Ογδόντα άνθρωποι, από ενδιαφέρον ή επαγγελματική ενασχόληση με το θέμα, μετέτρεψαν, όπως πολύ εύστοχα επισήμανε κάποιος, μία συνηθισμένη παρουσίαση βιβλίου σε ημερίδα! Αφορμή ήταν το βιβλίο Η αναγέννηση της πειρατείας στον 21ο αιώνα του διπλωμάτη Δημήτρη Παπανδρέου που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Κίνητρο».
Ακούγοντας υπομονετικά τις σύντομες εισηγήσεις και τις δευτερολογίες του συγγραφέα και των παρουσιαστών του βιβλίου, αλλά και τις παρεμβάσεις πολλών παρευρισκομένων, σχημάτισα μια πιο εμπεριστατωμένη άποψη για την «πειρατεία» που εκτυλίσσεται σε πολλές θαλάσσιες περιοχές, αλλά είναι περισσότερο γνωστή σαν πρόβλημα που σχετίζεται με τη Σομαλία.
Ευεργετήθηκα δε ιδιαιτέρως από τις ξεχωριστές συνομιλίες που είχα με αρκετούς ανθρώπους μετά τη λήξη της εκδήλωσης, οι οποίοι ενθαρρυμένοι από την παρέμβασή μου στην «ολομέλεια», θέλησαν να με διαφωτίσουν περισσότερο με στοιχεία και πληροφορίες που δεν ακούστηκαν νωρίτερα, είτε γιατί κάποια στελέχη του υπουργείου Εξωτερικών απέφυγαν προσεκτικά τις «κακοτοπιές», λόγω της επίσημης ιδιότητάς τους, είτε γιατί ορισμένοι θεώρησαν ότι μερικά πράγματα δεν μπορούν να ειπωθούν δημόσια. Βέβαια, ήμουν αντίθετος στο πνεύμα σχεδόν του συνόλου των ομιλητών που έδειξαν να προσεγγίζουν το θέμα μόνο μέσα από μία κατασταλτική λογική. Μάλιστα, κάποιος υποστήριξε ότι οποιαδήποτε αναφορά σε γενεσιουργές αιτίες αποσπάει την προσοχή από τη δίωξη των πειρατών.
Εντούτοις, ο συγγραφέας διευκρίνισε ότι οι ελληνικές Aρχές στις διεθνείς συναντήσεις θέτουν ζητήματα μιας διαφορετικής προσέγγισης του προβλήματος, με κοινωνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια, αλλά αυτά δεν συγκινούν τους διεθνείς παράγοντες, με εξαίρεση κάποια δικαστήρια που λαμβάνουν υπ’ όψιν τους τις «ειδικές συνθήκες» στην επιμέτρηση των ποινών που επιβάλλουν σε συλληφθέντες «πειρατές».
Οι παρεμβάσεις των δύο ανώτερων αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού, των κ. Μαζαράκη-Αινιάν και Κονιδάρη, ήταν ρεαλιστικές και μετριοπαθείς. Στις επανειλημμένες προτροπές για μεγαλύτερη συμμετοχή τού ελληνικού πολεμικού στόλου στις επιχειρήσεις, έδωσαν επαρκείς εξηγήσεις για το ατελέσφορο τέτοιων προτάσεων αφού το κόστος για την περιπολία μιας φρεγάτας ανέρχεται σε εκατό χιλιάδες ευρώ ημερησίως, ήτοι σε τρία εκατομμύρια μηνιαίως, ποσό εντελώς απαγορευτικό σε εποχές μεγάλης οικονομικής στενότητας.
Έτσι, οι περισσότερες τοποθετήσεις περιστράφηκαν, με ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, στο θέμα της παρουσίας ένοπλων φρουρών στα πλοία, που συζητείται διεθνώς.
Ο προεδρεύων στην εκδήλωση, διευθυντής της Διεύθυνσης Ηνωμένων Εθνών του ΥΠΕΞ, Μιχάλης Διάμεσης, απαντώντας και σε ερώτησή μου, επισήμανε ότι η παρουσία ενόπλων στα πλοία θα ανάγκαζε ενδεχομένως τους πειρατές να χρησιμοποιήσουν στο μέλλον άλλα μέσα και πιο επικίνδυνα όπλα, με συνέπεια να έχουμε θύματα, αλλά και βυθίσεις πλοίων, κάτι που μέχρι σήμερα έχει αποφευχθεί.
