Της Γιάννης Γιαννουλοπούλου. Το καλοκαίρι που τελείωσε ήταν ένα συνηθισμένο καλοκαίρι για τις νομοθετικές διαδικασίες που αφορούν την Ανώτατη Εκπαίδευση.
Ψηφίστηκε άλλος ένας νόμος (ο 4076/2012) από την τρικομματική κυβέρνηση, προκειμένου να μπορέσει να εφαρμοστεί ο νόμος 4009/2011 (γνωστός ως νόμος Διαμαντοπούλου), ο οποίος παρέμεινε για έναν χρόνο ανενεργός μετά από τη σθεναρή αντίσταση του πανεπιστημιακού κινήματος. Είναι παλιά συνήθεια οι νόμοι για την Ανώτατη Εκπαίδευση να ψηφίζονται τα καλοκαίρια.
Ο «βελτιωμένος» νόμος -μεταξύ άλλων- προβλέπει ότι με απόφαση δύο υπουργών και τη σύμφωνη γνώμη της ΑΔΙΠ (Αρχή Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση) θα μπορούν να κλείνουν ή να συγχωνεύονται πανεπιστημιακά τμήματα ή και ολόκληρα πανεπιστημιακά ιδρύματα εντός 60 ημερών. Προβλέπει επίσης τη δυνατότητας επιβολής διδάκτρων στις μεταπτυχιακές σπουδές (και -γιατί όχι- σε λίγο και στις προπτυχιακές). Άλλωστε το Μνημόνιο προβλέπει μείωση κατά 30% όλων των μεγεθών της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Εννοείται ότι η δωρεάν διανομή συγγράμματος στους φοιτητές -ναι, αυτού του συκοφαντημένου ενός και μοναδικού συγγράμματος- βαίνει προς κατάργηση.
Στην αρχή του Σεπτεμβρίου μάθαμε ότι οι μισθοί των πανεπιστημιακών θα περικοπούν κατά 17,5% περίπου, και μάλιστα χωρίς τα δάκρυα ορισμένων από τους βουλευτές της συμπολίτευσης, μιας και οι πανεπιστημιακοί ως γνωστόν δεν είναι «ένστολοι». Με απλά λόγια, ο νέος πανεπιστημιακός -εάν ποτέ υπάρξει τέτοιο φυσικό πρόσωπο ηλικίας 40 περίπου ετών μετά από τουλάχιστον δεκαετείς σπουδές- θα παίρνει γύρω στα 900 ευρώ.
Αναζήτησα έγκυρες βιβλιογραφικές αναφορές προβληματισμού για το μέλλον του πανεπιστημίου. Ο Ντεριντά ισχυριζόταν σε μια διάλεξή του το 1998:
«Ναι, το πανεπιστήμιο παραδίδεται, πωλείται ενίοτε, διατρέχει τον κίνδυνο να είναι απλώς για κατάληψη, για άλωση, για αγορά, έτοιμο να γίνει το υποκατάστημα ομίλων επιχειρήσεων και διεθνών εταιριών. Σήμερα, πρόκειται για ένα μείζον πολιτικό διακύβευμα στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε όλο τον κόσμο: σε ποιο βαθμό η οργάνωση της έρευνας και της διδασκαλίας πρέπει να υποστηρίζεται, δηλαδή να ελέγχεται άμεσα ή έμμεσα, ας πούμε -κατ’ ευφημισμόν- να “χορηγείται” εν όψει εμπορικών και βιομηχανικών συμφερόντων;» (Ζ. Ντεριντά, 2004. Το πανεπιστήμιο άνευ όρων (μτφρ. Β. Μπιτσώρης). Αθήνα: Εκκρεμές, σελ. 20).
Μάλλον δεν καλύπτεται η περίπτωση του ελληνικού πανεπιστημίου από τον παραπάνω προβληματισμό. Εάν διεθνώς το πανεπιστήμιο μετατρέπεται σε αγοραίο, για την ελληνική περίπτωση προβλέπεται η μη ύπαρξη πανεπιστημίου – ούτε καν επιχειρηματικού.
