Άλλο ένα επεισόδιο του διεθνούς ανταγωνισμού γύρω από τη διαχείριση της πανδημίας, σηματοδοτεί η απόφαση Μπάιντεν να ταχθεί υπέρ μια προσωρινής άρσης των πατεντών των εμβολίων του Covid-19. Συντάσσονται έτσι οι ΗΠΑ με την πρόταση που και ο ίδιος ο ΠΟΥ έχει εδώ και καιρό θέσει στο τραπέζι, μετά από διαμαρτυρίες χωρών του Νότου (με επικεφαλής την Ινδία και την Ν. Αφρική) που θεωρούν πως αδικούνται από την διανομή των εμβολίων μέσω του προγράμματος COVAX. Βέβαια η «στροφή» αυτή των ΗΠΑ, δεν σημαίνει πως η ίδια θα απολογηθεί για την μέχρι τώρα απόφασή της να παρακρατά τεράστιες ποσότητες αδιάθετων εμβολίων, σε έναν ιδιότυπο εμπορικό ανταγωνισμό.
Η πρωτοβουλία βρίσκει γι’ ακόμη μια φορά διχασμένη την Ευρώπη. Ο πρόεδρος Μακρόν, σαν έτοιμος από καιρό, εξέφρασε την υποστήριξη στις θέσεις των ΗΠΑ. Στον αντίποδα η Γερμανία, η οποία προσανατολιζόταν στην παρασκευή του ρώσικου εμβολίου το επόμενο διάστημα, τάσσεται εναντίον της άρσης των πατεντών. Στη μέση προσπαθεί να ισορροπήσει η επίσημη άποψη της Ε.Ε. που σύμφωνα με δηλώσεις Ευρωπαίων αξιωματούχων, είναι ανοιχτή να συζητήσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο, χωρίς όμως μέχρι στιγμής να τοποθετείται θετικά. Θυμίζουμε ότι υπέρ της άρσης έχει ήδη ταχθεί η Αυστρία αλλά και η Ρωσία, ενώ η Ισπανία μοιάζει να υιοθετεί την άποψη της Μ. Βρετανίας που αντιπροτείνει αντί για άρση της πατέντας των εμβολίων να ενισχυθούν οι «εθελοντικές» συμφωνίες των εταιριών με φαρμακοβιομηχανίες άλλων χωρών για την επιτάχυνση της παραγωγή. Στο μεταξύ εν μέσω αυτής της συζήτησης η Ε.Ε. κλείνει μια νέα γιγάντια συμφωνία για 1,8 δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων με την Pfizer, στον απόηχο της αποτυχίας των προηγούμενων συμφωνιών με την AstraZeneca.
Βλέποντας νοτιοανατολικά
Η πρωτοβουλία Μπάιντεν μοιάζει να έχει στο επίκεντρο της τα όσα συμβαίνουν τις τελευταίες μέρες στην Ινδία. Η χώρα η οποία φιλοξενεί τον μεγαλύτερο όγκο της παραγωγής των εμβολίων παγκοσμίως βρίσκεται αντιμέτωπη με μια τραγωδία τεράστιων διαστάσεων με χιλιάδες θανάτους καθημερινά. Η τραγωδία αυτή μοιάζει να γίνεται τώρα η σημαία της πρωτοβουλίας των ΗΠΑ, που μιλούν στο όνομα της υγείας και ευημερίας των πολιτών και την καταπολέμηση της πλανητικής ανισότητας. Στην πραγματικότητα, ο Μπάιντεν προσπαθεί να καλύψει το κενό που άφησε πίσω της η αποτυχία της Δύσης να απαντήσει στην πανδημία. Όσο ΗΠΑ και Ε.Ε., ανταγωνίζονταν για το πως θα μοιραστούν τα παραγόμενα εμβόλια, Κίνα και Ρωσία κάλυπταν το κενό που υπήρχε στον παγκόσμιο Νότο, συνάπτοντας διακρατικές συμφωνίες με μια σειρά χώρες, προωθώντας τα δικά τους εμβόλια.
