του Φώτη Τερζάκη*
Ποια η σημασία της Ρώσικης Επανάστασης για τον εικοστό αιώνα;
Η Ρωσική Επανάσταση του 1917 υπήρξε το απολύτως σημαντικότερο γεγονός του εικοστού αιώνα: με αυτό εννοώ, ακριβώς, το γεγονός που καθόρισε αποφασιστικότερα από οιοδήποτε άλλο όλες ανεξαιρέτως τις ιστορικές εξελίξεις που ακολούθησαν.
Κατ’ αρχάς, η Ρωσική Επανάσταση δεν ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός. Ήταν η κορύφωση ενός κατακλυσμιαίου επαναστατικού κύματος που σάρωσε την Ευρώπη με το τέλος τού πρώτου παγκοσμίου πολέμου και τη διάλυση των τελευταίων αυτοκρατοριών, κι επεκτάθηκε σαν πυρκαγιά με εστίες τη Γερμανία, την Αυστρία, την Ουγγαρία, την Ιταλία και τη Ρωσία. Ακριβέστερα λοιπόν πρέπει να μιλάμε για την επαναστατική επταετία 1916-1923, σαν μία από τις σπάνιες εκείνες περιόδους που ένας ολόκληρος ιστορικός κόσμος σείεται εκ θεμελίων κι ένα απρόβλεπτο φάσμα δυνατοτήτων ανοίγεται μπροστά του. Ποτέ ο νεωτερικός, αστικός και καπιταλιστικός κόσμος δεν βρέθηκε τόσο κοντά στο τέλος του, ποτέ άλλοτε δεν είδε τόσο καθαρά το πρόσωπο του αγγέλου-εξολοθρευτή του: της εργατικής τάξης, της αλυσοδεμένης εκείνης ανθρώπινης μάζας που με τον μόχθο και το αίμα της παρήγε τη δική του λάμψη και τον δικό του πλούτο. Ήταν η στιγμή που ανακεφαλαίωνε το 1905, το 1871, το 1848, συνομιλώντας ταυτόχρονα με το 1789 κι επανερμηνεύοντας το μήνυμά του.
Οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που μία στιγμή πριν αλληλοσφάζονταν για την κυριαρχία του κόσμου πάγωσαν, και συνασπίστηκαν απέναντι στον κοινό εχθρό· κι αν επέτυχαν μια περιστασιακή κατά τόπους νίκη, το Ρωσικό ’17 επέζησε σαν ανησυχητική υπόμνηση του ότι η παρτίδα δεν τελείωσε. Οι φασισμοί τής δεκαετίας τού ’30 υπήρξαν ο ταραγμένος καρπός αυτής της ανησυχίας· εξίσου καρπός της υπήρξε όμως και η αφύπνιση των αποικισμένων λαών, η αλυσίδα των παγκόσμιων εξεγέρσεων που σφυρηλάτησε, σαν μανιασμένη αντίδραση, τις πιο εφιαλτικές μορφές βαρβαρότητας των οποίων έγιναν μάρτυρες τα τέλη τού αιώνα (ως τις ημέρες μας). Όλη αυτή η ανείπωτη φρικωδία που κάνει τον εικοστό αιώνα μία από τις σκοτεινότερες εποχές της ανθρώπινης ιστορίας δεν μπορεί να εξηγηθεί, πιστεύω, παρά με έναν τρόπο: τη λυσσαλέα αντίδραση πεισματικά συνασπισμένων δυνάμεων για να ανασχέσουν, με οιοδήποτε θεμιτό ή αθέμιτο μέσο, στα όρια των ανθρώπινων δυνάμεων και δυνατοτήτων, εκείνο στο οποίο η φυσική κίνηση της ιστορίας μοιραία τείνει, το οποίο τα ίδια τα πράγματα διψούν και απαιτούν – τη σοσιαλιστική αναμόρφωση στου κόσμου.
*Ο Φώτης Τερζάκης είναι συγγραφέας και συντονιστής της Εταιρείας Διαπολιτισμικών Σπουδών
