Στενεύουν τα περιθώρια προετοιμασίας μιας εναλλακτικής λύσης
Του Ερρίκου Φινάλη
Πριν από δύο εβδομάδες, στο αφιέρωμα του Δρόμου για την εκλογική νίκη του μπλοκ που διεκδικεί την ανεξαρτησία της Καταλονίας, διερωτόμασταν αν μπορεί να υπάρξει μια πραγματική αλλαγή στο ισπανικό κράτος. Μετά την προκήρυξη εκλογών από τον δεξιό πρωθυπουργό Ραχόι για τις 20 Δεκεμβρίου (κι ενώ η πολιτική κρίση στη γειτονική Πορτογαλία συνεχίζεται, μετά την αιφνιδιαστική πρόταση του Κ.Κ. για «κυβέρνηση που θα σταματήσει τη λιτότητα» με επικεφαλής τους… σοσιαλιστές), η συζήτηση αυτή γίνεται εξαιρετικά επείγουσα.
Είναι εμφανής η συστημική προσπάθεια να αποσοβηθεί ο κίνδυνος ενός ευρωπαϊκού Νότου ο οποίος, στηριγμένος στη ριζοσπαστικοποίηση μεγάλου τμήματος των λαών του, θα απέρριπτε το γερμανικό μοντέλο και θα ανέτρεπε τις τροϊκανές πολιτικές κοινωνικής ανατίναξης. Προσπάθεια που πολιτικά εκφράζεται και μέσα από ένα σχέδιο «συνάντησης» της ριζοσπαστικής Αριστεράς με την αμαρτωλή σοσιαλδημοκρατία, που θα συγκλίνουν και έτσι θα μπορέσουν τάχα να αλλάξουν όλη την Ευρώπη. Ας εξετάσουμε λοιπόν έξι δεδομένα της ισπανικής περίπτωσης.
Ιδιόμορφος κρατικός σχηματισμός σε βαθιά κρίση
Το πρώτο είναι η πολύπλευρη κρίση που μαστίζει το ισπανικό κράτος: από την οικονομία του ώς την αμφισβήτηση της ίδιας της υπόστασής του από τα κινήματα των Καταλανών, Βάσκων κ.ά. που επιδιώκουν την ανεξαρτησία τους. Αυτή η κρίση, τόσο οι αιτίες της όσο και οι τραγικές επιπτώσεις της, έχει προκαλέσει γενικευμένη δυσαρέσκεια κι έχει ανοίξει βαθιές ρωγμές στο παραδοσιακό (και ένοχο) πολιτικό σύστημα. Όπως και στον υπόλοιπο Νότο, βοά η ανάγκη διεξόδου. Το ίδιο εμφανής, όμως, είναι πλέον και η προσπάθεια των συστημικών δυνάμεων να εκτρέψουν αυτήν την ανάγκη σε μια «λύση» ακίνδυνη γι’ αυτό καθαυτό το ισπανικό κράτος και για την υπό γερμανική ηγεμονία Ευρωπαϊκή Ένωση.
Λαχανιασμένοι Podemos… ντοπαρισμένοι Ciudadanos
Το δεύτερο δεδομένο είναι ότι η πολιτική δύναμη που ξεπήδησε μέσα από το κίνημα των Αγανακτισμένων, οι Podemos, σήμερα φαίνεται να έχει χάσει την αρχική δυναμική της, που είχε τρομάξει το κατεστημένο της Μαδρίτης αλλά και όλης της Ευρώπης. Γι’ αυτήν την εξέλιξη υπάρχουν πολλές (και εν πολλοίς αντικρουόμενες) εξηγήσεις, που δεν μπορούν να αναλυθούν σε ένα σύντομο σημείωμα.
Γεγονός είναι ότι οι Podemos, που για κάποιους μήνες πέρυσι «χτυπούσαν» την πρώτη θέση, τώρα έχουν λαχανιάσει. Και όσο προσπαθούν να ανακόψουν την πτωτική πορεία τους με ενέσεις «υπευθυνότητας», όσο αφήνουν να εννοηθεί ότι μια ενδεχόμενη «λύση ανάγκης» θα ήταν η μετεκλογική συνεργασία με το αμαρτωλό Σοσιαλιστικό Κόμμα, τόσο περισσότερο τραυματίζονται και αφήνουν το ριζοσπαστισμό χωρίς έκφραση.