«Ριγμένες» οι φαρμακοβιομηχανίες;
Προσωρινή η άρση, άρα προσωρινά ριγμένες από την πρωτοβουλία Μπάιντεν οι μεγάλες πολυεθνικές του φαρμάκου, που μέχρι τώρα μονοπωλούν την παραγωγή και διανομή των εμβολίων. Τώρα με ανακοινώσεις τους σπεύδουν να ισχυριστούν πως δεν είναι οι πατέντες αυτές που εμποδίζουν την μαζική παραγωγή, προειδοποιώντας (ή απειλώντας) πως τυχόν άρση τους θα έβαζε σε κίνδυνο την ασφαλή και απρόσκοπτη παραγωγή τους το επόμενο διάστημα. Βέβαια η σχετική συζήτηση τώρα αρχίζει, και είναι πολύ πιθανό να δούμε τη Big Farma να προσαρμόζεται στο «νέο» τοπίο, να αναδιατάσσει εμπορικές συμφωνίες, αποδεχόμενοι να συμπράξει με φαρμακοβιομηχανίες σε διάφορες χώρες, με σκοπό να επιταχυνθεί η παραγωγή. Στο μεταξύ θα συνεχίσει να παζαρεύει τους όρους που θα γίνει αυτό, μιας και κανείς δεν μίλησε για απελευθέρωση του εμβολίου από τις πατέντες, αλλά για προσωρινή άρση, προφανώς πάντα με αποζημίωση των ίδιων των εταιριών.
Εμβολιασμός και κανονικότητα
Με αυτά και μ’ αυτά συνεχίζουν να υπόσχονται κανονικότητα. Πριν έξι μήνες καλλιέργησαν την ελπίδα του εμβολιασμού, που θα ήταν η αρχή του τέλους της κρίσης αυτής. Σήμερα με λιγότερο από το 8% του πλανήτη να έχει εμβολιαστεί, με τα ποσοστά να είναι πολύ μικρότερα στις αναπτυσσόμενες χώρες έρχονται να μιλήσουν για απελευθέρωση της παραγωγής των εμβολίων που θα επιτρέψει και τους μαζικούς εμβολιασμούς. Όλα αυτά εν μέσω νέων εξάρσεων της πανδημίας και με τον διαρκή φόβο των μεταλλάξεων. Τώρα θέλουν να επιταχύνουν τους εμβολιασμούς, καθώς το άνοιγμα της οικονομίας επιβάλει μια στοιχειώδη εμβολιαστική κάλυψη του ενεργού πληθυσμού (εργατικό δυναμικό, νέοι). Αυτό μπορεί να προσδώσει κάποια ανοσία, και ίσως σε μερικούς μήνες να χρειαστούν κι άλλες δόσεις, γι αυτόν ή για τους άλλους κορωνοϊούς που όπως προβλέπουν θα έρχονται συχνότερα Για να καλυφθούν αυτά τα μεγέθη δεν αρκούν οι σημερινές υποδομές, και άρα σκέψεις για «απελευθέρωση» του σημερινού ολιγοπωλίου μπορεί να έχουν στο πίσω μέρος του μυαλού τους την προετοιμασία γι’ αυτές τις πραγματικότητες. Προφανώς όλα αυτά ενώ παραμένουν στο τραπέζι οι διάφορες προτάσεις για πιστοποιητικά εμβολιασμού/ανοσίας που θα ρυθμίζουν τη νέα αυτή κανονικότητα, ορίζοντας νέες μορφές διαχωρισμών και περιθωριοποιήσεων. Όλα αυτά λίγο έχουν να κάνουν με την ουσιαστική αντιμετώπιση της πανδημίας, το στόχο για ισότιμη πρόσβαση όλων των πολιτών σε φθηνά, ασφαλή εμβόλια και θεραπείες, πόσο μάλλον την αλλαγή των πλανητικών προτεραιοτήτων και την ανατροπή των κοινωνικών δυσλειτουργιών που επέτρεψαν την πανδημία να πάρει την έκταση που πήρε.
Τρία ζητήματα που αναδεικνύει η παρέμβαση Μπάιντεν
Μεταξύ άλλων η παρέμβαση Μπάιντεν αναδεικνύει τρία κρίσιμα ζητήματα που αφορούν τόσο τη διαχείριση της πανδημίας όσο και γενικότερα την πορεία που παίρνει ο σύγχρονος κόσμος. Ασχέτως της έκβασης που θα έχει η συγκεκριμένη αντιπαράθεση, τα παρακάτω σημεία διατηρούν έτσι κι αλλιώς τη σημασία τους.
Οι πατέντες βλάπτουν σοβαρά την υγεία: Από την αρχή της πανδημίας είχε διαφανεί πως τα κέρδη των φαρμακοβιομηχανιών δεν μπορούν να συμβαδίσουν με την ανάγκη της υγείας των πολιτών. Οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες αντιμετώπισαν την έκτακτη συνθήκη της πανδημίας ως ευκαιρία κατακόρυφης αύξησης των κερδών τους, σπεύδοντας να κάνουν ειδικές συμφωνίες με κράτη και διακρατικούς θεσμούς, για τη χρηματοδότηση της έρευνας με δημόσια κονδύλια, τη δέσμευση για προπληρωμένες παραγγελίες και μια σειρά άλλους ευνοϊκούς όρους που διασφάλιζαν επί της ουσίας μια επένδυση μηδενικού ρίσκου.
