνοντας στο ξέσπασμα και στη διάδοση της Προλεταριακής Επαναστάσης και άλλοι γιατί θεωρούσαν ότι το Κόκκινο Βιβλίο περιόριζε τη μελέτη του μαρξισμού-λενινισμού και της Σκέψης Μάο Τσε Τουνγκ σε τμηματικές αναφορές, χωρίς εμβάθυνση και κατανόηση της πλούσιας θεματολογίας του. Αλλά το ρεύμα ήταν τόσο ισχυρό, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων, που οι φωνές αυτές δεν εισακούονταν, όταν δεν προκαλούσαν και την μήνι των εξεγερμένων. Εξάλλου, οι ένθερμοι υποστηρικτές του αντέτειναν ότι η ρητή παραπομπή στις πηγές των αποσπασμάτων, ωθούσαν και διευκόλυναν τους χρήστες να προσφύγουν για μεγαλύτερη μελέτη στα έργα του Προέδρου Μάο.
Εποχή του ιμπεριαλισμού και της επανάστασης
Μέχρι σήμερα, οι μελετητές στα ευρωπαϊκά και αμερικάνικα πανεπιστήμια εξετάζουν την πορεία του Κόκκινου Βιβλίου αυτοτελώς και σε συσχετισμό με τη δυναμική και το περιεχόμενο της Προλεταριακής Επανάστασης που σάρωσε την Κίνα και επηρέασε τα πολιτικά και πολιτιστικά κινήματα σε όλο τον κόσμο.
Ήταν η εποχή που η ανθρωπότητα ζούσε κάτω από τη συνεχή απειλή της ατομικής βόμβας. Ήταν ακόμα νωπό το δέος από τη ρίψη των δύο αμερικάνικων βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, αλλά και πολύ πρόσφατη η κρίση της Κούβας, που έδειξε ότι η απειλή για ένα μεγαλύτερο πυρηνικό ολοκαύτωμα ήταν πραγματική. Ο Ψυχρός Πόλεμος ανάμεσα στην Αμερική και τη Σοβιετική Ένωση ήταν στα φόρτε του και οι Κινέζοι κομμουνιστές, πιστοί στη γραμμή πάνω στην οποία οικοδομήθηκε η επανάσταση με τη νικηφόρα κατάληξη το 1949, έθεταν σε πρώτο πλάνο τη δύναμη της σκέψης, τη δύναμη του πνεύματος, τη δύναμη των ίδιων των ανθρώπων, που είναι υπεράνω της τεχνολογίας και των όπλων.
Αυτή η προσέγγιση είχε μια ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο για τους Κινέζους, αλλά και για τα κινήματα που βρίσκονταν σε πλήρη ανάπτυξη εκείνη την εποχή, στην Ασία, την Αφρική, την Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική. Στην Ινδοκίνα, την Ινδία, τις Φιλιππίνες, την Αγκόλα, τη Μοζαμβίκη, το Πράσινο Ακρωτήρι, την Τανζανία, τη Ναμίμπια, την Κούβα, το Περού… ήταν δεκάδες οι χώρες που οι λαοί αγωνίζονταν για να αποτινάξουν την αποικιοκρατία με κινήματα και στρατούς που είχαν μαρξιστικό-λενινιστικό-μαοϊκό πρόσημο. Και όλα αυτά τα απελευθερωτικά κινήματα βασίζονταν όχι τόσο στο εξοπλισμό τους, που στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν υποτυπώδης ή υστερούσε πολύ των αντιπάλων του, όσο στη δύναμη των ιδεών και των πεποιθήσεων που υιοθετούσαν. Το μαοϊκό πρόταγμα «Να στηριζόμαστε στις δικές μας δυνάμεις» εμψύχωνε και κινητοποιούσε τους λαούς που δεν είχαν τίποτα σημαντικότερο -ούτε χρήματα, ούτε υπερόπλα- από τη θέληση και την αποφασιστικότητά τους να εκδιώξουν τους ξένους αποικιοκράτες και κηδεμόνες από τις χώρες τους. Και το Κόκκινο Βιβλίο υπηρετούσε αυτό το σκοπό, γιατί απευθυνόταν στους πάντες, στους επικεφαλής των κινημάτων που αποζητούσαν εργαλεία επικοινωνίας και δράσης, αλλά και στις μάζες που δεν είχαν ούτε το χρόνο ούτε το επίπεδο για να μελετήσουν τα έργα του Μαρξ, του Λένιν και του Μάο. Αλλά το εξίσου ενδιαφέρον είναι ότι το Κόκκινο Βιβλίο βρήκε απήχηση και σε πολλές αναπτυγμένες χώρες. Ανεξάρτητα από το περιεχόμενό του, που ήταν συνοπτικό και αποσπασματικό, ήταν πολύ σημαντικός ο συμβολισμός του. Το Κόκκινο Βιβλίο συνδεόταν άμεσα με όλο το έργο του Μάο, το οποίο ενέπνεε πολλούς κομμουνιστές στη Δύση και στο οποίο εντρυφούσαν πολλοί σημαντικοί διανοούμενοι, και συνόψιζε όλο το επαναστατικό έπος των Κινέζων κομμουνιστών, το οποίο βρισκόταν ακόμα σε εξέλιξη, σε αντίθεση με τη Σοβιετική Ένωση και τις άλλες χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού που απέπνεαν στασιμότητα, γραφειοκρατικοποίηση και απομάκρυνση από τα επαναστατικά ιδεώδη.