Αναζήτησα, στη συνέχεια, ένα λόγο για να συνεχίσω να δηλώνω ως επάγγελμα ότι διδάσκω Γλωσσολογία στο πανεπιστήμιο:
«Επαγγέλλομαι, σημαίνει ότι δεσμεύομαι δηλώνοντας τον εαυτό μου, παρουσιάζοντας τον εαυτό μου ως, υποσχόμενος να είμαι τούτο ή εκείνο. Grammaticum se professus, μας λέει ο Κικέρων στο έργο του Tusculanes (2, 12): παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως γραμματικό, ως διδάσκαλο γραμματικής. Δεν σημαίνει απαραιτήτως ούτε αποκλειστικά να είσαι τούτο ή εκείνο, ούτε καν ένας επαρκής ειδικός, αλλά να υπόσχεσαι να είσαι κάτι τέτοιο, να δεσμεύεσαι ως προς αυτό με το λόγο σου. Philosophiam profiteri σημαίνει ότι επαγγέλλομαι τη φιλοσοφία: όχι απλώς ότι είμαι φιλόσοφος, ότι ασκώ ή διδάσκω τη φιλοσοφία σωστά, αλλά ότι δεσμεύομαι, με μια δημόσια υπόσχεση, να αφοσιωθώ δημοσίως, να δοθώ στη φιλοσοφία, να καταθέσω τη μαρτυρία μου, και δη να αγωνιστώ γι’ αυτήν. Και ό,τι έχει σημασία εδώ είναι αυτή η υπόσχεση, αυτή η δέσμευση της ευθύνης, η οποία δεν είναι αναγώγιμη, το βλέπουμε, ούτε στη θεωρία ούτε στην πρακτική». (Ζ. Ντεριντά, 2004. Το πανεπιστήμιο άνευ όρων (μτφρ. Β. Μπιτσώρης). Αθήνα: Εκκρεμές, σελ. 39).
Ναι, υπάρχει ανάγκη για μια δημόσια δήλωση, μια δέσμευση ευθύνης: δεν θα αφήσουμε το ελληνικό πανεπιστήμιο να κατεδαφιστεί. Θα το ξαναχτίσουμε!
Ο «βελτιωμένος» νόμος -μεταξύ άλλων- προβλέπει ότι με απόφαση δύο υπουργών και τη σύμφωνη γνώμη της ΑΔΙΠ (Αρχή Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση) θα μπορούν να κλείνουν ή να συγχωνεύονται πανεπιστημιακά τμήματα ή και ολόκληρα πανεπιστημιακά ιδρύματα εντός 60 ημερών. Προβλέπει επίσης τη δυνατότητας επιβολής διδάκτρων στις μεταπτυχιακές σπουδές (και -γιατί όχι- σε λίγο και στις προπτυχιακές). Άλλωστε το Μνημόνιο προβλέπει μείωση κατά 30% όλων των μεγεθών της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Εννοείται ότι η δωρεάν διανομή συγγράμματος στους φοιτητές -ναι, αυτού του συκοφαντημένου ενός και μοναδικού συγγράμματος- βαίνει προς κατάργηση.
Στην αρχή του Σεπτεμβρίου μάθαμε ότι οι μισθοί των πανεπιστημιακών θα περικοπούν κατά 17,5% περίπου, και μάλιστα χωρίς τα δάκρυα ορισμένων από τους βουλευτές της συμπολίτευσης, μιας και οι πανεπιστημιακοί ως γνωστόν δεν είναι «ένστολοι». Με απλά λόγια, ο νέος πανεπιστημιακός -εάν ποτέ υπάρξει τέτοιο φυσικό πρόσωπο ηλικίας 40 περίπου ετών μετά από τουλάχιστον δεκαετείς σπουδές- θα παίρνει γύρω στα 900 ευρώ.