Και ένας πλοιοκτήτης που ήταν παρών, γιατί είχε δώσει πληροφορίες στον συγγραφέα κατά τη διάρκεια της έρευνάς του, μου είπε κατ’ ιδίαν ότι η παρουσία ενόπλων φρουρών σίγουρα θα έθετε σε μεγαλύτερους κινδύνους τα πληρώματα, τα οποία δεν κακοποιούνται από τους «πειρατές» εάν δεν αντισταθούν, και συνήθως τυχαίνουν καλής μεταχείρισης όσο διαρκούν οι διαπραγματεύσεις για την καταβολή των λίτρων, από λίγες μέρες έως αρκετούς μήνες όταν κάτι… στραβώσει.
Οι Έλληνες εφοπλιστές, μέχρι σήμερα, έχουν καταβάλλει λύτρα (εκατομμυρίων δολαρίων!) χωρίς μεγάλα προσκόμματα, φροντίζοντας πρωτίστως για την ασφάλεια των πληρωμάτων τους και δευτερευόντως για την αξία των πλοίων και των φορτίων, όπως δήλωσε ο εκπρόσωπός τους ναύαρχος εν αποστρατεία Ν. Χασιώτης.
Ορισμένοι από τους παρευρισκόμενους ήταν επικριτικοί γι’ αυτή την «προθυμία» των Ελλήνων εφοπλιστών να καταβάλλουν λύτρα, όπως και για την μη -εισέτι- νομοθετική ρύθμιση εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας της ένοπλης παρουσίας στα πλοία, κάτι το οποίο ήδη συμβαίνει αθόρυβα και άτυπα, όπως αποκάλυψε ο εκπρόσωπος της Maritime Security ο οποίος επιβεβαίωσε ότι «κομάντος» της εταιρίας πιστοποιούνται από το υπουργείο Εξωτερικών και συμμετέχουν σε επιχειρήσεις, ενώ ευχήθηκε ότι ο ρόλος τους θα αυξηθεί στο άμεσο μέλλον. (Σημ.: όταν μίλησε για πατριωτισμό των μισθοφόρων που αμείβονται με χιλιάδες δολάρια, δεν άντεξα να μην τον αποδοκιμάσω δημόσια!)
Ας σημειωθεί ότι οι διεθνείς ναυτεργατικές ενώσεις είναι αντίθετες με τον εξοπλισμό των πληρωμάτων ή την επιβίβαση στα πλοία ενόπλων μισθοφόρων.
Η τοποθέτηση ενόπλων ομάδων στα πλοία σημαίνει ότι θα πρέπει να δημιουργηθεί ένας ολόκληρος στρατός από εκατοντάδες χιλιάδες μισθοφόρους, στην ουσία παρακρατικός, με απρόβλεπτες επιπτώσεις οικονομικές, αλλά και πολιτικοστρατιωτικές. Μεγάλες εταιρίες σαν την Xe Services (πρώην Blackwater, διάσημη για τις εγκληματικές ενέργειές της στο Ιράκ), οι οποίες αποτελούν το μακρύ χέρι του αμερικανικού Πενταγώνου και της CIA, πιέζουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Επίσης, υπογράμμισα ότι η καταστολή, όσο μαζική και όση δύναμη πυρός κι αν διαθέτει, δεν αποδίδει τα επί χάρτου σχεδιαζόμενα, προκαλώντας συχνά τεράστιες και μακροχρόνιες καταστροφές στις περιοχές που εφαρμόζεται (Μεξικό, Αφγανιστάν κ.λπ.).
Με δεδομένο ότι ο παγκόσμιος στόλος ξεπερνάει τα 50.000 πλοία και οι πλεύσεις που πραγματοποιούνται ετησίως στη θαλάσσια περιοχή ανοιχτά των ακτών της Σομαλίας είναι δεκάδες χιλιάδες, είναι φανερό ότι οι περιπτώσεις «πειρατείας» αποτελούν μία λεπτομέρεια στη ναυσιπλοΐα με κόστος μάλλον αμελητέο για τους εφοπλιστές. Εξάλλου, όπως μου εκμυστηρεύθηκε ένα στέλεχος του υπουργείου Εξωτερικών, οι μεγάλες ασφαλιστικές εταιρίες του City κερδίζουν πάρα πολλά χρήματα, πολύ περισσότερα από τα λύτρα που καταβάλλονται στους «πειρατές», από τα αυξημένα λόγω κινδύνων πειρατείας ασφάλιστρα που εισπράττουν από τις ναυτιλιακές εταιρίες. Γι’ αυτό, οι πράξεις πειρατείας δεν χαρακτηρίζονται τρομοκρατικές, αφού αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει πολλά δισεπίλυτα προβλήματα στο θέμα των ασφαλίστρων και των αποζημιώσεων.