Οι δραματικές εξελίξεις στην Κίνα και στον κόσμο ολόκληρο, οδήγησαν -στα τέλη της δεκαετίας του 1970- το «Κόκκινο βιβλιαράκι του Μάο» στην απόσυρση. Ο ρόλος του, όμως, δεν μπορεί να διαγραφεί από την ιστορία ούτε η επίδραση του στην πολιτική και τον πολιτισμό, η οποία θα ανιχνεύεται πολλαπλώς στον διαφανή χάρτη του κόσμου.
Από το Κόκκινο Βιβλίο
Να υπηρετούμε το λαό
Να υπηρετούμε με όλη μας την καρδιά και με όλη τη σκέψη μας το λαό, χωρίς ν’ αποσπούμαστε ούτε στιγμή από τις μάζες∙ σ’ όλα να ξεκινούμε από τα συμφέροντα του λαού μας και όχι από τα ατομικά συμφέροντα ή τα συμφέροντα μιας μικρής ομάδας… («Για την κυβέρνηση συνασπισμού», 24 Απρίλη 1945, Διαλεχτά Έργα, τόμος γ΄)
Όλοι εμείς πρέπει να διδασκόμαστε απ’ το πνεύμα της απόλυτης ανιδιοτέλειάς του. Ξεκινώντας από αυτό το πνεύμα ο καθένας μας μπορεί να γίνει πολύ χρήσιμος για το λαό. Ο άνθρωπος μπορεί να έχει μεγάλες ή μικρές ικανότητες, αλλά αν έχει αυτό το πνεύμα, είναι πια άνθρωπος με ανώτερα και ευγενικά αισθήματα, άνθρωπος αγνός, άνθρωπος ηθικός, άνθρωπος απαλλαγμένος από τα ταπεινά συμφέροντα χρήσιμος για το λαό. («Στη μνήμη του Νόρμαν Μπετύν», 21 Δεκέμβρη 1939, Διαλεχτά έργα, τόμος β΄)
Πατριωτισμός και Διεθνισμός
Μπορεί ένας κομμουνιστής, σα διεθνιστής να είναι ταυτόχρονα και πατριώτης; Νομίζουμε ότι όχι μόνο μπορεί, αλλά και πρέπει να είναι. Το συγκεκριμένο περιεχόμενο του πατριωτισμού καθορίζεται από τις ιστορικές συνθήκες. Υπάρχει ο «πατριωτισμός» των Ιαπώνων επιδρομέων και του Χίτλερ, υπάρχει και ο πατριωτισμός μας. Οι κομμουνιστές πρέπει να εκφράζονται αποφασιστικά ενάντια στο λεγόμενο «πατριωτισμό» των Ιαπώνων επιδρομέων και του Χίτλερ. Οι Ιάπωνες και οι Γερμανοί κομμουνιστές είναι υπέρ της ήττας των χωρών τους στον πόλεμο… Γιατί αυτοί οι πόλεμοι, που κάνουν οι Ιάπωνες επιδρομείς και ο Χίτλερ, είναι ολέθριοι όχι μόνο για τους άλλους λαούς του κόσμου, αλλά επίσης για τους λαούς των χωρών τους. Διαφορετική είναι η κατάσταση της Κίνας, η Κίνα είναι θύμα της επίθεσης. Γι’ αυτό οι Κινέζοι κομμουνιστές πρέπει να συνδυάζουν τον πατριωτισμό με το διεθνισμό. Είμαστε διεθνιστές και ταυτόχρονα πατριώτες. Το σύνθημά μας είναι να πολεμήσουμε για την υπεράσπιση της Πατρίδας ενάντια στους επιδρομείς. Για μας η ηττοπάθεια είναι έγκλημα… Η νίκη της Κίνας και η συντριβή των ιμπεριαλιστών, που εξαπέλυσαν την επίθεση ενάντια στην Κίνα, θα είναι ταυτόχρονα βοήθεια για τους λαούς των άλλων χωρών. Συνεπώς ο πατριωτισμός είναι πρακτική εφαρμογή του διεθνισμού στον εθνικό απελευθερωτικό πόλεμο. («Η θέση του ΚΚΚ στο Εθνικό Πόλεμο», Οχτώβρης 1938, Διαλεχτά Έργα, τόμος β΄)
Ο Ιμπεριαλισμός και Όλοι οι Αντιδραστικοί είναι Χάρτινες Τίγρεις
