Διαβάζοντας το πολύ ενδιαφέρον κείμενο του Στέλιου Ελληνιάδη στο προηγούμενο φύλλο της εφημερίδας για τον τρόπο που παρουσιάζονται η Επανάσταση του 1821, οι ήρωες και τα γεγονότα της, η σκέψη μου πήγε στα παιδιά.
Διότι εμείς οι ενήλικες υποτίθεται πως έχουμε κάποια κριτήρια, ότι μπορεί να διαβάσουμε κείμενα από διάφορες πηγές κ.λπ. Άσχετο αν τελικά αυτό που επιβάλλεται είναι το κυρίαρχο αφήγημα με τις αναθεωρήσεις και τους εξωραϊσμούς του.
Έφτασε καθηγητής να υποστηρίξει πως η Επανάσταση του 1821 ήταν… εμφύλιος (!) ενώ άλλοι ιστορικοί της μόδας έχουν αναλάβει την αποδόμηση των κλεφτών και άλλων «ενοχλητικών» ηρώων…
Τι γίνεται όμως με τα παιδιά; Όπως σημειώνει ο Γιάννης Μαυρής στο άρθρο του, στο σχετικό Επετειακό τεύχος των Τετραδίων, με θέμα «Η ελληνική κοινή γνώμη και η Επανάσταση του 1821» παρουσιάζοντας την έρευνα της Public Issue, οι Έλληνες αυτά που ξέρουν για την Επανάσταση τα έχουν μάθει κυρίως στο σχολείο (ποσοστό 64%) ή και εντός-εκτός σχολείου (17%). Μόλις το 19% δηλώνει πως ό,τι γνωρίζει είναι κυρίως εκτός σχολείου…
Δίπλα στον σχολικό μηχανισμό που υπολειτουργεί λόγω πανδημίας, αυτή τη χρονιά οι εκδοτικοί οίκοι κυκλοφόρησαν δεκάδες τίτλους με θέματα γύρω από την Επανάσταση που απευθύνονται σε παιδιά κάθε ηλικίας, από το Νηπιαγωγείο μέχρι και το Λύκειο.
Υποθέτουμε ευλόγως ότι η γενιά που μεγαλώνει τώρα θα έχει και αυτή τη βασική πηγή πληροφόρησης.
Δυστυχώς πλην κάποιων φωτεινών εξαιρέσεων, η πλειονότητα αυτών των βιβλίων, αναπαράγει –με λιγότερο ή περισσότερο επιτυχημένο τρόπο– το κυρίαρχο αφήγημα. Η ίδια επιλογή ηρώων, με αναμάσημα πληροφοριών που μπορεί κανείς εύκολα να βρει στο διαδίκτυο, με επανάληψη στερεοτύπων και εξαφάνιση των πτυχών της Ιστορίας που θα οδηγούσαν σε άλλες ατραπούς…
Στο ίδιο τεύχος του περιοδικού Τετράδια στο οποίο αναφέρθηκα, γράφω για τον Λυκούργο Λογοθέτη, μια από τις σημαντικότερες και πλέον ριζοσπαστικές μορφές της Επανάστασης, που δεν πρόκειται να βρείτε σχεδόν σε κανένα από τα δεκάδες βιβλία που κυκλοφορούν.
Επίσης μοιάζει να μην υπήρξαν αγωνιστές εκτός Πελοποννήσου, Ρούμελης και κάποιων νησιών και υποτιμάται συστηματικά ο ρόλος αγωνιστών από τη Θεσσαλία, τη Μακεδονία, τη Θράκη, την Κύπρο, την Κρήτη… Η Σφαγή της Σαμοθράκης για παράδειγμα παραμένει ένα απολύτως άγνωστο –και αγνοημένο– γεγονός.
Με εξαίρεση τις κατά τόπους δράσεις διαφόρων φορέων, ο κυρίαρχος λόγος αγνοεί το τι συνέβη εκτός των ορίων του τόπου όπου υπήρξε το πρώτο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος. Αγνοούνται επίσης –επί το πλείστον– οι πρόδρομοι της Επανάστασης καθώς και οι δεκάδες εξεγέρσεις οι οποίες υπήρξαν κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας…
Θα είχε ενδιαφέρον αν ανατρέξουμε σε μερικά βιβλία-εξαιρέσεις για αν δούμε πως θα μπορούσε να υπάρξει μια διαφορετική προσέγγιση.