Είναι, λοιπόν, φανερό ότι το ενδιαφέρον των μητροπόλεων για την «πειρατεία» έχει κατά βάση άλλες αιτίες.
Τοξική και διατροφική ασφυξία
Από το 1991 που ανατράπηκε το μακρόβιο καθεστώς του Siad Barre και επικράτησε μεγάλη αστάθεια στη Σομαλία, με τη συμβολή των ΗΠΑ, εντάθηκε αφενός η υπεραλίευση και αφετέρου πολλαπλασιάστηκε η ρίψη στη θάλασσα της περιοχής τοξικών, βιομηχανικών και πυρηνικών αποβλήτων της Δύσης, από τα πλοία των εφοπλιστών που σήμερα διαμαρτύρονται για την «πειρατεία». Το πλήγμα στη βασική πηγή διατροφής και εμπορίου των κατοίκων των παράκτιων περιοχών και οι θανατηφόρες ασθένειες που τους αποδεκατίζουν, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση της «πειρατείας», αρχικά εν είδη τοπικής «εθελοντικής ακτοφυλακής», όπως την ονόμασαν και εν συνεχεία, για κάποιους, ως πηγή πλουτισμού.
Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι οι προσφυγές των Σομαλών στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Μπαν Κι Μουν, σε κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς, ποτέ δεν εισακούστηκαν. Ούτε όταν οι «πειρατές» καλούσαν τους ξένους να δουν με τα ίδια τους τα μάτια τα κοντέινερ με τα απόβλητα που είχαν βρεθεί σε πλοία που είχαν «αιχμαλωτισθεί» κοντά στις ακτές. Αντ’ αυτού, αποφασίστηκε από τη «διεθνή κοινότητα» η αποστολή πολεμικών πλοίων για την πάταξη της «πειρατείας», με πραγματικό σκοπό την προστασία όχι μόνο των εμπορικών πλοίων, αλλά και των πλοίων που είτε αδειάζουν απόβλητα είτε αλιεύουν παράνομα. Εξ αιτίας αυτού του γεγονότος, οι Σομαλοί ψαράδες φοβούνται να βγουν για ψάρεμα αντιμετωπίζοντας τον κίνδυνο να αποτελέσουν στόχο θεωρούμενοι από τις μονάδες περιπολίας ως υποψήφιοι πειρατές.
Όταν τον Δεκέμβριο του 2004 έφτασαν στην ανατολική Αφρική τα κύματα από το τσουνάμι που προκάλεσε ο μεγάλος σεισμός στον Ινδικό Ωκεανό, έκπληκτοι οι κάτοικοι της Σομαλίας είδαν να εκβάλλονται στις ακτές εκατοντάδες κοντέινερ και βαρέλια που βρίσκονταν στο βυθό, γεμάτα με τοξικές ουσίες από τα εργοστάσια, τα νοσοκομεία και τους πυρηνικούς σταθμούς της Ευρώπης. Η θραύση πολλών απ’ αυτά από την κρούση και η διάχυση στο νερό, τη γη και τον αέρα του δηλητηριώδους και ραδιενεργού περιεχομένου τους προκάλεσε άμεσα το θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων και μακροχρόνια τη γενική ρύπανση του περιβάλλοντος. Κάδμιο, μόλυβδος, υδράργυρος, ουράνιο και άλλα απόβλητα μόλυναν τα ψάρια, τη βλάστηση και τα πηγάδια, προκαλώντας παραμορφωτικές ασθένειες και τερατογενέσεις. (Johann Hari, The Independent)
«Οι ευρωπαϊκές εταιρίες ξεφορτώνονται πολύ φτηνά τα απόβλητά τους, με 2,50 δολάρια τον τόνο, ενώ το κόστος φύλαξής τους στην Ευρώπη φτάνει τα 1.000 ευρώ τον τόνο», δήλωσε στο Al Jazeera ο Nick Nuttall, στέλεχος του Προγράμματος Περιβάλλοντος του ΟΗΕ. Και ο Mustafa Tolba, πρώην διευθυντής του ιδίου φορέα, αποκάλυψε ότι εμπλέκεται η ιταλική Μαφία στη μεταφορά των αποβλήτων.