Αυτές ήταν οι προτεραιότητες κρατών και πολυεθνικών, που λίγο ενδιαφέρονται για τα εκατομμύρια των νεκρών της πανδημίας. Μια άλλη πολιτική απέναντι στην πανδημία, θα είχε εξ αρχής καταργήσει την πνευματική ιδιοκτησία των εμβολίων και των φαρμάκων, θα είχε απαντήσει στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης ενισχύοντας την ερευνητική και παραγωγική ικανότητα των χωρών, και δεν θα έσπευδε να περιφρουρήσει με μια σειρά συμφωνίες το σημερινό ολιγοπωλιακό πλέγμα.
Τα παραγωγικά όρια της Big Farma: Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που οι φαρμακοβιομηχανίες εμφανίστηκαν ως οι σωτήρες του πλανήτη που θα μας βγάλουν από τον εφιάλτη της πανδημίας, με τις εκστρατείες εμβολιασμού να βαφτίζονται από τις πολιτικές ελίτ με βαρύγδουπους τίτλους, όπως η επιχείρηση «Ελευθερία» στη χώρα μας. Όσοι προειδοποιούσαν για τα κενά αυτής της μονομέρειας και ζητούσαν να τεθούν διαφορετικά οι προτεραιότητες, τσουβαλιάστηκαν συλλήβδην ως αρνητές της επιστήμης.
Τώρα που το πρόγραμμα διανομής εμβολίων της παγκόσμιας πρωτοβουλίας COVAX, συμμαχίας του ΠΟΥ και των πολυεθνικών του φαρμάκου, καταρρέει, αφήνοντας το μεγαλύτερο (και φτωχότερο) μέρος του πλανήτη χωρίς πρόσβαση στα εμβόλια, αδυνατώντας ταυτόχρονα να ανταποκριθεί στους ρυθμούς των εμβολιασμών και στον αναπτυγμένο κόσμο, αρχίζει να τίθεται σε αμφισβήτηση η ίδια η ικανότητα να καλυφθεί αυτή η έκτακτη ανάγκη. Η ίδια η παραγωγικότητα του μοντέλου των πολυεθνικών δεν είναι ικανή να αντιμετωπίσει με επαρκή τρόπο την πλανητική κρίση της πανδημίας, παρά τα γιγάντια ποσά που έχουν επενδυθεί τον τελευταίο χρόνο.
Προοδευτική ανασυγκρότηση της Αυτοκρατορίας: Οι ΗΠΑ επανέρχονται ξανά σε ρόλο πρωταγωνιστή της διαμόρφωσης του παγκόσμιου περιβάλλοντος. Οι κινήσεις της νέας διοίκησης Μπάιντεν, με εμπορικές συμφωνίες, αναδιάταξη συμμαχιών, στρατιωτικές κινήσεις κ.α. δείχνουν το πλαίσιο αυτής της κίνησης. Οι ΗΠΑ, επανέρχονται ως ο πιο επιθετικός υποστηρικτής της αυτοκρατορίας, για την υποστύλωση της παγκοσμιοποίησης στο όνομα της «Μεγάλης Επανεκκίνησης». Στόχος να ευθυγραμμιστούν οι διάφοροι σύμμαχοι (κυρίως Ε.Ε. και βασικά Γερμανία) στο δυτικό στρατόπεδο, που τα προηγούμενα χρόνια βρήκαν περιθώρια ευελιξίας κινήσεων, κόντρα στους ανταγωνιστές που ονομάζουν ολοκληρωτικά καθεστώτα.
Ενταγμένη σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να εξεταστεί και η τρέχουσα αντιπαράθεση. Υπεράσπιση της παγκοσμιοποίησης ή τα εθνικά συμφέροντα πρώτα, γενικά συμφέροντα του καπιταλισμού ή άμεση κερδοφορία συγκεκριμένων κλάδων του κεφαλαίου. Σε αυτές τις διαχρονικές αντιθέσεις, προσπαθεί να ισορροπήσει η διοίκηση Μπάιντεν. Στη πορεία αυτή έννοιες όπως ευημερία, ισότιμη ανάπτυξη, προστασία του περιβάλλοντος, ανθρώπινα δικαιώματα, θα γίνουν και πάλι τρύπιες σημαίες στα χέρια της αυτοκρατορίας, που στο όνομα της «μεγάλης επανεκκίνησης» θέλει να επιταχύνει τον μετασχηματισμό του κόσμου μας, εργαλειοποιώντας πραγματικές ανάγκες για να χειριστεί τις μεγάλες μάζες που ο μετασχηματισμός αυτός αφήνει στο περιθώριο.
