Η Τράπεζα της Αγγλίας υποκλίνεται στον Μαρξ
των Φραντσέσκο Πιτσιόνι και Κόλιν Ντρούρι
Δεν συμβαίνει συχνά οι μαρξιστές να δέχονται επαίνους από εκπροσώπους της υψηλής αστικής τάξης. Και αυτό είναι εξαιρετικά σπάνιο, αν αναλογιστούμε ότι μιλάμε για έναν «αστό» του μεγέθους του διοικητή της Τράπεζας της Αγγλίας, της αρχαιότερης κεντρικής τράπεζας του καπιταλιστικού κόσμου.
Ακόμη πιο σπουδαίο, νομίζουμε ότι είναι το θέμα για το οποίο συμφωνεί μαζί μας ο διοικητής Μαρκ Κάρνεϊ: η ανάπτυξη της τεχνολογίας, που έχει στόχο την αυτοματοποίηση της παραγωγής, θα προκαλέσει σίγουρα μαζική ανεργία πρωτόγνωρων διαστάσεων. Με αναπόφευκτες κοινωνικές εντάσεις που –ούτε λίγο ούτε πολύ– θα μπορούσαν να επαναφέρουν την «κεντρικότητα του μαρξισμού».
Έκφραση αμφίσημη, γιατί είναι προφανές ότι ο Άγγλος διοικητής ταυτίζει τον Μαρξ με τους «κομμουνιστές», δηλαδή, μια θεωρητική επιστημονική θεώρηση που έγινε περίπου 200 χρόνια πριν από τον Μαρξ, με ένα πραγματικό πολιτικό κίνημα, σχεδόν ανύπαρκτο με μια πρώτη ματιά, αλλά δυνητικά ανατρεπτικό της σημερινής τάξης πραγμάτων.
Αλλά και σε καθαρά επιστημονικό επίπεδο, ο Κάρνεϊ εντοπίζει την, προφανή πλέον, κρίση της νεοφιλελεύθερης «ενιαίας σκέψης» και την απουσία επιστημονικών (και πολιτικών με μια ευρύτερη έννοια) εναλλακτικών στα πλαίσια της φιλελεύθερης αντίληψης, όπως υπήρξε για σχεδόν μισό αιώνα ο κεϋνσιανισμός. Μια αχτίδα φωτός για όσους συνεχίζουν να μάχονται για να αποτρέψουν τις καταστροφικές επιπτώσεις της κρίσης του καπιταλισμού –«τον όλεθρο των αντίπαλων τάξεων»– όπως θα ήταν ένας πιθανός Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος ανάμεσα σε πυρηνικές δυνάμεις.
Αρκεί να αποκλείσουμε πως σε τέτοια περίπτωση θα μπορέσουμε να ξαναπιάσουμε στα χέρια μας τα «παλιά εργαλεία», ως εάν αυτές οι δομικές αλλαγές, που ανησυχούν ακόμη και έναν Κάρνεϊ, να μην επηρέαζαν την κοσμοαντίληψη μας. Γιατί, ένα ζήτημα είναι οι φακοί μέσα από τους οποίους βλέπουμε γύρω μας (π.χ. οι επιστημονικοί νόμοι που εντόπισε ο Μαρξ στη βάση της λειτουργίας του καπιταλισμού), και ένα άλλο ζήτημα είναι το πώς αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα. Έτσι όπως ένα ζήτημα είναι η γνώση των νόμων της αεροδυναμικής, και ένα άλλο ζήτημα είναι η κατασκευή αεροσκαφών.
Την αντίληψη δηλαδή, πρέπει να την σχηματίσουμε εμείς, δεν μας είναι δεδομένη.
****
Ο Κάρνεϊ τονίζει ότι η αυτοματοποίηση εκατομμυρίων θέσεων εργασίας θα μπορούσε να προκαλέσει μαζική ανεργία, στασιμότητα ημερομισθίων και άνοδο του κομμουνισμού μέσα σε μια γενιά. Και προειδοποιεί ότι «ο Μαρξ και ο Έγκελς θα μπορούσαν να έχουν ξανά απήχηση».
Μιλώντας στη «Σύνοδο για την Ανάπτυξη» που πραγματοποιήθηκε στον Καναδά, ο Κάρνεϊ διαβεβαίωσε ότι προχωρήματα στην τεχνητή νοημοσύνη, στη μεγάλη καταγραφή δεδομένων –big data (σ.μ. μαζικά δεδομένα), και στις μηχανές υψηλής τεχνολογίας, ενδεχομένως να προκαλούσαν μεγάλες ανισότητες, ανάμεσα στους εργαζόμενους υψηλής εξειδίκευσης που επωφελούνται από την πρόοδο, και σε εκείνους που περιθωριοποιούνται εξ αιτίας της.