Από την άλλη, συνεχίζεται η δράση μεγάλων πλοίων πολυεθνικών εταιριών, ευρωπαϊκών (και ελληνικών), ιαπωνικών και ασιατικών συμφερόντων, που σαρώνουν τη θάλασσα με υπερσύγχρονα συστήματα εντοπισμού και αλίευσης των ψαριών. Τόνοι, γαρίδες και αστακοί αξίας άνω των 300 εκατομμυρίων δολαρίων αλιεύονται κάθε χρόνο, καταδικάζοντας τους Αφρικανούς στην πείνα και τη δυστυχία. (Jeremy Scahill, The Nation, 1-8 Αυγ. 2011)
Αποικιοκρατία σημαίνει θάνατος
Η εγκάθετη σομαλική κυβέρνηση, καθοδηγούμενη από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, ασχολείται με την παρεμπόδιση των στρατιωτικών δυνάμεων της κυβέρνησης που ανατράπηκε το 2006-2007 με την αμερικανοκίνητη εισβολή των στρατευμάτων της Αιθιοπίας στη Σομαλία και στην πρωτεύουσά της, το Μογκαντίσου. Έκτοτε, η CIA χρησιμοποιεί τη Σομαλία ως κέντρο των επιχειρήσεών της στην ανατολική ακτή της Αφρικής, μεταφέρει εκεί, σε μυστικές φυλακές, απαχθέντες ακτιβιστές από άλλες χώρες που υποβάλλονται σε βασανιστήρια από Αμερικανούς, Γάλλους και Σομαλούς «σπεσιαλίστες». Ταυτόχρονα, χρησιμοποιεί ομάδες θανάτου των αμερικανικών Ειδικών Δυνάμεων και τηλεκατευθυνόμενα αεροπλάνα για να εξολοθρεύει άτομα και πολιτικές ομάδες που αντιτίθενται στην αμερικανοευρωπαϊκή αποικιοκρατία. Σε μία από τις αεροπορικές επιδρομές που έγιναν γνωστές, σκοτώθηκαν 70 νομάδες!
Σ’ αυτή την αποσταθεροποιητική πολιτική συνδράμουν οι «ειρηνευτικές δυνάμεις» της AMISOM, με εννέα χιλιάδες άντρες, κυρίως από την Ουγκάντα και το Μπουρούντι, οι οποίες ελέγχουν δια της βίας ένα τμήμα της πρωτεύουσας με βασικό καθήκον την προστασία της φιλικής στους Αμερικανούς κυβέρνησης. Μόλις τον περασμένο Ιούνιο, η αμερικανική Γερουσία ενέκρινε «βοήθεια» 75 εκατομμυρίων δολαρίων στη σομαλική κυβέρνηση για την καταπολέμηση της οργάνωσης Shahab, ενώ ένα μεγάλο μέρος από τα εννέα εκατομμύρια κατοίκους της χώρας λιμοκτονεί όχι μόνο από την ξηρασία, που πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η συχνότητα και η έντασή της οφείλονται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, αλλά και στην ανάμειξη των ξένων δυνάμεων στη χώρα.
Στην ανάλυσή του, από το Μογκαντίσου, ο Alex Perry, μεταξύ άλλων γράφει (Time, 5 Σεπτ. 2011): «Ο πόλεμος ανάμεσα στους ισλαμιστές μαχητές και τους Αμερικανούς και τους συμμάχους τους οδήγησε κατευθείαν στην ανθρωπιστική καταστροφή».
«Οι ΗΠΑ χτυπούν όταν μπορούν. Όταν η Αιθιοπία εισέβαλε στη Σομαλία το 2006 για να ανατρέψει την ισλαμική κυβέρνηση, οι αμερικανικές ειδικές δυνάμεις ακολουθούσαν… Η Ουάσιγκτον έχει δολοφονήσει διάφορους ισλαμιστές ηγέτες στη Σομαλία, χρησιμοποιώντας τηλεκατευθυνόμενα αεροσκάφη, πυραύλους που εκτοξεύονται από πολεμικά πλοία στον Ινδικό Ωκεανό και επιθετικά ελικόπτερα. Αυτές οι ενέργειες υποβοηθούνται από το σταθμό της CIA στο Μογκαντίσου και από χρηματοδοτούμενες από τις ΗΠΑ μισθοφορικές επιχειρήσεις.»
«Στα τέλη του 2009, οι ΗΠΑ παρακρατούσαν βοήθεια σε τρόφιμα αξίας 50 εκατομμυρίων δολαρίων που προορίζονταν για τη νότια Σομαλία που ελεγχόταν από τους ισλαμιστές… Ο Marc Bowden, συντονιστής του ΟΗΕ για την ανθρωπιστική βοήθεια στη Σομαλία, κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι πολεμούν χρησιμοποιώντας τα τρόφιμα σαν όπλο… Η πρακτική πλευρά των αμερικανικών περιορισμών ήταν, επακριβώς, το μπλοκάρισμα της βοήθειας που προοριζόταν για τη νότια Σομαλία… Μερικοί παράγοντες της ανθρωπιστικής βοήθειας κατηγορούν ευθέως τις ΗΠΑ ως υπεύθυνες για την πείνα.»