Ένα τρίτο δεδομένο, που συνέβαλε καθοριστικά και στην ανάσχεση των Podemos, είναι η πλουσιοπάροχα υποβοηθούμενη από το σύστημα εκτίναξη των «άφθαρτων» Ciudadanos. Ενός μεταμοντέρνου νεοφιλελεύθερου σχήματος στιλ Ποταμιού, που «ξαφνικά» παρουσιάστηκε σαν υπεύθυνη δύναμη, ικανή τάχα να ανακαινίσει το αποτυχημένο παλιό πολιτικό σύστημα χωρίς να το τινάξει στον αέρα.
Πατριωτική Αριστερά: Μια ακόμη ιδιαιτερότητα
Τέταρτο, είναι δεδομένη η ύπαρξη μιας Πατριωτικής Αριστεράς σε πολλές περιοχές του ισπανικού κράτους. Δεν πρόκειται για καπρίτσιο κάποιων παλιομοδίτικων εθνικιστών που «αδιαφορούν για τα κοινωνικά ζητήματα» (το διαβάσαμε κι αυτό…). Αν ίσχυε κάτι τέτοιο, και μάλιστα όταν η επίθεση στην κοινωνία έχει φτάσει σε σημείο παροξυσμού, θα είχαν λεηλατηθεί κι αυτοί από τους Podemos, όπως συνέβη με την ισπανική Ενωμένη Αριστερά. Αντίθετα, ακριβώς επειδή συνδυάζει την εθνική διεκδίκηση με μια ριζοσπαστική κοινωνική πρόταση, η Πατριωτική Αριστερά διατηρεί σχεδόν αλώβητη τη βάση της στην Καταλονία, τη Χώρα των Βάσκων (εκεί μάλιστα σε συνθήκες μόνιμου ντελίριου καταστολής από την πλευρά της Μαδρίτης), τη Γαλικία κ.α.
Το πέμπτο δεδομένο ονομάζεται Ενωμένη Αριστερά. Με κορμό το Κ.Κ. Ισπανίας, πρόκειται για μια ιστορική δύναμη που κατά καιρούς φαίνεται να ψυχορραγεί, αλλά τελικά πάντα καταφέρνει να επιβιώνει. Μέχρις εκεί όμως – δηλαδή, χωρίς να «υπολογίζεται» ως κόμμα που μπορεί να σφραγίσει τις εξελίξεις.
Οι αμαρτωλοί σοσιαλιστές παραμένουν όρθιοι
Έκτο δεδομένο, ο μεγάλος ασθενής που δεν λέει να τα τινάξει, το Σοσιαλιστικό Κόμμα. Πρωταθλητής στη διαφθορά, στο ψέμα και στην καταστολή, όπου έχει «επιδόσεις» εφάμιλλες του δεξιού Λαϊκού Κόμματος, φαίνεται να είναι κι αυτό εφτάψυχο. Στις επερχόμενες εκλογές τα παίζει όλα για όλα επιχειρώντας να επανεμφανιστεί, μετά την ύφεση του φαινομένου Podemos, ως η μοναδική δύναμη που μπορεί να διώξει τη Δεξιά από την κυβέρνηση.
Υπάρχουν κι άλλα δεδομένα βέβαια. Όμως και μόνο όσα περιγράφηκαν αρκούν για να καταδείξουν την περιπλοκότητα και αντιφατικότητα που πρέπει να πάρουν υπόψη όσοι διακηρύττουν ότι θέλουν να αλλάξουν τους συσχετισμούς. Είναι πολλές οι συγχύσεις και τα εμπόδια που συναντά ο λαϊκός παράγοντας στην προσπάθειά του να απαλλαγεί από ένα σύστημα σάπιο, ληστρικό και αδιέξοδο. Και την ίδια στιγμή καλλιεργούνται νέες ψευδαισθήσεις για τη δυνατότητα μιας «αλλαγής» με συνδιαχείριση της κρίσης από δυνάμεις που υποτίθεται ότι ήταν ορκισμένοι αντίπαλοι.