Αναζήτησα έγκυρες βιβλιογραφικές αναφορές προβληματισμού για το μέλλον του πανεπιστημίου. Ο Ντεριντά ισχυριζόταν σε μια διάλεξή του το 1998:
«Ναι, το πανεπιστήμιο παραδίδεται, πωλείται ενίοτε, διατρέχει τον κίνδυνο να είναι απλώς για κατάληψη, για άλωση, για αγορά, έτοιμο να γίνει το υποκατάστημα ομίλων επιχειρήσεων και διεθνών εταιριών. Σήμερα, πρόκειται για ένα μείζον πολιτικό διακύβευμα στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε όλο τον κόσμο: σε ποιο βαθμό η οργάνωση της έρευνας και της διδασκαλίας πρέπει να υποστηρίζεται, δηλαδή να ελέγχεται άμεσα ή έμμεσα, ας πούμε -κατ’ ευφημισμόν- να “χορηγείται” εν όψει εμπορικών και βιομηχανικών συμφερόντων;» (Ζ. Ντεριντά, 2004. Το πανεπιστήμιο άνευ όρων (μτφρ. Β. Μπιτσώρης). Αθήνα: Εκκρεμές, σελ. 20).
Μάλλον δεν καλύπτεται η περίπτωση του ελληνικού πανεπιστημίου από τον παραπάνω προβληματισμό. Εάν διεθνώς το πανεπιστήμιο μετατρέπεται σε αγοραίο, για την ελληνική περίπτωση προβλέπεται η μη ύπαρξη πανεπιστημίου – ούτε καν επιχειρηματικού.
Αναζήτησα, στη συνέχεια, ένα λόγο για να συνεχίσω να δηλώνω ως επάγγελμα ότι διδάσκω Γλωσσολογία στο πανεπιστήμιο:
«Επαγγέλλομαι, σημαίνει ότι δεσμεύομαι δηλώνοντας τον εαυτό μου, παρουσιάζοντας τον εαυτό μου ως, υποσχόμενος να είμαι τούτο ή εκείνο. Grammaticum se professus, μας λέει ο Κικέρων στο έργο του Tusculanes (2, 12): παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως γραμματικό, ως διδάσκαλο γραμματικής. Δεν σημαίνει απαραιτήτως ούτε αποκλειστικά να είσαι τούτο ή εκείνο, ούτε καν ένας επαρκής ειδικός, αλλά να υπόσχεσαι να είσαι κάτι τέτοιο, να δεσμεύεσαι ως προς αυτό με το λόγο σου. Philosophiam profiteri σημαίνει ότι επαγγέλλομαι τη φιλοσοφία: όχι απλώς ότι είμαι φιλόσοφος, ότι ασκώ ή διδάσκω τη φιλοσοφία σωστά, αλλά ότι δεσμεύομαι, με μια δημόσια υπόσχεση, να αφοσιωθώ δημοσίως, να δοθώ στη φιλοσοφία, να καταθέσω τη μαρτυρία μου, και δη να αγωνιστώ γι’ αυτήν. Και ό,τι έχει σημασία εδώ είναι αυτή η υπόσχεση, αυτή η δέσμευση της ευθύνης, η οποία δεν είναι αναγώγιμη, το βλέπουμε, ούτε στη θεωρία ούτε στην πρακτική». (Ζ. Ντεριντά, 2004. Το πανεπιστήμιο άνευ όρων (μτφρ. Β. Μπιτσώρης). Αθήνα: Εκκρεμές, σελ. 39).
Ναι, υπάρχει ανάγκη για μια δημόσια δήλωση, μια δέσμευση ευθύνης: δεν θα αφήσουμε το ελληνικό πανεπιστήμιο να κατεδαφιστεί. Θα το ξαναχτίσουμε!
* H Γιάννα Γιαννουλοπούλου είναι Αναπληρώτρια καθηγήτρια Γλωσσολογίας
Σχόλια
