Ένα απρόσμενο ανακάτεμα της τράπουλας ανατρέπει τους σχεδιασμούς των πάντων μετά τις βουλευτικές εκλογές
Του Ερρίκου Φινάλη
Οι εκλογές της προηγούμενης Κυριακής στην Πορτογαλία, μία από τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου που ένιωσαν τη «φροντίδα» της τρόικας, αρχικά φάνηκε ότι έδωσαν ανάσα στις συστημικές δυνάμεις. Ο κεντροδεξιός συνασπισμός λαβώθηκε βαριά αλλά παρέμεινε στην πρώτη θέση – χάνοντας όμως την απόλυτη κοινοβουλευτική πλειοψηφία που διέθετε από το 2011. Οι σοσιαλιστές, που διακήρυτταν ότι διεκδικούν την πρωτιά και μάλιστα με… αυτοδυναμία, αύξησαν το ποσοστό τους αλλά παρέμειναν δεύτεροι και καταϊδρωμένοι. Η Αριστερά συνολικά ενισχύθηκε (από 14% που είχαν πάρει όλα μαζί τα αριστερά ψηφοδέλτια το 2011, τώρα συγκέντρωσαν 20%), με σοβαρές ανακατατάξεις στο εσωτερικό της: το Μπλόκο διπλασίασε το ποσοστό του και ξεπέρασε το συνασπισμό Κ.Κ.-Πράσινων, αλλά δίχως να καταφέρει να δημιουργήσει ένα ρεύμα αλλαγής. Τελικά όμως ήταν το «στάσιμο» Κ.Κ. Πορτογαλίας που προχθές, με την απρόσμενη πρότασή του για συνεργασία σοσιαλιστών-Αριστεράς, ανέτρεψε όλα τα μετεκλογικά σενάρια και υποχρέωσε όλες τις άλλες πολιτικές δυνάμεις να ξανασκεφτούν τα πάντα από την αρχή!
Παρούσα η λαϊκή δυσαρέσκεια, αλλά όχι όπως πριν
Αν τα πάρουμε βέβαια με χρονολογική σειρά, το πρώτο εύλογο ερώτημα με δεδομένα τα εκλογικά αποτελέσματα ήταν: Μα, πού πήγαν τα εκατομμύρια που πρόπερσι και πέρυσι πλημμύριζαν τους δρόμους της χώρας φωνάζοντας το… πλατειακό σύνθημα «Να πάει να γαμηθεί η τρόικα»; Αυτό δεν μπορεί να απαντηθεί αν δεν ληφθεί υπόψη η συνεχιζόμενη αύξηση της αποχής, που ήταν η υψηλότερη εδώ και 40 χρόνια. Μαζί με τα λευκά και άκυρα το ποσοστό έφτασε το 46,8% – δηλαδή σχεδόν ένας στους δύο Πορτογάλους δεν βρήκε ένα ψηφοδέλτιο της αρεσκείας του ανάμεσα στα 16 που είχε στη διάθεσή του. Ο χαρακτήρας της αποχής, σε μεγάλο βαθμό «απορριπτικός του πολιτικού συστήματος», επισημάνθηκε και προεκλογικά από τους αναλυτές, των οποίων οι φόβοι για περαιτέρω αύξησή της (μετά το προηγούμενο ιστορικό ρεκόρ του 2011) επιβεβαιώθηκαν.
Ένα τμήμα μόνο της λαϊκής δυσαρέσκειας εκφράστηκε εκλογικά μέσα από την Αριστερά, και αυτό σχεδόν εξ ολοκλήρου διοχετεύθηκε στο Μπλόκο της Αριστεράς, που υπερδιπλασίασε την κοινοβουλευτική του ομάδα. Ο συνασπισμός CDU (Κ.Κ. Πορτογαλίας και Πράσινοι) αύξησε ελάχιστα το ποσοστό του και κέρδισε μόλις 1 έδρα παραπάνω. Τα μικρότερα αριστερά κόμματα, όπως το PCTP, επίσης δεν έκαναν τη διαφορά.
