Πρώην μαθήτριά μου με πληροφορεί ότι σε κατατακτήριες προπτυχιακές εξετάσεις του Παντείου Πανεπιστημίου, χρειάστηκε να ανταγωνιστεί περισσότερα από εκατό άτομα –η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων ήταν μεσήλικες. Από ανάλογες αφηγήσεις τεκμαίρονται αντίστοιχες τάσεις στο ΕΚΠΑ και στο ΕΑΠ, όπου οι προπτυχιακές και μεταπτυχιακές αιτήσεις αυξάνονται ετησίως με εκθετικούς ρυθμούς. Και εδώ, τον πρώτο λόγο έχουν συνήθως άτομα άνω των τριάντα ετών. Εν μέσω της κρίσης, θα περίμενε κανείς η ελληνική κοινωνία να επενδύει αποκλειστικά και μόνο στην επιβίωσή της. Ιδού όμως που ένα σημαντικό κομμάτι της –και δη το ηλικιακά πιο ώριμο– στρέφεται εκ νέου προς την εκπαίδευση και είναι πρόθυμο να καταβάλλει δίδακτρα ακόμα και από το υστέρημά της.
Σε ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης, η τάση είναι συγκινητική, καθόσον υποδεικνύει κριτήρια κοινωνικής ζωτικότητας και αξιοπρέπειας, τα οποία αντιστέκονται πεισματικά στο γενικευμένο κλίμα του κυνισμού και της μιζέριας. Ιδωμένη ωστόσο κάτω από το αμείλικτο φως της επιτόπιας έρευνας, φοβούμαι ότι η συγκεκριμένη τάση απεκδύεται εν πολλοίς τη ρομαντική της αίγλη, καθώς έρχεται να αναδείξει από διαφορετικό δρόμο την απελπισία των ώριμων σήμερα ανθρώπων, οι οποίοι αισθάνονται ότι θα πρέπει με κάποιον τρόπο να νοηματοδοτήσουν εκ νέου την κλεμμένη τους ζωή. «Να κάνω ένα μεταπτυχιακό ρε Δημήτρη, για να μην τρελαθώ». «Να κάνω ένα διδακτορικό, μπας και ανοίξει καμία πόρτα». Η διατύπωση γνωρίζει αναρίθμητες παραλλαγές.
Οι προπτυχιακές και μεταπτυχιακές αιτήσεις έχουν αυξηθεί σημαντικά, είναι αλήθεια. Προτού θριαμβολογήσουμε, ωστόσο, θεωρώ χρήσιμο να αφουγκραστούμε τα ίδια τα υποκείμενα, προκειμένου να αντιληφθούμε ότι η εκπαίδευση επιζητείται σήμερα όχι για τα γνωσιολογικά της περιεχόμενα και τις επιστημολογικές της προκλήσεις, ούτε για λόγους αμιγώς χρησιμοθηρικούς. Επιζητείται επίσης για λόγους άμεσα θεραπευτικούς. Ένα παραπάνω πιστοποιητικό σπουδών, ως ασπιρίνη απέναντι στην παρατεταμένη ανεργία και ακηδία. Ένα ακόμα πτυχίο ή μεταπτυχιακό, ως ευγενές αντίδοτο απέναντι στην απώλεια προσανατολισμού και επαγγελματικής προοπτικής. Ένα επιπλέον ακαδημαϊκό διαπιστευτήριο, ως καταπραϋντικό της εφιαλτικής υποψίας ότι όλες οι επαγγελματικές πόρτες είναι ερμητικά κλειστές. Υπ’ αυτήν την έννοια, αισθάνομαι την ανάγκη να συγχαρώ όλες ανεξαιρέτως τις μνημονιακές κυβερνήσεις των τελευταίων χρόνων, καθόσον διαπιστώνω ότι οι εργώδεις προσπάθειές τους να αποσυνδεθεί ολοκληρωτικά η ανώτατη εκπαίδευση από την αγορά εργασίας, να αφυδατωθεί η πανεπιστημιακή σπουδή από κάθε επαγγελματική προοπτική, αρχίζει επιτέλους να τελεσφορεί. Σε ένα μέλλον όχι πολύ μακρινό, προβλέπω το πτυχίο να προσομοιάζει ολοένα και περισσότερο με ένα εργόχειρο ή ένα χόμπυ, το οποίο εξασκεί κανείς απλώς και μόνο για να περνάει ευχάριστα την ώρα του –και για να απωθεί τα πραγματικά του προβλήματα.
Ο David Lodge αναφέρει ότι είναι πρόθυμος να δοκιμάσει κάθε είδους θεραπεία, εκτός από τη χημειοθεραπεία. Συμφωνώ με την προσέγγισή του, αλλά προσωπικά θα απέκλεια επίσης και την πτυχιοθεραπεία. Όχι γιατί είμαι εναντίον της πανεπιστημιακής σπουδής καθεαυτήν –κάθε άλλο! Αλλά διότι αισθάνομαι ότι η πτυχιοθεραπεία απο-πολιτικοποιεί ύπουλα την Παιδεία, διαρρηγνύοντας τους άρρηκτους δεσμούς που η τελευταία οφείλει πάντοτε να έχει με το Ψωμί και την Ελευθερία.