Η ανάγκη ανοίγει μια πρωτότυπη συζήτηση
Γίνεται πάντως όλο και πιο σαφές σε εκατομμύρια υπηκόων της Μαδρίτης ότι δεν θα μπορέσουν να ανασάνουν αν δεν τσακίσουν αυτό καθαυτό το «βαθύ» ισπανικό κράτος: έναν μηχανισμό που δεν υπέστη «αποχουντοποίηση», και την ίδια στιγμή εκσυγχρονίστηκε τόσο γρήγορα ώστε να εξυπηρετεί με μεγάλη αποτελεσματικότητα τη διαπλεκόμενη σαπίλα του «καθώς πρέπει κόσμου». Τραπεζίτες, μπίζνεσμεν, πολιτικοί, συν η παλιά καλή «αριστοκρατία» του φρανκισμού και της μοναρχίας, έχουν φτιάξει από κοινού και συνδιαχειρίζονται ακριβώς το τέρας που χρειάζονταν. Το οποίο, εξάλλου, εξυπηρετεί μια χαρά τόσο την τρόικα όσο και τις βρωμοδουλειές π.χ. των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική.
Βοά λοιπόν η ανάγκη απαλλαγής από το τέρας, ιδίως από τότε που αυτό ρήμαξε τη βιτρίνα μιας ανθούσας Ισπανίας, συνεχίζοντας μαζί με την τρόικα πλέον το πάρτι. Αυτή η ανάγκη γέννησε τους Αγανακτισμένους και μετά τους Podemos. Αυτή η ανάγκη πεισμώνει και τον Καταλανό ψηφοφόρο, ο οποίος αψηφά ακόμη και την… ύψιστη απειλή: την εκδίωξη της Μπαρτσελόνα από τις μεγάλες διοργανώσεις. Αυτή η ανάγκη γεννά και κάτι που θα ήταν αδιανόητο μόλις πριν από ένα χρόνο: τη συζήτηση για την πιθανότητα σύγκλισης τριών ρευμάτων, που νιώθουν μια τεράστια και αμοιβαία δυσπιστία μεταξύ τους.
Σύγκλιση στο μόνο ρεαλιστικό σχέδιο διεξόδου;
Από «κάτω» όμως, η βάση των Podemos, των «ανεξαρτησιακών» κινημάτων και της παραδοσιακής Αριστεράς, βράζει – επειδή βλέπει ότι μπορεί να χαθεί μια ιστορική ευκαιρία συντριβής αυτού του τέρατος, που αποτελεί πλέον όρο για την αξιοπρεπή επιβίωση της κοινωνίας. Γι’ αυτό πιέζει τις ηγεσίες να παραμερίσουν τις παλιές έχθρες μπροστά σε έναν κοινό στόχο. Δεν περιέχει τίποτα συναισθηματικό αυτή η πίεση, καμιά ρομαντική αντίληψη περί ενότητας. Είναι απλά τέκνο της ανάγκης των «από κάτω» για μια ριζοσπαστική αλλαγή.
Τα χρονικά περιθώρια όμως στενεύουν δραματικά, και η στάση της ηγεσίας κυρίως των Podemos δεν είναι ενθαρρυντική, αφού φαίνεται να επιμένουν στη «μη συνεργασία». Πέρυσι, με τη δυναμική της δημοσκοπικής πρωτιάς, μια τέτοια στάση ίσως φαινόταν εύλογη. Φέτος, βάζει σε πολλές σκέψεις, αφού οι ίδιοι οι συσχετισμοί υποδεικνύουν την ανάγκη για ένα ρηξικέλευθο σχέδιο που θα συμβιβάσει έστω προσωρινά τρεις αποκλίνουσες στρατηγικές και θα μπορέσει να σκοτώσει το τέρας που τους δυναστεύει όλους. Υπάρχει βέβαια και η «λύση ανάγκης» της Κεντροαριστεράς…