Είναι σαφές ότι η δυσαρέσκεια δεν έχει εξαφανιστεί – είναι όμως πιο βουβή μετά την αποτυχία της να ανακόψει την τροϊκανή πολιτική παρά τις τεράστιες διαδηλώσεις του 2013 και 2014, και την αδυναμία της Αριστεράς να προβάλει σαν μια ρεαλιστική και ενωτική εναλλακτική λύση με πρόταση διεξόδου από την κρίση. Έτσι η δυσαρέσκεια διασπείρεται σε ένα γαλαξία αντιφατικών συμπεριφορών: από την αποχή και την ψήφο στο Μπλόκο μέχρι την «ατομική λύση» της μετανάστευσης (που πάλι αυξάνεται) ή την ψήφο στο Σοσιαλιστικό Κόμμα «για να φύγει η Δεξιά»…
Οι σοσιαλιστές μπροστά σε ένα δίλημμα που δεν είχαν φανταστεί
Ο νέος επικεφαλής των σοσιαλιστών Αντόνιο Κόστα ξεκίνησε την προεκλογική του καμπάνια διακηρύσσοντας με θράσος ότι επιδιώκει μια τόσο μεγάλη νίκη που θα του επιτρέψει να έχει… αυτοδυναμία στην επόμενη Βουλή. Δηλαδή το Σοσιαλιστικό Κόμμα έλπιζε ότι οι πολίτες θα συγχωρήσουν το ρόλο του όταν άρχισε η επέλαση της τρόικας στην Πορτογαλία, και επιπλέον ότι θα ξεχάσουν τα σκάνδαλά του (με κορυφή του παγόβουνου τον υπόδικο πρώην πρωθυπουργό Ζοζέ Σόκρατες). Φρούδες ελπίδες. Κέρδισε μεν ψηφοφόρους προβάλλοντας ως «μικρότερο κακό» από την απερχόμενη κυβέρνηση, και ποντάροντας στην εμφανή αδυναμία της Αριστεράς να αποτελέσει τον βασικό αντίπαλο της Κεντροδεξιάς. Δεν μπόρεσε όμως να πετύχει όχι την αυτοδυναμία, αλλά ούτε καν την πρωτιά.
Κι εκεί που είχαν αρχίσει οι εσωκομματικές φωνές για εκδίωξη του αποτυχημένου Αντόνιο Κόστα, η αιφνιδιαστική αλλαγή τακτικής του Κ.Κ. Πορτογαλίας τον… ανέστησε. Τώρα βέβαια οι σοσιαλιστές αντιμετωπίζουν ένα διαφορετικό, αλλά εξίσου οξύ δίλημμα: Να «ενδώσουν» στον πειρασμό της συνεργασίας με την Αριστερά, τώρα που και το Μπλόκο συνήλθε από την έκπληξη και ανταποκρίθηκε θετικά; Κι αν ναι, με ποια πολιτική, ώστε να μην εξαγριωθεί ούτε η Αριστερά ούτε η τρόικα; Γνωρίζουν ότι θα πρόκειται για άσκηση ισορροπίας τρόμου! Ή μήπως να προσφέρουν έστω και προσωρινά την ανοχή τους σε μια κεντροδεξιά κυβέρνηση μειοψηφίας; Σ’ αυτήν την περίπτωση όμως διακυβεύεται η ίδια η ενότητα του Σοσιαλιστικού Κόμματος…
Πύρρειος «νίκη» της Κεντροδεξιάς
Ο κεντροδεξιός συνασπισμός που στήριζε την απερχόμενη κυβέρνηση του Πέντρο Κοέλιο κάθε άλλο παρά ικανοποιημένος μπορεί να είναι: απέφυγε μεν μια ταπεινωτική ήττα, αλλά έχασε πάνω από 700.000 ψήφους και απώλεσε την αυτοδυναμία του. Η μοναδική ελπίδα του Κοέλιο και των συμμάχων του είναι τώρα πια οι… σοσιαλιστές! Εάν το Σοσιαλιστικό Κόμμα γυρίσει την πλάτη στην Αριστερά, όπως «συμβουλεύουν» το Βερολίνο, οι Βρυξέλλες και οι… αγορές, η Κεντροδεξιά μπορεί να συνεχίσει να κυβερνά – αν και εξαρτημένη πλέον από τους σκληρούς όρους που θα θέσουν οι σοσιαλιστές. Η «νίκη της Κεντροδεξιάς», όπως την παρουσίασαν τα διεθνή ΜΜΕ, είναι λοιπόν πύρρειος. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, όταν έχει βυθίσει την πορτογαλική κοινωνία στο γνωστό και σ’ εμάς… success story των πολιτικών καθ’ υπαγόρευση της τρόικας, με τη φτωχοποίηση και την απελπισία να κυριαρχούν.
Το πολιτικό σύστημα νόμισε ότι πήρε μια ανάσα από το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών της περασμένης Κυριακής. Αλλά η ευθραυστότητά του (όχι μόνο εξαιτίας της απονομιμοποίησής του από την αυξημένη αποχή) έγινε καταφανής πολύ γρηγορότερα από το αναμενόμενο. Άρκεσε μια αιφνιδιαστική και τολμηρή αλλαγή τακτικής από το Κ.Κ. Πορτογαλίας για να ανακατευτεί η τράπουλα και να βρεθούν σε δύσκολη θέση όλοι οι άλλοι παίκτες.
Οποιαδήποτε κυβερνητική λύση δοθεί μάλλον θα είναι προσωρινή, και ήδη στους υπολογισμούς όλων μπαίνει η πιθανότητα διεξαγωγής νέων πρόωρων εκλογών μετά από ένα εξάμηνο. Σε κάθε περίπτωση, ο λαϊκός παράγοντας αποκτά πάλι τη δυνατότητα να χρωματίσει τις εξελίξεις.