Ως παραδείγματα, πέρα του βιβλίου για τον Μακρυγιάννη της Μαρίζας Ντεκάστρο (εκδόσεις Καπόν) το οποίο έχουμε ήδη παρουσιάσει, ξεχωρίζω τρία πολύ διαφορετικά μεταξύ τους βιβλία.
Το ένα είναι «Το παιδί με τη φουστανέλα» του Διονύση Λεϊμονή, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρτέον και αναφέρεται σε έναν από τους άγνωστους –στους περισσότερους– ήρωα, τον Γρηγόρη Λιακατά που με τα παλικάρια του θυσιάστηκε υπερασπιζόμενος το νησί Ντολμάς στη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού. Πέρα από την αφήγηση της ιστορίας που ζωντανεύει την εποχή, ο συγγραφέας και εκπαιδευτικός συνδέει την ιστορία του ήρωα με το σήμερα, με έναν μικρό μαθητή που λέγεται κι αυτός Γρηγόρης κι έχει προβλήματα με την όρασή του, όπως ο Λιακατάς που είχε χάσει το ένα του μάτι κι ήταν μονόφθαλμος.
Ξεχωρίζω το βιβλίο επιπλέον διότι δεν τοποθετεί τον ήρωα απλώς σε ένα βάθρο ως κάτι απλησίαστο για μας τους κοινούς θνητούς, αλλά δείχνει πως ο ήρωας είναι μέσα μας. Υπάρχει συνέχεια κι αγώνας. Κι επίσης, μέσα στη γενική απαξίωση και τον σνομπισμό, ο συγγραφέας αναδεικνύει τη σημασία της φουστανέλας και συνεπώς της παράδοσης που αξίζει να τιμηθεί.
Το άλλο βιβλίο είναι της Μάρως Βασιλειάδου – το «1821 – ένα εικονογραφημένο ταξίδι προς την ελευθερία» με επιστημονική επιμέλεια του Ηλία Κολοβού (εκδόσεις Διόπτρα). Ένα βιβλίο που ξεφεύγει από τα καθιερωμένα, παρουσιάζει με συντομία και εύληπτο τρόπο ένα πανόραμα της Επανάστασης, τοποθετώντας τα γεγονότα στο πλαίσιο που τους αρμόζει και κάνει κατανοητό και το πώς άνοιξε ο δρόμος, αλλά και το τι ακριβώς συνέβη πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την Επανάσταση.
Θα μπορούσε αυτό να είναι ένα σχολικό εγχειρίδιο πραγματικής γνώσης…
Πολύ ενδιαφέρουσα και η προσέγγιση της Αγγελικής Δαρλάση στο «Οι μεγάλοι… μικροί – Οι αγωνιστές του 1821» (εκδόσεις Μεταίχμιο) όπου παρουσιάζονται τα παιδικά χρόνια γνωστών αγωνιστών του 1821 και η πορεία της ζωής τους. Ένα βιβλίο που όχι μόνο βοηθά τα παιδιά να κατανοήσουν καλύτερα εκείνη την εποχή και να ταυτιστούν με τους πρωταγωνιστές των γεγονότων, αλλά επίσης κατεβάζει τους ήρωες από το βάθρο, όχι για να τους αποδομήσει, αλλά για να δώσει στα παιδιά να καταλάβουν πως ήταν «κάποιοι από εμάς».
Να σημειώσω ότι και τα τρία βιβλία ξεχωρίζουν και για την αισθητική τους σε αντίστιξη με τα πολλά και κακόγουστα βιβλία που κυκλοφορούν. Σίγουρα υπάρχουν κι άλλες ενδιαφέρουσες εκδόσεις, τις οποίες θα φροντίσουμε να σας παρουσιάσουμε προσεχώς…