«Τα πλεονεκτήματα για τους εργαζόμενους, από την πρώτη βιομηχανική επανάσταση που ξεκίνησε το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, δεν έγιναν αντιληπτά στην παραγωγικότητα και τα ημερομίσθια πριν από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα». «Αν αντικαταστήσουμε τις πλατφόρμες με τα υφαντουργικά εργοστάσια, την τεχνητή νοημοσύνη με τις ατμομηχανές, το Twitter με τον τηλέγραφο, θα έχουμε μπροστά μας τις ίδιες δυναμικές που υπήρχαν εδώ και 150 χρόνια, όταν ο Καρλ Μαρξ έγραφε το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος».
Η μαζική ανεργία, η στασιμότητα των ημερομισθίων και η άνοδος του κομμουνισμού, θα μπορούσαν να είναι τα αποτελέσματα της τεχνολογικής προόδου
Η βιομηχανική επανάσταση έφερε μια τεράστια ανάπτυξη της παραγωγής στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα, αλλά τα ημερομίσθια δεν αυξήθηκαν για πολλές δεκαετίες, επειδή η χρήση των μηχανών σήμαινε ότι οι θέσεις εργασίας που είχαν δημιουργηθεί δεν ήταν εξειδικευμένες. Πολλοί πιστεύουν ότι οι ανισότητες που δημιουργήθηκαν με αυτόν τον τρόπο, προανήγγειλαν την άνοδο των εξτρεμισμών της Αριστεράς και της Δεξιάς σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο Κάρνεϊ, που θα εγκαταλείψει το αξίωμα του το 2019, λέει πως τα χρόνια της χαμηλής αύξησης των ημερομισθίων μετά την χρηματοοικονομική κρίση, έδειξαν πως επαναλαμβάνεται η εμπειρία του 19ου αιώνα.
Ο διοικητής προσθέτει, επίσης, ότι υπάρχουν σημάδια «εκκένωσης» της αγοράς εργασίας, στον βαθμό που οι εργαζόμενοι μεσαίου επιπέδου έχουν απέναντι τους τους υπολογιστές που μπορούν να εκτελέσουν συγκεκριμένους υπολογισμούς –ακόμη και σε τομείς που πριν απαιτούσαν εξειδικευμένους ανθρώπους.
«Υπάρχει μια διαφοροποίηση των προσδοκιών. Στις σφυγμομετρήσεις, πάνω από το 90% των πολιτών δεν πιστεύει πως η αυτοματοποίηση μπορεί να επηρεάσει την εργασία τους, αλλά ένα αντίστοιχο ποσοστό υψηλόβαθμων στελεχών πιστεύει το ακριβώς αντίθετο, όσον αφορά στις θέσεις εργασίας που ουσιαστικά θα καταργηθούν».
Υπογραμμίζει πως η Νομική χρησιμοποιεί ήδη την τεχνητή νοημοσύνη για τον έλεγχο των εγγράφων και την ανάγνωση των καταθέσεων, κάτι που παραδοσιακά γινόταν από πρωτόπειρους δικηγόρους (σ.μ. που προσελάμβαναν γραφεία παλαιών συναδέλφων τους). Και προσθέτει πως οι τράπεζες χρησιμοποιούν έναν συνδυασμό τεχνητής νοημοσύνης και big data προκειμένου να μηχανοργανώσουν πολλά τμήματα εξυπηρέτησης πελατών, με αποτέλεσμα την απόλυση μεγάλου αριθμού υπαλλήλων. Και άλλες ειδικότητες, όπως οι οδηγοί ταξί ή νταλικών θα μπορούσαν, όπως προβλέπει, να καταργηθούν, καθόσον η τεχνολογία της αυτόματης οδήγησης προχωρά.
Ο Κάρνεϊ τονίζει ότι η τάση είναι αντίθετη με όσα πίστευαν μέχρι τώρα, ότι, δηλαδή, μόνο οι χειρωνακτικές εργασίες θα μπορούσαν να εκτελούνται από τις μηχανές. Όπως εξηγεί, οι εξελίξεις μπορεί να σημαίνουν πως περισσότεροι εργαζόμενοι χρειάζεται να προετοιμαστούν για εργασίες που απαιτούν μεγαλύτερη συναισθηματική νοημοσύνη, σε τομείς όπως η υγεία και ο ελεύθερος χρόνος.
Πηγές: contropiano.org και The Indipendent
Μετάφραση: Άβα Μπουλούμπαση