«Ο λιμός είναι απόδειξη της αμερικανικής επιτυχίας», λέει πικρόχολα ο Tony Burns, διευθυντής της ανθρωπιστικής οργάνωσης Saacid που δραστηριοποιείται στη Σομαλία.
Οι παραπάνω επισημάνσεις του Αμερικανού δημοσιογράφου, αποσαφηνίζουν εντελώς την κατάσταση. Οι συμφορές που πλήττουν τη Σομαλία είναι αλληλένδετες. Η διάλυση του κράτους, οι εμφύλιοι πόλεμοι, οι ξένες επεμβάσεις, ο λιμός, η ρύπανση και η πειρατεία δεν είναι άσχετες με τις πρακτικές των ξένων κρατών και την πολύμορφη ανάμειξη των ΗΠΑ, εδώ και μία εικοσαετία τουλάχιστον.
Στέλιος Ελληνιάδης
Η αναγέννηση της πειρατείας
Στο βιβλίο Η αναγέννηση της πειρατείας στον 21ο αιώνα (εκδόσεις «Κίνητρο»), ο συγγραφέας Δημήτρης Παπανδρέου εκθέτοντας το ιστορικό του «σομαλικού ζητήματος», αναφέρεται ρητά στις «συνθήκες που εξέθρεψαν την πειρατεία» και οδήγησαν σε κλιμάκωση την περίοδο 2008-2011: «…όταν άρχισε να αποσυντίθεται η αλιευτική οικονομία της χώρας, σε συνδυασμό με την απουσία κάθε αστυνόμευσης στα χωρικά της ύδατα που με τη σειρά της διευκόλυνε όσους ήθελαν να εναποθέσουν τα τοξικά απόβλητα ή να αλιεύουν ανεξέλεγκτα στην παρακείμενη θαλάσσια περιοχή, τότε άρχισε να αναδύεται και να διογκώνεται βαθμιαία το πρόβλημα της πειρατείας στις ακτές της Σομαλίας.»
Στο βιβλίο δίνονται εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πληροφορίες, που αφορούν:
Περιφερειακές γεωπολιτικές ισορροπίες. Κάποιες χώρες «ανησυχούν από την παράταση της διεθνούς στρατιωτικής παρουσίας στην περιοχή ανάμεσα στον Κόλπο του Άντεν και την Αραβική Θάλασσα…». Για παράδειγμα, έχουμε, με πρόσχημα την «πειρατεία», «εγκατάσταση γαλλικής στρατιωτικής βάσης στο Άμπου Ντάμπι το 2009».
Σύνδεση της «πειρατείας» με γεωπολιτικές ισορροπίες, εμπλοκή του ΝΑΤΟ, της Κίνας, της Ινδίας και πολλών άλλων κρατών.
Ζητήματα δικαιοδοσίας διαφόρων κρατών ταυτόχρονα, με δεδομένο ότι συχνά τα πλοία έχουν άλλη σημαία και άλλη ιδιοκτησία, πολυεθνικό προσωπικό κ.λπ.
Επιχειρησιακή και ποινική καταστολή
Διακίνηση των χρημάτων που αποφέρουν οι καταλήψεις. Π.χ., πού διοχετεύθηκαν τα 82 εκατ. δολάρια που καταβλήθηκαν ως λύτρα το 2009;
Στοιχεία για τις καταλήψεις πλοίων (47 το 2009), κυρίως αλιευτικών και φορτηγών, σπανίως επιβατηγών, ενώ συμπεριλαμβάνεται και ένα ισπανικό στρατιωτικό! Μερικά, δε, απ’ αυτά χρησιμοποιούνται σαν mother ships, από τα οποία εξορμούν οι πειρατές οι οποίοι υπολογίζονται από δύο έως τρεις χιλιάδες εν δράσει.
Επίσης, στο βιβλίο περιλαμβάνονται:
Διεθνείς συμβάσεις και αποφάσεις, νομοθεσία, ορολογία, διαγράμματα και πίνακες, καθώς και αρκετές χαρακτηριστικές περιπτώσεις «πειρατείας».
Με αυτό το εμπεριστατωμένο βιβλίο, ο συγγραφέας άνοιξε στην Ελλάδα μία σοβαρή συζήτηση για ένα θέμα διεθνούς, αλλά και ελληνικού ενδιαφέροντος. Εκτός από αυτούς που ασχολούνται επαγγελματικά με τη ναυτιλία, το βιβλίο είναι χρήσιμο για δημοσιογράφους, πολιτικούς, ιστορικούς και φοιτητές.