Ποιον προστατεύουν οι πατέντες;
Ένα πλέγμα ρυθμίσεων και συμφωνιών προστατεύει τα Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας των φαρμακοβιομηχανιών, με κύριες πλευρές τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας (πατέντες) και την προστασία των δεδομένων των δοκιμών των φαρμάκων. Βασικό επιχείρημα για τη διατήρηση αυτών των προνομίων είναι η παροχή κινήτρων προς τις εταιρείες ώστε με την προοπτική κερδοφορίας να επενδύουν στην έρευνα και την ανάπτυξη. Το μοντέλο αυτό, που βάζει σε πρώτο πλάνο την κερδοσκοπία και όχι την υγεία, αποδεικνύει πόσο καταστροφικό μπορεί να καταστεί σε έκτακτες συνθήκες όπως η τρέχουσα πανδημία.
Με την προστασία των πατεντών, οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες αποκτούν μονοπωλιακή δύναμη, για μεγάλο χρονικό διάστημα. Με αυτό τον τρόπο μπορούν μονομερώς να προσδιορίσουν το ποιοι και σε τι τιμή θα έχουν πρόσβαση στα φάρμακα, ανεβάζοντας ραγδαία τη φαρμακευτική δαπάνη για τις χώρες. Σχεδόν πάντα βέβαια τα προϊόντα των φαρμακευτικών, βασίζονται σε βασική έρευνα που χρηματοδοτείτε και πραγματοποιείται από δημόσια ερευνητικά ιδρύματα (π.χ. το εμβόλιο της AstraZeneca έγινε εφικτό να παρασκευαστεί με χρηματοδότηση τουλάχιστον 97% από δημόσια κονδύλια, ενώ και τα εμβόλια mRNA πάτησαν πάνω σε έρευνες δεκαετιών πάνω σε αυτή την τεχνολογία), μειώνοντας έτσι το ρίσκο των εταιριών που κερδίζουν εκμεταλλευόμενες τη συλλογικά παραγόμενη γνώση. Την ίδια στιγμή το ειδικό αυτό καθεστώς προστασίας επιτείνει τις πλανητικές αντιθέσεις, εμποδίζοντας την ισότιμη πρόσβαση στο εμβόλιο και το φάρμακο κυρίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες, που συνήθως φιλοξενούν τις βιομηχανίες παραγωγής τους.
Ακόμη και μέσα στην πανδημία του Covid-19, οι φαρμακοβιομηχανίες, αρνούνται να παραιτηθούν αυτών των προνομιακών ρυθμίσεων, παρόλο που γίνεται φανερό πως αυτές εμποδίζουν την ανάπτυξη εμβολίων και φαρμάκων που θα μπορούσαν να ανασχέσουν την πανδημία. Ακόμη και τώρα οι πλέον προωθημένες απόψεις, που τέθηκαν αρχικά από χώρες του Νότου, εντάχθηκαν στην ατζέντα του ΠΟΥ και τώρα φαίνεται να υιοθετούνται μερικώς από τον πρόεδρο Μπάιντεν και άλλους ηγέτες, μιλούν για την προσωρινή άρση των πατεντών, και όχι την κατάργηση. Δεν έχουν ως κίνητρο την κατοχύρωση του εμβολίου, πόσο μάλλον των φαρμάκων, ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά στοχεύουν στο να απελευθερώσουν –προσωρινά πάντα– την παραγωγή, ανοίγοντας τον δρόμο για συμφωνίες κρατών και εταιριών που θα διευρύνουν το σημερινό αδιέξοδο κλειστό ολιγοπωλιακό καθεστώς, βάζοντας κι άλλους παίχτες στο παιχνίδι.
Μόνη πραγματική διέξοδος, η πλήρης κατάργηση των Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας στα εμβόλια και τα φάρμακα. Το δικαίωμα της υγείας των ανθρώπων δεν μπορεί να μπαίνει στο χρηματιστήριο του κέρδους. Αυτός είναι ο μόνος δρόμος για την απρόσκοπτη πρόσβαση όλων ισότιμα στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Η πανδημία θα μπορούσε να είναι μια ευκαιρία για ουσιαστικές τομές και επανατοποθέτηση των ιεραρχήσεων της ανθρωπότητας.