Όλοι οι αντιδραστικοί είναι χάρτινες τίγρεις. Φαινομενικά οι αντιδραστικοί είναι τρομεροί, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι τόσο ισχυροί. Αν εξετάζεται το πρόβλημα από την άποψη προοπτικής, η πραγματικά ισχυρή δύναμη δεν ανήκει στους αντιδραστικούς, αλλά στο λαό. («Συνομιλία με την Αμερικανίδα δημοσιογράφο Άννα Λουίζ Στρονγκ», Αύγουστος 1946, Διαλεχτά Έργα, τόμος δ΄)
Το κομμουνιστικό Κόμμα
Η κεντρική δύναμη που καθοδηγεί την υπόθεσή μας είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας. Η θεωρητική βάση που κατευθύνει τη σκέψη μας είναι ο Μαρξισμός –Λενινισμός. («Εναρκτήριος λόγος στην Πρώτη Σύνοδο της Πρώτης Πανεθνικής Συνέλευσης των Λαϊκών Αντιπροσώπων της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας», 15 Σεπτέμβρη 1954)
Για να κάνεις την επανάσταση, πρέπει να έχεις ένα επαναστατικό κόμμα… («Επαναστατικές δυνάμεις όλου του κόσμου, ενωθείτε, πολεμήστε την ιμπεριαλιστική επίθεση», Νοέμβρης 1948, Διαλεχτά Έργα, τόμος δ΄)
Τάξεις και Ταξική Πάλη
Οι τάξεις αγωνίζονται, μερικές νικούν, άλλες εξαλείφονται. Αυτό είναι η ιστορία, είναι η ιστορία των πολιτισμών εδώ και χιλιάδες χρόνια. Η ερμηνεία της ιστορίας σύμφωνα μ’ αυτή την άποψη λέγεται ιστορικός υλισμός, ενώ η ερμηνεία της από την αντίθετη άποψη – ιστορικός ιδεαλισμός. («Αφήστε τις αυταπάτες και ετοιμαστείτε για τον αγώνα», 14 Αυγούστου 1949, Διαλεχτά Έργα, τόμος δ΄)
Ο εχθρός δεν θα χαθεί μόνος του. Ούτε η κινέζικη αντίδραση, ούτε οι επιθετικές δυνάμεις του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στην Κίνα δε θα αποσυρθούν μόνες τους από τη σκηνή της ιστορίας. («Να οδηγήσουμε την επανάσταση ως το τέλος», 30 Δεκέμβρη 1948, Διαλεχτά Έργα, τόμος δ΄)
…Αγώνας, ήττα, πάλι αγώνας, πάλι ήττα, πάλι αγώνας κι έτσι ως τη νίκη – να ποια είναι η λογική του λαού… («Αφήστε τις αυταπάτες και ετοιμαστείτε για τον αγώνα», 14 Αυγούστου 1949, Διαλεχτά Έργα, τόμος δ΄)
Η διόρθωση των λαθεμένων ιδεών
…Μπορεί οι κολακείες της αστικής τάξης να καταβάλουν τους ανθρώπους με αδύνατη θέληση στις γραμμές μας. Μπορεί να υπάρχουν τέτοιοι κομμουνιστές που δεν τους κατέβαλε ο ένοπλος εχθρός και στάθηκαν αντιμέτωποί του σαν ήρωες άξιοι γι’ αυτό τον τίτλο, αλλά που δε θα μπορέσουν ν’ αντιμετωπίσουν τις επιθέσεις με επιζαχαρωμένα βλήματα και θα συντριβούν απ’ αυτά. Πρέπει να αποτρέψουμε μια τέτοια κατάσταση. («Έκθεση στη Δεύτερη Ολομέλεια της ΚΕ του 7ου Συνεδρίου του ΚΚΚ», 5 Μάρτη 1949, Διαλεχτά Έργα, τόμος δ΄)
Η Κριτική και η Αυτοκριτική
Η κριτική πρέπει να γίνεται έγκαιρα∙ δεν πρέπει να μας αρέσει να κριτικάρουμε κατόπιν εορτής. («Σχετικά με το ζήτημα της συνεταιριστικοποίησης της αγροτικής οικονομίας», 31 Ιούλη 1955)
(από την ελληνόγλωσση έκδοση του Κόκκινου Βιβλίου, Ξενόγλωσσες Εκδόσεις, Πεκίνο 1972)
Στέλιος Ελληνιάδης
